Εμμηνόπαυση: Η σημαντική περίοδος της γυναίκας

Άννα Τροβά

Ψυχολόγος MSc

Υπ. Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Αναλύτρια Ομάδας

Θεραπεύτρια Ζεύγους & Οικογένειας

Μέλος Επιστημονικής Επιτροπής ΕΛ.Ε.Τ.ΕΜ

H εμμηνόπαυση είναι η χρονική περίοδος κατά την οποία διακόπτεται στη γυναίκα οριστικά η ωορρηξία και η έμμηνη ρήση μετά από 12 συνεχείς μήνες αμηνόρροιας χωρίς άλλη εμφανή αιτία. Η εμμηνόπαυση εμφανίζεται φυσιολογικά μεταξύ 45 και 55 ετών. Κατά μέσον όρο, οι γυναίκες στην Ελλάδα μπαίνουν στην εμμηνόπαυση στα 52 τους χρόνια. Υπάρχει ωστόσο και η πρώιμη εμμηνόπαυση, που η έλευσή της τοποθετείται χρονικά ακόμα και σε ηλικία κάτω των 40 ετών (περίπου 1 στις 1.000 γυναίκες).

H εμμηνόπαυση προκύπτει από τη φυσιολογική διαδικασία γήρανσης όταν ο οργανισμός μειώνει την παραγωγή ορμονών σχετικών με την αναπαραγωγική διαδικασία, την πρώιμη εμμηνόπαυση (πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια), την υστερεκτομή, την ακτινοθεραπεία ή τη χημειοθεραπεία. Μια χρονική περίοδος 5-10 ετών (κλιμακτήριος), προηγείται και έπεται της εμμηνόπαυσης.

Η εμμηνόπαυση σηματοδοτεί το τέλος της αναπαραγωγικής ηλικίας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου οι γυναίκες βιώνουν διάφορες σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές λόγω των μειωμένων επιπέδων οιστρογόνων.

Συμπτώματα Εμμηνόπαυσης

Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης είναι:

• Εξάψεις
• Αυπνία
• Εφίδρωση κατά τη διάρκεια της νύχτας
• Πόνος, φαγούρα ή ακαμψία στις αρθρώσεις
• Μείωση της μυϊκής μάζας
• Δυσφορία ή πόνος κατά την ερωτική πράξη
• Μειωμένη διάθεση για σεξουαλική επαφή
• Γαστρεντερικά προβλήματα
• Προβλήματα συγκέντρωσης και μνήμης
• Πονοκέφαλος
• Ταχυπαλμίες
• Συχνές ουρολοιμώξεις
• Αραίωση μαλλιών
• Εύθραυστα νύχια
• Κολπική ξηρότητα
• Ψυχοσυναισθηματική αστάθεια και ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση.

Εμμηνόπαυση και συντροφικές σχέσεις

Οι γυναίκες νιώθουν άβολα να μιλήσουν με τον σύντροφό τους για την εμμηνόπαυση επειδή θεωρούν ότι μεγαλώνουν ηλικιακά και απειλείται η γυναικεία τους υπόσταση. Η εμμηνόπαυση σηματοδοτεί το τέλος της θηλυκότητας και της νεότητας για μεγάλο αριθμό γυναικών.

Αλλαγές στη διάθεση, στον ύπνο και στις νοητικές λειτουργίες εμφανίζονται συχνά σε αυτή τη χρονική περίοδο. Αυτές οι αλλαγές μπορεί να οδηγούν σε μειωμένη αυτοεκτίμηση και φτωχή εικόνα εαυτού. Καταθλιπτική διάθεση ή κυκλοθυμία και άγχος είναι κοινά κατά τη μετάβαση στην εμμηνόπαυση και οι γυναίκες με ιστορικό διαταραχών διάθεσης ή στρεσσογόνα γεγονότα ζωής στην πρώιμη παιδική ηλικία, είναι περισσότερο ευάλωτες. Η μείωση των οιστρογόνων συνδέεται επίσης με την εμφάνιση κατάθλιψης, η οποία όμως συνδέεται και με την απώλεια της αναπαραγωγικής ικανότητας. Ωστόσο η φυσική εμμηνόπαυση δεν φαίνεται να αυξάνει τις πιθανότητες οι γυναίκες να πάθουν κατάθλιψη.

