Σύνδρομο long covid ή post covid-19: Ποια είναι τα συμπτώματα

Το σύνδρομο long covid ή post covid-19 είναι ένας όρος που περιγράφει τις επιπτώσεις του κορονοϊού στην υγεία του ανθρώπου, εβδομάδες ή μήνες μετά από τη νόσηση. Συγκεκριμένα, ο κορονοϊός  (Covid-19) προκαλεί οξεία αναπνευστική νόσο, τα συμπτώματα της οποίας εμφανίζουν οι ασθενείς ακόμη και μετά την παρέλευση τριών μηνών από την έναρξη της οξείας αυτής λοίμωξης.  Σύμφωνα μάλιστα με τα ιατρικά δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.), ορισμένοι ασθενείς, μολονότι νοσηλεύτηκαν, εμφανίζουν κόπωση,  καρδιακά, αναπνευστικά και νευρολογικά συμπτώματα,  τα οποία διαρκούν τουλάχιστον δύο μήνες και δεν επιδέχονται άλλη ιατρική εξήγηση. Ο Π.Ο.Υ. επέλεξε τον όρο «σύνδρομο long covid ή post covid» για να περιγράψει τα ιατρικά αυτά δεδομένα.

Οι επιζώντες της νόσου covid-19 παρουσιάζουν, σε ποσοστά που κυμαίνονται μεταξύ 30% και 80%, τουλάχιστον ένα από τα παραπάνω συμπτώματα, τα οποία διαρκούν αρκετούς μήνες μετά την υποχώρηση της οξείας φάσης της νόσου Ωστόσο, οι περισσότεροι ασθενείς δεν χρειάζονται νοσηλεία.  Μια έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2021 από το Imperial College του Λονδίνου και περιελάμβανε   μισό εκατομμύριο άτομα, που νόσησαν στην Αγγλία, έδειξε ότι μια μικρότερη ομάδα ασθενών παρουσίασε αναπνευστικά κυρίως συμπτώματα, όπως βήχα ή δύσπνοια, ενώ η μεγαλύτερη ομάδα ασθενών παρουσίασε πιο γενικά συμπτώματα, όπως κόπωση και αδυναμία ή πονοκέφαλο.

Συμπτώματα-Διάγνωση

Τα κλινικά συμπτώματα του συνδρόμου long covid-19 είναι:  κόπωση, δυσκολία ή απώλεια προσοχής και διαταραχές μνήμης, αλλά και ειδικότερα συμπτώματα που αφορούν σε ανοσολογικά, αναπνευστικά, καρδιαγγειακά, κεντρικά και περιφερικά νευρολογικά, μυϊκά, αιματολογικά, γαστρεντερικά, νεφρικά/ουροποιητικά, ενδοκρινικά και καρδιομεταβολικά συστήματα.

Το σύνδρομο του long covid-19 διαγιγνώσκεται τουλάχιστον 12  εβδομάδες μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων COVID-19. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να αποτελούν  συνέχεια των συμπτωμάτων της οξείας φάσης, που σημαίνει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν. Το σύνδρομο long covid έχει μιαν αρχή, αλλά δεν έχει ένα σαφώς καθορισμένο τέλος.

Πρόσφατες μελέτες, έδειξαν ότι  μόνο το 22,9% των ασθενών είναι τον δωδέκατο μήνα εντελώς απαλλαγμένο από τα συμπτώματα. Μεμονωμένα συμπτώματα είναι δυνατό  να διαρκέσουν για ορισμένα χρονικά διαστήματα. Μερικά από αυτά υποχωρούν, ενώ άλλα διαρκούν περισσότερο. Για παράδειγμα, τα νευρογνωστικά συμπτώματα της COVID-19 μπορεί να διαρκέσουν τουλάχιστον ένα χρόνο μετά την έναρξη της νόσου. Η διάρκεια ανάρρωσης είναι ανεξάρτητη από τη σοβαρότητα της οξείας φάσης, τη νοσηλεία και την εισαγωγή σε εντατικές μονάδες θεραπείας.

