Καρδιακή ανεπάρκεια: Ποια είναι η βασική της διαχείριση

Η εβδομάδα 2-8 Μαΐου 2022 πανευρωπαϊκά είναι αφιερωμένη στην Καρδιακή Ανεπάρκεια και στην προσπάθεια ενημέρωσης του κοινού για την πρόληψη, έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία της νόσου.

Γιατί όμως δίνεται ιδιαίτερη αναφορά σε αυτή τη νόσο και γιατί η Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία θέτει ως προτεραιότητα την ενημέρωση πολιτών και ασθενών για την Καρδιακή Ανεπάρκεια; 

Η απάντηση έγκειται στο γεγονός ότι η Καρδιακή Ανεπάρκεια αποτελεί τη συχνότερη αιτία νοσηλειών στις καρδιολογικές κλινικές, αλλά και την κύρια αιτία απώλειας ποιότητας ζωής. Η συχνότητά της είναι περίπου 1% στα άτομα κάτω των 65 ετών, και αυξάνει προοδευτικά στο 7% σε άτομα 75 έως 84 ετών και στο 15% σε άτομα άνω των 85 ετών.

Πώς θα περιέγραφε κάποιος την Καρδιακή Ανεπάρκεια;

Στην πραγματικότητα τις περισσότερες φορές δεν αποτελεί νόσο μόνη της αλλά είναι η τελική κατάληξη όλων των άλλων καρδιαγγειακών νοσημάτων, δηλαδή της παραμελημένης αρτηριακής υπέρτασης, της μη ελεγμένης χρόνιας αρρυθμίας, της στεφανιαίας νόσου, του σακχαρώδη διαβήτη, παθήσεων των νεφρών, των πνευμόνων και του θυρεοειδούς αδένα, ενώ φλεγμονές του καρδιακού μυός και κληρονομικά νοσήματα μπορεί σπανιότερα να οδηγήσουν επίσης στην εμφάνισή της.

Τι είναι η καρδιακή ανεπάρκεια και σε τι οφείλεται;

Καρδιακή ανεπάρκεια είναι η κατάσταση εκείνη που η καρδιά ως μυς  αδυνατεί να αντεπεξέλθει στις ανάγκες του οργανισμού, δηλαδή να εξωθήσει το αίμα που χρειάζονται τα υπόλοιπα όργανα για την θρέψη και λειτουργία τους. Επειδή το αίμα και το οξυγόνο δεν φτάνουν για να θρέψουν τους μυς και τα όργανα του σώματος, οι μύες κουράζονται και ο ασθενής με καρδιακή ανεπάρκεια εμφανίζει εύκολα κόπωση. Παράλληλα δεν επιστρέφει αρκετό αίμα στην καρδιά, επειδή η αδύναμη καρδιά δεν μπορεί να το τραβήξει πίσω. Το αίμα που δεν μπορεί να γυρίσει πίσω, μαζεύεται στις φλέβες, αυξάνεται η πίεση μέσα σε αυτές, οπότε αρχίζουν να βγαίνουν υγρά στους γύρω ιστούς, κυρίως στα πόδια (οιδήματα- πρήξιμο) και την κοιλιά.

Στην πραγματικότητα, τις περισσότερες φορές δεν αποτελεί νόσο μόνη της αλλά είναι η τελική κατάληξη όλων των άλλων καρδιαγγειακών νοσημάτων, δηλαδή της παραμελημένης αρτηριακής υπέρτασης, της μη ελεγμένης χρόνιας αρρυθμίας, της στεφανιαίας νόσου, του σακχαρώδη διαβήτη, παθήσεων των νεφρών, των πνευμόνων και του θυρεοειδούς αδένα, ενώ φλεγμονές του καρδιακού μυός και κληρονομικά νοσήματα μπορεί σπανιότερα να οδηγήσουν επίσης στην εμφάνισή της.  Επίσης η χορήγηση ογκολογικής θεραπείας (χημειοθεραπευτικά/ακτινοβολίες) μπορεί να προκαλέσει καρδιακή ανεπάρκεια, η οποία συχνά είναι αναστρέψιμη , εφόσον δοθεί έγκαιρα η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή σε μια στενή συνεργασία ογκολόγου με καρδιολόγο.

