Σεξουαλικότητα και παραβατικές συμπεριφορές στον Στρατό

Η άσκηση βίας – σωματικής, λεκτικής, ψυχολογικής- στον στρατό, που εκδηλώνεται συχνά και με σεξουαλικού χαρακτήρα επιθέσεις, έχει συνδεθεί με στρεβλό τρόπο με την "αρρενωπότητα". Πολλοί τη θεωρούν ως αναπόσπαστο κομμάτι της ένταξης κάποιου στο στρατιωτικό περιβάλλον, ένδειξη "ανδρισμού" και ανθεκτικότητας, ακόμα και ως μέρος της "εκπαίδευσης" από ανώτερο ιεραρχικά προς κατώτερο.

Επιστημονικές μελέτες στο στράτευμα των ΗΠΑ, της Γαλλίας και άλλων χωρών προσδιορίζουν την εκδήλωση τέτοιων φαινομένων σε ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά. Εννέα στους δέκα στρατιωτικούς στις ΗΠΑ έχουν υποστεί κάποιου είδους συμπεριφορά σεξουαλικής φύσης στη διάρκεια της καριέρας τους, που μπορεί να αφορά από ένα αστείο, μια φάρσα, ένα καψώνι, μέχρι πολύ σοβαρότερες καταστάσεις παρενόχλησης και κακοποίησης, ακόμα και βιασμό.

Στην Ελλάδα, είναι χαρακτηριστική η σοκαριστική περίπτωση που καταγγέλθηκε πριν από λίγες μέρες από έναν 32χρονο, ο οποίος υποστηρίζει ότι πριν από δέκα χρόνια, όταν υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία έπεσε θύμα βιασμού από άλλους φαντάρους, κατ΄εντολήν του λοχαγού του, στο Κέντρο Εκπαίδευσης των Ειδικών Δυνάμεων, στο Μεγάλο Πεύκο.

Τα φαινόμενα βίας, σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης στο στρατιωτικό περιβάλλον, αλλά και το γενικότερο ζήτημα της σεξουαλικότητας στο στράτευμα και η σύνδεση σεξουαλικών δυσλειτουργιών με πιθανές ψυχικές διαταραχές, απασχόλησε ειδική συνεδρία – στρογγυλή τράπεζα στη διάρκεια του 29ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ψυχιατρικής που διεξάγεται διαδικτυακά, με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη.

Στρατιωτικός ποινικός κώδικας και ποινές

Όπως ανέφερε ο ψυχίατρος, επιμελητής της Μονάδας Εξωνοσοκομειακής Περίθαλψης ψυχικής υγείας του 424 Στρατιωτικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Ράντης (φωτογραφία κάτω), επικαλούμενος στοιχεία επιστημονικής έρευνας στο στράτευμα των ΗΠΑ, το 90% των στρατιωτικών έχει υποστεί κάποιου είδους συμπεριφορά σεξουαλικής φύσεως, που εκδηλώνεται με αστεία, φάρσες, μπούλινγκ, ή με σοβαρότερες μορφές.

Σύμφωνα με τις αναφορές, 2% ως 4% έχουν αναφέρει πως έχει δεχτεί στοχευμένη επίθεση τον τελευταίο χρόνο, παρόλα αυτά μόλις 3% με 15% των θυμάτων αναφέρουν επίσημα το περιστατικό. "Το θετικό ίσως είναι ότι περνώντας τα χρόνια ο αριθμός των επιθέσεων μειώνεται και ο αριθμός των αναφορών των περιστατικών αυξάνεται. Όλο και περισσότερο τα στελέχη που έχουν υποστεί μια τέτοιου τύπου βία έχουν το θάρρος να το αναφέρουν και να πάρει το δρόμο της δικαιοσύνης η όποια συμπεριφορά", ανέφερε και σχολίασε τον στρεβλό τρόπο με τον οποίο τέτοιου είδους συμπεριφορές έχουν ταυτιστεί με τον "μάτσο" χαρακτήρα που πρέπει να έχει ένας στρατιωτικός και το γεγονός ότι μπορεί να θεωρηθούν ως δείγμα ανδρισμού από ένα μέρος στελεχών. Καμιά φορά τα καψώνια μπορούν να ξεφύγουν προς το σεξουαλικό κομμάτι, είπε.

Σε ό,τι αφορά τη γενικότερη άσκηση βίας και επιθετικής συμπεριφοράς, το 5,3% των στελεχών έχουν πέσει θύματα σωματικής επίθεσης κατά τη διάρκεια της καριέρας του, με τις γυναίκες των ενόπλων δυνάμεων να πέφτουν συχνότερα θύματα σε σχέση με τους άνδρες. Το 49,1% των στελεχών έχουν εκφράσει οι ίδιοι κάποιου είδους επιθετική συμπεριφορά - σωματική ή λεκτική - τις τελευταίες 30 ημέρες.

Η επιθετική συμπεριφορά στελεχών των ενόπλων δυνάμεων έχει σχετιστεί με ιστορικό τραυματικών εμπειριών, που προέρχονται είτε από κακοποίηση στην παιδική ηλικία, είτε από έκθεση σε επικίνδυνες συνθήκες στη διάρκεια της θητείας. Τον δικό της ρόλο παίζει η παρορμητικότητα, αλλά και η χρήση αλκοόλ και ουσιών.

Σεξουαλική δυσλειτουργία σε στρατιωτικούς

Ως και τριπλάσια ποσοστά στυτικής και σεξουαλικής δυσλειτουργίας παρουσιάζουν οι στρατιωτικοί σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, όπως έδειξαν μελέτες στις αμερικανικές και στις γαλλικές ένοπλες δυνάμεις.