Η μακροχρόνια COVID φαίνεται να είναι πιο συχνή στις γυναίκες παρά στους άνδρες, αλλά αυτό ενδεχομένως να οφείλεται στο γεγονός ότι στους άνδρες τα συμπτώματα της νόσου, επειδή είναι πολύ έντονα, αυξάνουν τα ποσοστά νοσηλείας και θνησιμότητας. Η μακροχρόνια Covid παρουσιάζεται περίπου στο 10% των ατόμων ηλικίας 18-49 ετών και  στο 22% των ατόμων άνω των 70 ετών.  Νεότερες έρευνες έδειξαν επίσης ότι τα άτομα που υποφέρουν από  άσθμα είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν μακροχρόνια Covid, ενώ  τουλάχιστον το 10% των παιδιών που νόσησαν παρουσιάζουν μακροχρόνια συμπτώματα (σύνδρομο long covid).

Οι ασθενείς που θα εμφανίσουν long covid μπορούν να διακριθούν  σε δύο κύριες ομάδες: (i) σε ασθενείς με προϋπάρχουσες συννοσηρότητες, καρδιαγγειακές, αναπνευστικές, νευρολογικές, γαστρεντερικές, νεφρολογικές, ενδοκρινικές κ.λπ. και (ii) σε ασθενείς χωρίς γνωστές συννοσηρότητες πριν από τον COVID 19.

Τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα είναι:                                     

• δύσπνοια ή δύσπνοια στη κατάκλιση
• δυσκολία στον ύπνο
• εύκολη κούραση
• άγχος και κατάθλιψη
• αίσθημα παλμών της καρδιάς
• πόνος στο στήθος
• πόνος στις αρθρώσεις ή στους μυς
• αδυναμία σκέψης ή εστίασης
• αλλαγή στην αίσθηση της όσφρησης ή της γεύσης
• επίμονος βήχας
• καρδιαγγειακή συμμετοχή

Πολύ συχνά, οι ασθενείς, που εμφανίζουν συμπτώματα μακροχρόνιου covid, παραπονούνται ότι αισθάνονται έντονους καρδιακούς παλμούς, οι οποίοι  μπορεί να είναι είτε απλές έκτακτες συστολές, είτε φλεβοκομβική ταχυκαρδία ή  ακόμα και υπερκοιλιακές ή κοιλιακές αρρυθμίες. Αυτά τα συμπτώματα πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά, καθότι κατά το πλείστον οι ασθενείς στις περιπτώσεις αυτές χρειάζονται κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.

Πόνος στο στήθος

Ο πόνος στο στήθος είναι ένα άλλο σύμπτωμα για το οποίο συχνά παραπονιούνται οι ασθενείς με μακροχρόνιο COVID.

Σύνδρομο ορθοστατικής ταχυκαρδίας

Η διάγνωση του συνδρόμου ορθοστατικής ταχυκαρδίας (POTS)  τίθεται, όταν οι ασθενείς  3 μήνες μετά την αρχική λοίμωξη εμφανίζουν υπερβολική ορθοστατική ταχυκαρδία, αύξηση δηλαδή  των καρδιακών παλμών >30 b.p.m. σε ενήλικες (> 40 π.μ. σε ασθενείς ηλικίας 12–19 ετών) εντός 10 λεπτών από την ανάληψη της όρθιας θέσης με απουσία  συμπτωμάτων ορθοστατικής υπότασης. Σύμφωνα με μια τελευταία μελέτη,  αρκετοί ασθενείς ανέπτυξαν POTS μετά από μόλυνση από SARS-CoV-2.