Πώς γίνεται η διάγνωση της καρδιακής ανεπάρκειας;

Η διάγνωση της καρδιακής ανεπάρκειας γίνεται από τον ιατρό με το ιστορικό και τη φυσική εξέταση, και η επιβεβαίωση από παρακλινικές εξετάσεις όπως ηλεκτροκαρδιογράφημα, υπερηχοκαρδιογράφημα, ακτινογραφία θώρακα, στεφανιογραφία, μαγνητική τομογραφία καρδιάς και ειδικότερες εξετάσεις αναπνευστικής λειτουργίας εφόσον κριθούν απαραίτητες. O βιοχημικός και αιματολογικός έλεγχος μπορεί να αναδείξει παθογόνες καταστάσεις που συμβάλλουν στην εμφάνιση της καρδιακής ανεπάρκειας, ενώ η μέτρηση ειδικών πεπτιδίων στο αίμα βοηθά στον αποκλεισμό καρδιολογικής αιτιολογίας των συμπτωμάτων και σημείων. 

Μπορεί να παρουσιαστεί σε νεότερους ενήλικες; Ο ρόλος της ηλικίας 

Η καρδιακή ανεπάρκεια, ευτυχώς δεν είναι συχνή σε μικρές ηλικίες. Η μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισής της είναι σε ηλικίες άνω των 65 ετών, καθώς η στεφανιαία νόσος που αποτελεί και την κύρια αιτία της εκφράζεται σε μεγαλύτερες ηλικίες. Η συχνότητά της είναι περίπου 1% στα άτομα κάτω των 65 ετών, και αυξάνει προοδευτικά στο 7% σε άτομα 75 έως 84 ετών και στο 15% σε άτομα άνω των 85 ετών.

Σε νεαρούς ενήλικες, το κύριο αίτιο καρδιακής ανεπάρκειας είναι οι συγγενείς καρδιοπάθειες που αποτελούν δομικές παθήσεις της καρδιάς από τη γέννηση και οι μυοκαρδίτιδες που αποτελούν φλεγμονώδη προσβολή της καρδιάς από ιούς. Στην περίπτωση της μυοκαρδίτιδας, η εμφάνιση καρδιακής ανεπάρκειας δύναται να συνοδεύει λιγότερο από το 1/3 των περιπτώσεων και σε μεγάλο ποσοστό είναι αναστρέψιμη.

Τα συμπτώματα είναι διαφορετικά στους άντρες και τις γυναίκες; 

Όχι, τα συμπτώματα δεν διαφοροποιούνται μεταξύ των φύλων. Όμως, οι γυναίκες καθώς εκδηλώνουν καρδιαγγειακά νοσήματα και καρδιακή ανεπάρκεια σε μεγαλύτερη ηλικία από αυτή των ανδρών, εμφανίζουν και περισσότερες συνοσηρότητες όπως σακχαρώδη διαβήτη, αρτηριακή υπέρταση, κολπική μαρμαρυγή.  Έτσι μπορεί να εκδηλώσουν πιο προχωρημένη μορφή καρδιακής ανεπάρκειας. Οι γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας επίσης εμφανίζουν συχνότερα από τους άνδρες σημεία και συμπτώματα δεξιάς καρδιακής ανεπάρκειας, όπως οιδήματα κάτω άκρων και πλευριτικές συλλογές.

Ποια είναι η βασική της διαχείριση;

Η θεραπεία της έγκειται στην θεραπεία της πρωταρχικής νόσου, κυρίως όταν η καρδιακή ανεπάρκεια είναι σε αρχικά στάδια, δηλαδή της αρτηριακής υπέρτασης, παχυσαρκίας, στεφανιαίας νόσου, βαλβιδικής νόσου. Ανάλογα με το στάδιο και τα συμπτώματα της καρδιακής ανεπάρκειας τροποποιείται η χορηγούμενη αγωγή, από τα βασικά φάρμακα που βελτιώνουν την καρδιακή λειτουργία όπως οι αναστολείς του άξονα ρενίνης-αγγειοτενσίνης-αλδοστερόνης, οι β αποκλειστές και νεότερα ανάλογα και τα διουρητικά για την ανακούφιση των συμπτωμάτων από την κατακράτηση υγρών, έως την αντιμετώπιση του κινδύνου πρώιμου αρρυθμιολογικού θανάτου με τοποθέτηση ειδικού βηματοδότη-απινιδωτή και την μεταμόσχευση καρδιάς ή την τοποθέτηση συσκευών υποβοήθησης του έργου της καρδιάς στα προχωρημένα στάδια. 