Επιπλέον, τα μειωμένα οιστρογόνα, η ψυχική και σωματική κούραση, οι διαταραχές στη διάθεση, ο φόβος και το στρες μπορεί να επηρεάσουν την επιθυμία για σεξουαλική επαφή. Πολλές γυναίκες νιώθουν λιγότερο ελκυστικές ή λιγότερο ικανοποιημένες με το σώμα τους (μπορεί και ο σύντροφος να επιδίδεται σε αρνητική κριτική για το σώμα). Επίσης, η εικόνα εαυτού μπορεί να αλλάζει επειδή υπάρχει τάση αύξησης του βάρους λόγω του χαμηλού μεταβολισμού. Η συχνότητα των σεξουαλικών επαφών μπορεί να μειώνεται ή αυτές να γίνονται μόνο για να ικανοποιηθεί ο σύντροφος, στάση που συνάδει με κοινωνικοπολιτιστικές αντιλήψεις για το ρόλο της γυναίκας. Αυτό προκαλεί απογοήτευση, ενοχή, σεξουαλική και ψυχική απομάκρυνση στο ζευγάρι, ειδικά αν πριν την εμμηνόπαυση υπήρχε ικανοποιητική σεξουαλική ζωή.

Εξάλλου, η σεξουαλική επαφή για τις γυναίκες μέσης ηλικίας είναι λιγότερο μια σωματική πράξη και περισσότερο έκφραση σύνδεσης και εγγύτητας (St. Peter, 1997). Στην πραγματικότητα, οι γυναίκες σε ευτυχισμένους γάμους έχουν μεγαλύτερη επιθυμία για σεξουαλική επαφή, αυξημένη διέγερση και μεγαλύτερη σεξουαλική ικανοποίηση (Hurlbert & Apt., 1994). Σύμφωνα με τον Mansfield και τους συνεργάτες του (1998), οι γυναίκες στην περιεμμηνόπαυση επιθυμούν περισσότερο πάθος, ρομαντισμό, στοργή, δημιουργικότητα και επικοινωνία στη σεξουαλική τους ζωή. Η καλή σχέση με τον σύντροφο, η αφοσίωση του, η σεξουαλική επαγρύπνηση και η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας επηρεάζουν θετικά τη σεξουαλική λειτουργία.

Η μέση ηλικία είναι επίσης μια περίοδος που οι γυναίκες καλούνται να επαναπροσδιορίσουν το ρόλο τους ως κόρες, σύζυγοι και μητέρες. Οι γονείς πεθαίνουν, οι σύζυγοι αρρωσταίνουν, τα παιδιά ενηλικιώνονται. Έτσι, οι γυναίκες παθαίνουν κατάθλιψη επειδή χάνουν τους ρόλους στους οποίους έχουν επενδύσει περισσότερο συναισθηματικά.

Η έρευνα δείχνει ότι άντρες είναι λιγότερο πληροφορημένοι για την εμμηνόπαυση και ότι δεν την αντιλαμβάνονται ως βιοψυχοκοινωνική διαδικασία, ενώ μπορεί να είναι πιο ευάλωτοι σε μη ακριβή πολιτιστικά στερεότυπα. Αυτό το κενό στην πληροφόρηση (που πρέπει να περιλαμβάνει τη βιοιατρική και κοινωνικοπολιτιστική ενημέρωση) μπορεί να δημιουργεί διάσταση στη σχέση μεταξύ των συντρόφων για θέματα υγείας, αλλά και σεξουαλικά θέματα.

Το βασικότερο συναίσθημα των συντρόφων είναι ότι η σύντροφος τους έχει εκνευρισμό και κούραση, απομακρύνεται από εκείνους και τους αποκλείει από όσα συμβαίνουν σε αυτή την απαιτητική για εκείνη περίοδο. Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα από 169 έγγαμα ζευγάρια, η στάση των συζύγων ως προς την εμμηνόπαυση είναι πιο αρνητική σε σχέση με τις συζύγους. Επίσης, οι γυναίκες ανέφεραν σημαντικά περισσότερα συμπτώματα σε σχέση με αυτά που πίστευαν οι σύζυγοι ότι βιώνουν οι γυναίκες τους.

Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι και η αντρική σεξουαλική επιθυμία επηρεάζεται λόγω της μείωσης των επιπέδων τεστοστερόνης στη μέση ηλικία, όπως και η απόδοση, γεγονός που ενδέχεται να κάνει πίο περίπλοκη τη στάση απέναντι στη σύντροφο. Επίσης, μπορεί να υπάρχουν σεξουαλικά προβλήματα, η σοβαρότητα των οποίων να επιδρά στη σεξουαλική λειτουργία. Επιπλέον, μπορεί να υπάρχουν και προβλήματα υγείας (υπέρταση, νεφρική ανεπάρκεια) τα οποία επίσης επηρεάζουν την απόδοση. Γεγονότα ζωής που προκαλούν άγχος στους συντρόφους, όπως εργασιακά ή οικονομικά προβλήματα, είναι πιθανό να εμποδίζουν τη διαθεσιμότητα και τη θέληση τους να είναι υποστηρικτικοί στη σύντροφό τους.

Η γυναίκα μπορεί να νιώθει παραμελημένη και μόνη και ένας σύντροφος που δεν κατανοεί όλες αυτές τις αλλαγές που συνδέονται με την εμμηνόπαυση επιτείνει την αίσθηση ότι δεν είναι επιθυμητή. Η γνώση για τις ορμονικές και συναισθηματικές αλλαγές που συνδέονται με την εμμηνόπαυση καθιστά το σύντροφο περισσότερο έτοιμο να κατανοήσει την κατάσταση της συντρόφου του και να της συμπαρασταθεί.

Αντιμετώπιση

Τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης επηρεάζουν την κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική ζωή της γυναίκας, καθώς και την ψυχική της υγεία. Ανάλογα λοιπόν με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε γυναίκας αυτή η περίοδος βιώνεται διαφορετικά και μπορεί να γίνει σύσταση για:

• Λήψη φαρμακευτικής αγωγής ή και συμπληρωμάτων βιταμινών
• Αντιμετώπιση της κολπικής ξηρότητας με κολπικές κρέμες και λιπαντικά
• Αλλαγές στον τρόπο ζωής (σωματική άσκηση, ξεκούραση, διακοπή καπνίσματος, μείωση αλκοόλ)
• Δυνητικά σωματικά προβλήματα υγείας  (καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, καρκίνος του ενδημητρίου) πρέπει να συζητιούνται (ο χρόνος έναρξης της περιεμμηνόπαυσης και της εμμηνόπαυσης συνδέεται με ορμονικές αλλαγές που μπορεί να επηρεάσουν την μακροχρόνια πιθανότητα για εμφάνιση χρόνιων ασθενειών)
• Αλλαγή στερεοτυπικών αντιλήψεων αναφορικά με την εμμηνόπαυση και τη σεξουαλικότητα
• Ενίσχυση της ειλικρινούς επικοινωνίας, της κατανόησης και  της συμπαράστασης μεταξύ των συντρόφων
• Σχεδιασμός και υποστήριξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των γυναικών στην εμμηνόπαυση και τον περιορισμό της σεξουαλικής δυσλειτουργίας, τη διόρθωση αρνητικών στάσεων και συναισθημάτων
• Σχεδιασμός και υποστήριξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων για συζύγους σχετικά με την υγεία στην εμμηνόπαυση
• Αντιμετώπιση των ψυχολογικών επιπτώσεων με ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες
• Συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης. Οι γυναίκες θα βοηθηθούν να εκφράσουν το πένθος για όλα όσα νιώθουν ότι χάνουν εξαιτίας της εμμηνόπαυσης

Να θυμάστε:

Η μέση ηλικία αναγνωρίζεται ως σημαντικό στάδιο της ανάπτυξης και η εμμηνόπαυση αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά θέματα αναπαραγωγικής υγείας για τις γυναίκες. Η πληρέστερη κατανόηση των αλλαγών που βιώνουν οι γυναίκες λόγω της εμμηνόπαυσης συντελεί στην καλύτερη συναισθηματική τους στήριξη, η οποία βελτιώνει την ποιότητα των συντροφικών τους σχέσεων.

Οι αντιλήψεις και οι στάσεις των συντρόφων για την εμμηνόπαυση επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα ζωής των γυναικών. Επομένως, η αλλαγή στερεοτυπικών αντιλήψεων, θα βοηθήσει τις γυναίκες και τις οικογένειές τους να προετοιμαστούν για πιο ομαλή μετάβαση στο στάδιο της εμμηνόπαυσης, ώστε να εξασφαλιστεί η συντροφική, συζυγική και η οικογενειακή αρμονία.