Καρδιακή ανεπάρκεια

Η νεοεμφανιζόμενη καρδιακή ανεπάρκεια ανήκει στα  πιθανά κλινικά συμπτώματα  του συνδρόμου long covid. ‘Όπως δείχνουν οι Maestre-Munizetal. σε ένα πρόσφατο άρθρο τους, ένδεκα ασθενείς που είχαν αναρρώσει από τον κορονοϊό-19 εμφάνισαν καρδιακή ανεπάρκεια (ποσοστό 2%), ενώ  άλλοι επτά ασθενείς με διαγνωσμένη χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια χρειάστηκε να παρατείνουν τη θεραπευτική αγωγή.

Φλεβικά θρομβωτικά συμπτώματα: πρόκειται για συμπτώματα εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης (2,4%) και πνευμονικής εμβολής (9,7%), που καταγράφηκαν  σε ασθενείς με σύνδρομο long covid εντός του πρώτου έτους μετά  ανάρρωση από  οξεία μόλυνση από τον covid-19.

Ο εμβολιασμός μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης μακροχρόνιου Covid. Σύμφωνα μάλιστα με  μια  έρευνα  που έγινε στο King's College του Λονδίνου,  η λήψη δύο δόσεων του εμβολίου μειώνει κατά το ήμισυ την πιθανότητα εμφάνισης  μακροχρόνιας covid στους ενήλικες που μολύνθηκαν. Η έρευνα αυτή, στηριγμένη στα  δεδομένα από την εφαρμογή ZOE Covid μεταξύ 8 Δεκεμβρίου 2020 και 4 Ιουνίου 2021, έδειξε επίσης ότι οι πλήρως εμβολιασμένοι ενήλικες παρουσιάζουν πιο ήπια συμπτώματα του κορονοϊού-19 και ότι δεν θα χρειασθούν το πιθανότερο   νοσοκομειακή περίθαλψη.

Νευρολογικά συμπτώματα

Στα νευροψυχιατρικά συμπτώματα περιλαμβάνονται: πονοκέφαλος (44%), διαταραχή προσοχής (27%), ανοσμία (21%) και νευροπάθεια (34,35%). Στην εμφάνισή τους μπορούν να συμβάλλουν πολλοί παράγοντες όπως είναι: η άμεση επίδραση της λοίμωξης, μια εγκεφαλοαγγειακή νόσος, (συμπεριλαμβομένης της υπερπηκτικότητας), η υποξία (η χαμηλή δηλαδή ποσότητα οξυγόνου στο αίμα), διάφορες παρενέργειες των φαρμάκων καθώς και οι ψυχιατρικές διαταραχές που, γενικά, προκαλεί μια δυνητικά θανατηφόρος ασθένεια. Οι ενήλικες μάλιστα  έχουν διπλάσια πιθανότητα να εμφανίσουν ψυχιατρικές διαταραχές. Οι συχνότερες είναι οι αγχώδεις διαταραχές: η αϋπνία και η άνοια.

Αναπνευστικά συμπτώματα της νόσου είναι: δύσπνοια και βήχας σε ποσοστό  24% και στο 19% των ασθενών, αντίστοιχα. Σύμφωνα με τα ευρήματα αξονικών τομογραφιών,  οι βλάβες στους πνεύμονες των ασθενών παρέμειναν σε ποσοστό 35% ακόμη και μετά από 60-100 ημέρες από την αρχική εμφάνιση τους.  Σχετική  μελέτη που διεξήχθη στην Κίνα έδειξε ότι μεταξύ των μη κρίσιμων περιπτώσεων νοσηλευόμενων ασθενών οι ακτινογραφικές αλλαγές συνεχίστηκαν στα δύο τρίτα σχεδόν των ασθενών 90 ημέρες μετά τη νοσηλεία σε νοσοκομείο.