Η διατροφή, η ψυχολογική υποστήριξη και η συμμετοχή σε προγράμματα αποκατάστασης  που περιλαμβάνουν άσκηση και διαιτητική συμβουλευτική είναι απαραίτητη για τους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια αλλά και τους οικείους τους. Στόχος είναι η ενημέρωση των ασθενών ώστε να γίνουν οι ίδιοι ικανοί να διαχειρίζονται τη νόσο τους, να προλαμβάνουν υποτροπές και να διατηρούν καλή ποιότητα ζωής στον χώρο τους. Ιδιαίτερα η διατροφή των ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια προκαλεί «πονοκέφαλο» στους θεράποντες, μια και οι ασθενείς ενδέχεται να εμφανίζουν πρόωρο αίσθημα κορεσμού και κατά συνέπεια μειωμένο αίσθημα πείνας, εξαιτίας αλλαγών στη γεύση, ενοχλημάτων ναυτίας, δύσπνοιας ή λόγω της ανορεκτικής δράσης διαφόρων βιολογικών παραγόντων που είναι ιδιαίτερα αυξημένοι στον οργανισμό τους εξαιτίας της νόσου. Επιπλέον, οι ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια λαμβάνουν μεγάλο αριθμό φαρμάκων, που από μόνη της είναι μια κατάσταση που επηρεάζει τις διατροφικές τους συνήθειες.

Ο περιορισμός του νατρίου  (όχι περισσότερο από 2 γρ. ημερησίως) και η πρόσληψη καλίου στη διατροφή (όταν δεν συνυπάρχει νεφρική ανεπάρκεια) αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο στις διατροφικές συστάσεις ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια και είναι από τις πιο συχνές, μη φαρμακολογικές προσεγγίσεις. Γίνεται φανερό ότι ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο να εκπαιδευθούν οι ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια στο να διαβάζουν τις ετικέτες των τροφίμων και έτσι να γνωρίζουν πόσο νάτριο, κάλιο αλλά και άλλα θρεπτικά συστατικά περιέχουν τα τρόφιμα που καταναλώνουν. Η αντιμετώπιση της καχεξίας που συνοδεύει τα προχωρημένα στάδια καρδιακής ανεπάρκειας αντιμετωπίζεται με μέτρηση των αναγκών σε λεύκωμα και ισοζυγισμένη δίαιτα. Σχετικά με την πρόσληψη λίπους, πρέπει να γίνεται με σύνεση (περίπου το 30% της καθημερινής προσλαμβανόμενης ενέργειας) και να είναι ιδιαίτερα περιορισμένη η «κακή» μορφή του λίπους, δηλαδή το κορεσμένο. Αντιθέτως, όπως σε κάθε άνθρωπο έτσι και στους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια προάγεται η πρόσληψη φυτικών ινών σε ημερήσια βάση (περίπου 25-35 γρ.), ενώ το προσλαμβανόμενο νερό μπορεί να χρειαστεί να μειωθεί σε ασθενείς με σοβαρή υπονατριαιμία (νάτριο<130 mEq/L).

Μπορούμε να προλάβουμε την καρδιακή ανεπάρκεια;

Η πιο σημαντική θεραπεία είναι η πρόληψη. Στόχος της καρδιολογικής κλινικής πράξης είναι η εφαρμογή προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής για την εκτίμηση, σχεδιασμό και μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου. Γνωρίζουμε πια ότι  η αθηροσκλήρωση αν ακολουθούνται κακές συνήθεις καθημερινού τρόπου ζωής  ξεκινά από τη νεαρή ηλικία και εξελίσσεται σιωπηρά για δεκαετίες. Τα συμπτώματα  συνήθως εμφανίζονται γύρω στην 5η με 6η δεκαετία της ζωής ή και νωρίτερα. Είναι επίσης εμφανές ότι  η καρδιακή απότοκος στεφανιαίας νόσου, σακχαρώδους διαβήτη και αρτηριακής υπέρτασης δεν είναι αναπόφευκτη. Στην πραγματικότητα, είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων συνηθειών ζωής, οι οποίες αν υποστούν αλλαγή ή τροποποίηση, η νόσος μπορεί να προληφθεί ή έστω να ανακοπεί η πορεία της. Τα μετρήσιμα μεγέθη, οι παράγοντες κινδύνου δηλαδή, είναι σημαντικοί γιατί αποτελούν στόχο θεραπευτικών παρεμβάσεων. 

