Δ. Σαρηγιάννης: Πώς η κλιματική αλλαγή πυροδοτεί πανδημίες

Μεγαλύτερη έκθεση σε εισπνεόμενα αιωρούμενα μικροσωματίδια (PM10), μόλις κατά 1 μικρογραμμάριο ανά κυβικό μέτρο αέρα, στα δύο με τρία προηγούμενα χρόνια, αύξησε κατά 8% με 10% την πιθανότητα θανάτου σε ασθενείς που νοσηλεύτηκαν στο νοσοκομείο με λοίμωξη COVID-19. Το συγκεκριμένο εύρημα, που προέκυψε από μεγάλη και διεθνώς αναγνωρισμένη μελέτη επιστημόνων του Χάρβαρντ, είναι ενδεικτικό της επίδρασης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις επιπτώσεις της πανδημίας κορωνοϊού.

Μιλώντας στο iatronet.gr, ο καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής του ΑΠΘ, Δημοσθένης Σαρηγιάννης (φωτογραφία), εξηγεί τους πολυσύνθετους μηχανισμούς μέσα από τους οποίους η αύξηση της θερμοκρασίας, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, το λιώσιμο των πάγων, η αστικοποίηση, η μετακίνηση πληθυσμών και η ατμοσφαιρική ρύπανση δημιουργούν συνθήκες δημιουργίας επιδημιών ή και επιδεινώνουν τις συνέπειές τους στην υγεία του ανθρώπου, δρώντας αθροιστικά. Ο ίδιος ανέπτυξε το θέμα στην εναρκτήρια ομιλία του 9oυ Διεθνούς Συνεδρίου Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, Μηχανικής, Σχεδιασμού και Οικονομικών (CEMEPE 2022) που ξεκίνησε την Κυριακή, Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, στη Μύκονο.

"Η αλλαγή των συνθηκών που φέρνει η κλιματική αλλαγή προκαλεί αλλοίωση της ευαλωσιμότητάς μας απέναντι στις ασθένειες", επισημαίνει ο κ. Σαρηγιάννης, αναφερόμενος στα ευρήματα της μελέτης του Χάρβαρντ σχετικά με την αύξηση της πιθανότητας θανάτου κάποιου που έχει εκτεθεί σε μεγαλύτερη ατμοσφαιρική ρύπανση. Ο ίδιος και οι συνεργάτες του μελετούν στο εργαστήριο τις επιδράσεις της ταυτόχρονης έκθεσης σε αιωρούμενα σωματίδια και κορωνοϊό σε επίπεδο μοριακού μηχανισμού και τα πρώτα στοιχεία επιβεβαιώνουν τα ευρήματα των επιδημιολόγων.

Όπως αναφέρει, ενώ η αρχική προσέγγιση της κλιματικής αλλαγής επικέντρωνε κυρίως στην αύξηση της θερμοκρασίας, το πρόβλημα αποδεικνύεται πως είναι πολυσύνθετο και απαιτεί πιο ολοκληρωμένες λύσεις. "Χρειάζεται να ληφθεί υπόψη το λεγόμενο εκθεσίωμα, δηλαδή το σύνολο της έκθεσης του ανθρώπου σε διάφορους παράγοντες που επιδεινώνουν την υγεία του στη διάρκεια της ζωής του", σημειώνει και προσθέτει: "Αυτά τα 80 χρόνια που είναι το προσδόκιμο ζωής ενός ανθρώπου είναι η ίδια περίοδος χρόνου που χρησιμοποιούμε όταν μιλάμε για τις άμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Όσο μεγαλώνω θα υπόκειμαι σε κακή ποιότητα αέρα σε Αθήνα - Θεσσαλονίκη και ταυτόχρονα σε αυξημένες θερμοκρασίες, σε πιθανή αυξημένη ρύπανση από φωτιές. Όλα αυτά θα λειτουργήσουν αθροιστικά και πρέπει να λάβουμε υπόψη την ευαλωσιμότητα που έχουμε σε βάθος χρόνου".

Κλιματική αλλαγή και Δημόσια Υγεία

Υψηλές θερμοκρασίες, πολύ έντονες βροχοπτώσεις και ακραία καιρικά φαινόμενα, αύξηση στάθμης της θάλασσας, λιώσιμο των πάγων και άλλες παράμετροι της κλιματικής αλλαγής, προσεγγίζονται από δύο διαφορετικά πλαίσια: α) το περιβαλλοντικό - θεσμικό, που έχει να κάνει με τις αλλαγές χρήσης γης, τη λειτουργία του οικοσυστήματος, την κατάσταση των υποδομών και την εντατικοποίηση της γεωργίας και κτηνοτροφίας, β) το κοινωνικό πλαίσιο και τις αλλαγές στη συμπεριφορά. Για παράδειγμα, το δημογραφικό, την ηλικία του πληθυσμού, θέματα κοινότητας, φτώχεια, μετανάστευση, κατάσταση σπιτιών και υποδομών. "Όταν έχει καύσωνα στην Αθήνα και μένουν σε ένα δυάρι 10 μετανάστες που έχουν φύγει από την Αφρική λόγω πολέμου, ο οποίος πολλές φορές γίνεται για λόγους φυσικών πόρων, οι άνθρωποι αυτοί είναι πολύ πιο ευάλωτοι σε σχέση με άλλους που μένουν σε μεγαλύτερο χώρο με κλιματισμό. Το ίδιο ισχύει και με τους εργάτες γης στη Μανωλάδα", σημειώνει ο κ. Σαρηγιάννης.