Σε ό,τι τώρα αφορά τα παιδιά που νόσησαν και εμφάνισαν το σύνδρομο μακροχρόνιου κορωνοϊού-19, το Γραφείο Εθνικής Στατιστικής του Ηνωμένου Βασιλείου   δημοσίευσε πρόσφατα έρευνα σε πληθυσμό 2.326  μαθητών  σύμφωνα με την οποία το 13 % των παιδιών  ηλικίας  2 έως  11 ετών και το 14,5 % των παιδιών ηλικίας 12 έως 16 ετών παρουσίασαν  ορισμένα συμπτώματα όπως κόπωση, βήχα, πονοκέφαλο και  μυϊκούς πόνους.  Η μελέτη αυτή  εξάλλου έδειξε ότι ένας στους 10 μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης παρουσίασε συμπτώματα για περισσότερες από τέσσερις εβδομάδες μετά τη διάγνωση της νόσου, όπως αδυναμία και κόπωση, ενώ  στους έξι από τους δέκα μαθητές περιορίστηκε η ικανότητα άσκησης καθημερινών δραστηριοτήτων .

Πρακτικές συμβουλές για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων

Διαχειριστείτε την κόπωση και τη δύσπνοια προγραμματίζονταςτις καθημερινές δραστηριότητές σας  και αποφεύγοντας  την υπερβολική προσπάθεια. Γενικότερα, οι δραστηριότητές σας να κινούνται στο επίπεδο των σωματικών και ψυχικών δυνατοτήτων σας. Είναι καλό να ξεκουράζεστε συχνότερα και για μικρότερα χρονικά διαστήματα και να αυξάνετε σταδιακά τη σωματική άσκηση. Κάνετε σύντομους περιπάτους ή  απλές ,στην αρχή, σωματικές ασκήσεις .

Περίληψη

Η συστηματική αυτή ανασκόπηση και ανάλυση  των δεδομένων της σύγχρονης έρευνας  σε ό,τι αφορά στο σύνδρομο του μακροχρόνιου  κορονοϊού-19 δείχνει ότι στο 80% (95% CI 65–92) των ατόμων με επιβεβαιωμένη διάγνωση COVID-19 παρουσιάζονται- για ένα χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από 2 εβδομάδες μετά τη νόσηση-  55 διαφορετικά συμπτώματα (κλινικά σημεία και εργαστηριακοί παράμετροι), από τα οποία τα πιο  συχνά  είναι η κόπωση, η ανοσμία, η πνευμονική δυσλειτουργία, η μη φυσιολογική ακτινογραφία/CT θώρακα και οι νευρολογικές διαταραχές. Τα περισσότερα από τα συμπτώματα είναι παρόμοια με τα συμπτώματα που εμφανίσθηκαν κατά την οξεία φάση της COVID-19.Οι πέντε πιο συχνές επιπτώσεις του συνδρόμου long-covid είναι: κόπωση (58%), πονοκέφαλος (44%), διαταραχή προσοχής (27%), απώλεια μαλλιών (25%) και δύσπνοια (24%).

Για την καλύτερη αξιολόγηση της φυσικής πορείας της λοίμωξης από τον COVID-19 και τον καθορισμό του συνδρόμου μακροχρόνιου COVID-19 χρειάζεται να γίνουν περισσότερες έρευνες προκειμένου επί τη βάσει των κλινικών δεδομένων να εντοπισθεί, να αξιολογηθεί και να αναχαιτισθεί η μακροχρόνια εξέλιξη του covid-19, πράγμα που θα ελαχιστοποιήσει τις πιθανότητες χρόνιων επιπτώσεων στην υγεία των ασθενών.

Long COVID: long-term effects? Alessandro Di Toro, Antonio Bozzani, Guido Tavazzi, Mario Urtis, Lorenzo Giuliani, Roberto Pizzoccheri, FlaminiaAliberti, Viola Fergnani, Eloisa ArbustiniEuropean Heart Journal Supplements, Volume 23, Issue Supplement_E, October 2021, Pages E1 E5, https://doi.org/10.1093/eurheartj/suab080

More than 50 long-term effects of COVID-19: a systematic review and meta-analysisSandra Lopez-Leon, Talia Wegman-Ostrosky, Carol Perelman, Rosalinda Sepulveda, Paulina A. Rebolledo, Angelica Cuapio & Sonia Villapol Scientific Reports volume 11, Article number: 16144 (2021)