Η διατήρηση της υγείας της καρδιάς μας είναι αναγκαία για να έχουμε καλή ποιότητα ζωής ανεξάρτητα από την ηλικία και το φύλο μας. Ο έλεγχος των βασικότερων παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου, επιλέγοντας μια υγιεινή δίαιτα, αποφεύγοντας το κάπνισμα και ακολουθώντας φυσική άσκηση προλαμβάνει την εμφάνιση καρδιακών και αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων και βοηθά στην επιβράδυνση της γήρανσης της καρδιάς μας.

Οπότε προσέχουμε

• Το σωματικό μου βάρος και ιδίως την κεντρική παχυσαρκία
• Μετρώ την περιφέρεια μέσης μου και θέλω να είναι κάτω από 88 εκ. εάν είμαι γυναίκα και κάτω από 102 εάν είμαι άνδρας.
• Ακολουθώ ισορροπημένη δίαιτα
• Ασκούμαι σύμφωνα με τις οδηγίες του ιατρού μου
• Όχι σε δίαιτα απίσχνασης, αλλά σε δίαιτα ισοζυγισμένη σε λεύκωμα και ηλεκτρολύτες
• Τηρώ τη φαρμακευτική μου αγωγή ανάλογα με τις οδηγίες του γιατρού
• Προσέχω την κατανάλωση άλατος και διαβάζω τις ετικέτες τροφίμων.

Πώς μπορούμε να παρακολουθούμε από απόσταση τον ασθενή με καρδιακή ανεπάρκεια;

Η συχνή παρακολούθηση των ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια είναι αναγκαία για τη διατήρηση ποιότητας ζωής, τη μείωση των επανανοσηλειών και της θνητότητας. Οι ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια τελικού σταδίου παρουσιάζουν πολύ συχνές νοσηλείες, οι οποίες και αποτελούν την κυριότερη επιφόρτιση του συστήματος Υγείας στις Καρδιολογικές και Παθολογικές κλίνες. Αποτελεί,οπότε, σημαντικό μέλημα των ιατρών η διατήρηση των ασθενών στα αρχικά στάδια της νόσου, όπου τα συμπτώματα είναι ήπια και η ποιότητα ζωής παραμένει καλή. Η σωστή παρακολούθηση του ασθενούς σημαίνει καταγραφή των συμπτωμάτων και του κλινικού του σταδίου, συνεχή υπενθύμιση τήρησης υγιεινοδιαιτητικών οδηγιών, επιμόρφωση του ασθενούς στην επιτήρηση του σωματικού του βάρους, της καρδιακής του πίεσης και συχνότητας, και τιτλοποίηση της φαρμακευτικής αγωγής στις μέγιστες ανεκτές δόσεις που αποδεδειγμένα βελτιώνουν και επιμηκύνουν την ζωή. Στις περιπτώσεις απομακρυσμένης πρόσβασης, η εφαρμογή προγραμμάτων τηλεϊατρικής μπορεί να βοηθήσει τον γιατρό να διαχειριστεί όλες τις παραπάνω πληροφορίες, ενώ και τα σύγχρονα συστήματα βηματοδότησης της καρδιάς για ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια, μπορούν να παρέχουν πληροφορίες σε πλατφόρμα τηλεπαρακολούθησης του καρδιακού ρυθμού, με ειδοποίηση σε τυχόν επεισόδια αρρυθμιών, ώστε ο γιατρός να επέμβει χορηγώντας την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.  

Ποια συμπτώματα πρέπει να με ανησυχήσουν για να ζητήσω ιατρική βοήθεια;

Τα κύρια συμπτώματα που θα πρέπει να αφυπνίσουν τον καθένα μας είναι η δύσπνοια, αρχικά στην έντονη προσπάθεια και στη συνέχεια στην καθημερινή δραστηριότητα, στην ηρεμία και στην κατάκλιση, η απότομη αύξηση σωματικού βάρους με εμφάνιση πρηξίματος στα πόδια, η εύκολη κόπωση ακόμα και σε συνήθεις δραστηριότητες, η εμφάνιση αρρυθμιών, επεισοδίων ζάλης και πόνου στο στήθος (στηθάγχης). Ολα τα παραπάνω αποτελούν  συμπτώματα και σημεία που πρέπει να σας κινητοποιήσουν για την άμεση επικοινωνία με τον Καρδιολόγο σας. Αν λαμβάνετε ειδική θεραπεία όπως ογκολογική αγωγή, τότε σας έχουν δοθεί οδηγίες για τακτικότερη καρδιολογική παρακολούθηση, τις οποίες θα πρέπει να τηρείτε για την ασφαλή ολοκλήρωση της θεραπείας σας και την αποφυγή μακροχρόνιων προβλημάτων.