Μελέτη στις ΗΠΑ, το 2014, σε σύνολο 367 στελεχών, με μέσο όρο ηλικίας τα 31 έτη, που έλαβε υπόψη πολλές παραμέτρους σε συνδυασμό και με θέματα ψυχικής υγείας (μετατραυματικό στρες, κατάθλιψη, άγχος τραυματικών γεγονότων, αυτοκτονικός ιδεασμός), οδηγήθηκε στο εύρημα ότι το 33% του δείγματος βρέθηκαν θετικοί σε θέματα στυτικής δυσλειτουργίας, ενώ ένα 8,4% έδειξε γενική σεξουαλική δυσλειτουργία. Η ηλικία 36 ως 40 είχε αυξημένη πιθανότητα για στυτική δυσλειτουργία ψυχογενούς αιτιολογίας, οι παντρεμένοι είχαν μικρότερη πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων στη σεξουαλικότητά τους, οι χωρισμένοι μεγαλύτερη, ενώ καθοριστικό ήταν και το επίπεδο μόρφωσης, ως προστατευτικός παράγοντας.

Το ποσοστό στυτικής δυσλειτουργίας σε στρατιωτικούς κάτω των 40 ετών ήταν τριπλάσιο του ποσοστού της ίδιας ηλικίας στον γενικό πληθυσμό, το οποίο κυμαίνεται γύρω στο 10%.

"Η βαρύτητα των ψυχικών νόσων πολλαπλασιάζει τόσο την εμφάνιση στυτικής δυσλειτουργίας, όσο και γενικότερα σεξουαλικής δυσλειτουργίας", ανέφερε ο ψυχίατρος - σεξολόγος, Γεώργιος Πάγκαλος (φωτογραφία κάτω), πρόεδρος του Κλάδου Στρατιωτικής Ψυχιατρικής της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρείας (WPA) και πρόσθεσε: "Άλλοι παράγοντες όπως το στρατιωτικό σεξουαλικό τραύμα, τραυματικά γεγονότα της ζωής, διχόνοια ή το επίπεδο σχέσης όταν υπάρχει, καθώς και η εικόνα των γεννητικών οργάνων επηρέασαν, επίσης".

Ανάλογη μελέτη σε 1.500 στελέχη όλων των όπλων και σωμάτων των γαλλικών ενόπλων δυνάμεων, που μελέτησε περισσότερες παραμέτρους, κατέληξε στο συμπέρασμα πως τα ποσοστά σεξουαλικών δυσλειτουργιών, αλλά και σεξουαλικής παρενόχλησης – κακοποίησης ήταν μεγαλύτερα στο στράτευμα σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.

Σε αναφορά του υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ, το 2018 καταγράφεται αύξηση κατά 88% των περιπτώσεων σεξουαλικής παρενόχλησης σε σχέση με το 2012. Ωστόσο, τα αναμενόμενα ποσοστά σεξουαλικών παρενοχλήσεων είναι πολύ περισσότερα από αυτά τα οποία στην ουσία δηλώνονται.

"Η ανεπαρκής υποδομή καταγραφής και παρέμβασης σε αυτά τα θέματα δημιουργούν μια διαιώνιση του προβλήματος. Αυτό το σεξουαλικό τραύμα, εμφανιζόμενο κυριότερα στις γυναίκες, οι οποίες σε ένα 73% αναφέρουν μια σεξουαλική επίθεση, στο στρατιωτικό περιβάλλον γίνεται ακόμη χειρότερο, γιατί οδηγεί σε χαμηλή λειτουργικότητα και ποιότητα ζωής σε σχέση με τις αντίστοιχες γυναίκες που ζουν στον πολιτικό βίο. Γιατί δεν μπορείς από την εργασία σου να φύγεις. Πρέπει να παραμείνεις στο ίδιο στρατόπεδο, στον ίδιο χώρο εργασίας, όπου μπορεί να είναι ο θύτης του στρατιωτικού σεξουαλικού τραύματος", σημείωσε.

Θεραπεία – αντιμετώπιση

Οι θεραπευτικές επιλογές σεξουαλικών δυσλειτουργιών στο στράτευμα είναι πάρα πολλές και κυρίως σχετίζονται με την ψυχοεκπαίδευση, με την ενίσχυση της οικειότητας στο ζευγάρι όταν υπάρχει, καθώς και με τη θεραπεία των ψυχικών παθήσεων που συνυπάρχουν. Ωστόσο, οι στρατιωτικοί για διάφορους λόγους είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί σε ό,τι αφορά την αναζήτηση ολοκληρωμένης θεραπευτικής αντιμετώπιση των προβλημάτων τους, με αποτέλεσμα αυτό να έχει αντίκτυπο στις διαπροσωπικές σχέσεις και τη σεξουαλική τους ευημερία, όπως ανέφερε ο κ. Πάγκαλος.

Στο Ψυχιατρικό Τμήμα Εξωνοσοκομειακής Περίθαλψης στο 424 ΓΣΝΕ έχει δημιουργηθεί ειδικό ιατρείο σεξουαλικών δυσλειτουργιών και διαπροσωπικών σχέσεων και σε συνεργασία με την Α' Ψυχιατρική Κλινική του ΑΠΘ παρέχονται αποτελεσματικές θεραπείες για την περιχαράκωση της ολιστικής υγείας των στρατιωτικών και τη διασφάλιση του αξιόμαχού τους.