Τα παραπάνω, όπως εξηγεί, καθορίζουν τα μονοπάτια μέσα από τα οποία η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τη Δημόσια Υγεία, σε συνδυασμό με την επιβαρυμένη ποιότητα αέρα, τη μειωμένη ποιότητα των τροφίμων και του νερού, αλλαγές σε ό,τι αφορά τη διαθεσιμότητα, αλλά και την απειλή από παθογόνους μολυσματικούς παράγοντες (SARS-CoV-2, αλλά και άλλους ιούς).

"Η μετάδοση των ιών σχετίζεται με μια σειρά από φορείς, όπως κουνούπια, που πλέον μπορούν να επιβιώσουν καλά στις υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονται στην Ελλάδα το καλοκαίρι, ενώ παλιότερα δεν μπορούσαν και έμεναν στη Σαχάρα", υπογραμμίζει για να προσθέσει και τον παράγοντα των μετακινήσεων πληθυσμών λόγω κλιματικών συνθηκών. "Αυτοί, επίσης, μπορεί να μεταφέρουν άλλου είδους παθογόνους μικροοργανισμούς, οι οποίοι στη χώρα τους είχαν προσαρμοστεί, αλλά με τη μεταφορά του στον ελληνικό ή στον ευρωπαϊκό χώρο μπορεί να δώσει".

Όλα αυτά οδηγούν σε ασθένειες που σχετίζονται με την έντονη δυσφορία από τη ζέστη, προβλήματα στο καρδιοαναπνευστικό, λοιμώδεις ασθένειες που μεταφέρονται είτε από τα τρόφιμα, είτε από το νερό, είτε από ζωικούς φορείς, αλλά και επιπτώσεις στην ψυχική υγεία που αναδεικνύονται ολοένα και περισσότερο.

Πανδημίες και ανάδυση ξεχασμένων ασθενειών

Αναφορικά με την σχέση της κλιματικής αλλαγής με την πανδημία COVID-19, ο καθηγητής υποστηρίζει πως σε πρώτη ανάγνωση έπαιξε έναν εν μέρει θετικό ρόλο, γιατί έδωσε μεγαλύτερη ηλιοφάνεια και περισσότερη UV ακτινοβολία απέναντι στον ιό. Οι έμμεσες επιπτώσεις του, ωστόσο, στο σύνολο του χρόνου, δημιούργησε μεγαλύτερα προβλήματα, όπως για παράδειγμα τα περισσότερα ακραία φαινόμενα και ο περιορισμός της προσβασιμότητας σε δομές πρωτοβάθμιας υγείας.

Ο ίδιος συνδέει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και με την πιθανή ανάδυση "ξεχασμένων" ασθενειών. "Η θεωρία που έχει αναπτυχθεί - και δεν αποτελεί σενάριο επιστημονικής φαντασίας - υποστηρίζει πως το περίφημο λιώσιμο των πάγων αυξάνει την πιθανότητα να ξεπαγώσουν και ξεχασμένα βακτήρια, τα οποία μπορεί να ενεργοποιηθούν, να εισέλθουν στο υδάτινο περιβάλλον και από εκεί να περάσουν στην τροφική αλυσίδα και μέσω φορέων στον άνθρωπο", επισημαίνει. Διευκρινίζει πως το συγκεκριμένο σενάριο δεν συνδέεται με το επίκαιρο θέμα της ευλογιάς των πιθήκων, αλλά υπάρχει πιθανότητα να επιφέρει ανάδυση άλλων παλιών ασθενειών.

Κρούσματα: Ανησυχία για τις τουριστικές περιοχές

Αναλύοντας την σημερινή εικόνα της πανδημίας, ο κ. Σαρηγιάννης παρατηρεί μια δυναμική ισορροπία της σε ελεγχόμενα επίπεδα, ωστόσο δεν κρύβει την ανησυχία του για τις ανοδικές τάσεις που άρχισαν ήδη να διαφαίνονται σε τουριστικές περιοχές, αλλά και τη μη πτωτική πορεία των κρουσμάτων στην πρωτεύουσα. Αντίθετα, για τη Θεσσαλονίκη προβλέπει πως μέχρι τα μέσα Ιουνίου θα βγει από τις "κόκκινες" περιοχές ανησυχίας.

"Η Θεσσαλονίκη πάει καλά, σε αντίθεση με την Αττική που δεν πέφτει. Από εκεί και πέρα είναι λίγο ανησυχητική η ανοδική τάση σε δημοφιλείς τουριστικές περιοχές, από την άποψη ότι βρισκόμαστε στην αρχή της τουριστικής περιόδου και δεν υπάρχουν πλέον μέτρα προστασίας. Είναι κάτι που πρέπει να παρακολουθούμε, σε συνδυασμό και με τη μελέτη της συμπεριφοράς των παραλλαγών Όμικρον 4 και Όμικρον 5", τονίζει. Αυτές τις μέρες η διεπιστημονική ομάδα του καθηγητή επικαιροποιεί τις προβλέψεις του μοντέλου της για το επόμενο διάστημα, σε συνδυασμό και με τις μετεωρολογικές προγνώσεις.