Στις μέρες μας με την πανδημία του COVID19. Αποτελώ ευπαθή ομάδα, έχοντας καρδιακή ανεπάρκεια;

Οι ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια, ιδίως με σωστή τήρηση της φαρμακευτικής αγωγής αποτελούν Ομάδα Υψηλού κινδύνου σε περίπτωση προσβολής από τον ιό. Αυτό οφείλεται ότι η καρδιακή ανεπάρκεια προκαλεί ενεργοποίηση νευροορμονικών ουσιών, που χρησιμοποιεί ως όχημα ο ιός στην προσβολή του οργανισμού μας. Η χορηγείσα φαρμακευτική αγωγή δύναται να φέρει σε καλή ισορροπία την νευροορμονική αυτή διέγερση, εξασφαλίζοντας καλό λειτουργικό στάδιο και ποιότητα ζωής στους ασθενείς. Γι αυτό με βάση τα μέχρι τώρα επιστημονικά δεδομένα δεν συνιστάται διακοπή της αγωγής για την καρδιακή ανεπάρκεια, αλλά συστήνουμε στους ασθενείς να παρακολουθούν το σωματικό τους βάρος, καθώς και συμπτώματα και σημεία απορρύθμισης της κατάστασης τους  (όπως εμφάνιση δύσπνοιας,  ευκολότερης κόπωσης, οιδημάτων και δυσκολία κατάκλισης) ώστε να επικοινωνήσουν άμεσα με τον θεράποντα ιατρό τους. Δεν πρέπει να διακόπτεται η αγωγή με αναστολείς του συστήματος ρενινής-αγγειοτενσίνης- αλδοστερόνης ή τα σύνθετα όπως σακουμπιτρίλη-βαλσαρτάνη γιατί είναι τα μόνα φάρμακα, όπως και οι β-αποκλειστές  που αποδεδειγμένα μειώνουν τη θνητότητα των ασθενών αυτών.

Έχω καρδιακή ανεπάρκεια. Τι πρέπει να προσέχω;

• Ακολουθώ τις ιατρικές οδηγίες
• Προσέχω το σωματικό μου βάρος με καθημερινή ζύγιση
• Διακόπτω το κάπνισμα
• Ελέγχω την αρτηριακή μου πίεση
• Προσέχω το αλάτι στο φαγητό (ελέγχουμε τις ετικέτες τροφίμων)
• Τρώω υγιεινά
• Περιορίζω καφέ και αλκοόλ
• Γυμνάζομαι σύμφωνα με ιατρικές οδηγίες
• Ξεκουράζομαι αρκετά.

Εάν έχουμε εμφυτευμένο βηματοδότη ή απινιδωτή ενημερώνουμε τις υπηρεσίες ελέγχου που χρησιμοποιούν ανιχνευτές μετάλλων.

Σε μακρύ ταξίδι χρειάζεται συχνή κινητοποίηση (περπάτημα), ειδικές ελαστικές κάλτσες ή και αντιπηκτική αγωγή που θα συστηθεί από τον γιατρό σας.

Δεν ξεχνάμε τον ετήσιο αντιγριπικό εμβολιασμό.

Πάνω από 26 εκατομμύρια άτομα στον κόσμο έχουν καρδιακή ανεπάρκεια. Ακολουθώντας την φαρμακευτική σας αγωγή και τις οδηγίες του ιατρού σας, μπορείτε να έχετε καλή ποιότητα ζωής για πολλά χρόνια. Αφιερώστε λίγο χρόνο για να γνωρίσετε την νόσο, να μάθετε πώς να φροντίζετε καλύτερα τον εαυτό σας, για να βελτιώσετε την καθημερινότητά σας και να συνεχίσετε να απολαμβάνετε όσα αγαπάτε.

Πού θα βρω περισσότερες πληροφορίες

Στην ιστοσελίδα της ΕΚΕ www.hcs.gr 

Η εφαρμογή KardiaHF είναι διαθέσιμη στο GooglePlay και το Appstore  και δίνει την δυνατότητα καταγραφής των ζωτικών σημείων των ασθενών, συμπτωμάτων και σημείων, εκπαίδευσης σε θέματα της νόσου, υπενθύμισης αγωγής και επόμενων επισκέψεων και δυνατότητα αποστολής όλων των δεδομένων στον θεράποντα ιατρό ή φροντιστή τους.