Βήχας και αντιβηχικά: Μήπως πρέπει να το ξανασκεφτούμε;

Των Αναστάσιου Χατζή - Χρύσας Κουτσαυτίκη*

Αφορμή γι’ αυτό το κείμενο απετέλεσε η απόφαση του ΕΟΦ (Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων) να ανακαλέσει ένα σιρόπι για το βήχα, διότι "εντοπίστηκε σφάλμα στην ταινία γνησιότητας". Αυτό σημαίνει ότι το περιεχόμενο ήταν διαφορετικό από το αναγραφόμενο.  

Αυτή ήταν η αφορμή. Υπάρχει όμως και η αιτία ή μάλλον οι αιτίες.

Αυτές θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε στη συνέχεια:

Κατ’ αρχάς, τί είναι ο βήχας;

Ο βήχας δεν είναι νόσος αλλά ένα χρήσιμο αντανακλαστικό που βοηθά στην απομάκρυνση επιβλαβών ουσιών από τους πνεύμονες. Θα κατανοήσουμε την αξία του, αν δούμε τις συνέπειες σε άτομα που δε μπορούν να βήξουν ή έχουν αδύναμο βήχα: οι πνεύμονες γεμίζουν εκκρίσεις, δυσχεραίνεται η αναπνοή κι ευνοούνται οι λοιμώξεις!   

Ποιες είναι οι κυριότερες αιτίες του βήχα;

Με την τωρινή τους εποχιακή έξαρση οι ιογενείς λοιμώξεις αποτελούν την πιο συχνή αιτία, με εξαίρεση τον αιφνίδιο βήχα, όπου θα πρέπει πάντα πρώτα να αποκλείεται η εισρόφηση ξένου σώματος, και το χρόνιο βήχα, που εκτός από το κάπνισμα μπορεί να οφείλεται και σε σοβαρή νόσο των πνευμόνων.

Τι επιδεινώνει το βήχα;

Κυρίως η σύσταση και η κακή ποιότητα του εισπνεόμενου αέρα, όπως ο θερμός, ξηρός με ρύπους αέρας, ο οποίος ερεθίζει περαιτέρω το ήδη πάσχον τραχειοβρογχικό δένδρο και επιτείνει το βήχα. Ένα κλειστό δωμάτιο με υψηλή θέρμανση, χωρίς υγρασία και με ατμοσφαιρικούς ρύπους (τζάκι, κάπνισμα κλπ) δημιουργεί το ιδανικό μείγμα για επιδείνωση του βήχα.

Γιατί μας ενοχλεί ο βήχας;

Ο βήχας, που κρατά πολύ, μας ενοχλεί, αφ’ ενός γιατί μας διαταράσσει τον ύπνο (συνήθως με την κατάκλιση επιδεινώνεται), αφ’ ετέρου γιατί μπορεί να μας προκαλέσει πονοκέφαλο, πόνο στο θώρακα, εμέτους κλπ. Άρα, μόνο ευχάριστος δεν είναι!

Η Φαρμακολογία, έχοντας κατανοήσει τον ακριβή μηχανισμό του βήχα, έχει προχωρήσει στην παραγωγή φαρμάκων, τα οποία θεωρούνται ότι δρουν πάνω στο αντανακλαστικό του βήχα. Η αποτελεσματικότητα τους δεν είναι κλινικά επιβεβαιωμένη, συγκρινόμενη μάλιστα με εικονικά φάρμακα (placebo). Υπάρχουν και κάποιες φυτικές ουσίες, που εμπειρικά πιστεύεται ότι έχουν αντιβηχικές ιδιότητες.

Η ιατροκοινωνική πλευρά 

Ο κόσμος λέει ότι "ο βήχας και το χρήμα δεν κρύβονται"!

Αυτό σημαίνει ότι ο βήχας αποτελεί τουλάχιστον έναν ενοχλητικό ήχο για αυτούς που βρίσκονται κοντά σε κάποιον που βήχει…

Μόνο; Όχι βέβαια: με το βήχα εξακοντίζονται σε μεγάλη απόσταση σταγονίδια με ιούς (εφ’ όσον η αιτία του είναι μια ιογενής λοίμωξη), από τα οποία μολύνονται όσοι βρίσκονται σε μικρή απόσταση από αυτόν που βήχει. Η κάλυψη του στόματος μειώνει αλλά δεν εξαλείφει τον κίνδυνο μετάδοσης των ιών.

Άρα, τι κάνουμε;

Ο κόσμος έχει μια λαϊκή έκφραση, που παρομοιάζει το βήχα με κάτι μη αποδεκτό. Εξ ου και η λαϊκή ρήση: "θα τού κόψω τον βήχα".

Προφανώς, η λάθος επιλογή είναι να προσπαθήσουμε να "κόψουμε" (σταματήσουμε) τον πραγματικό βήχα. Πρώτο, διότι αδρανοποιούμε ένα χρήσιμο όπλο του οργανισμού μας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από τις αναπνευστικές λοιμώξεις, δεύτερο, διότι για να το πετύχουμε (αν το πετυχαίνουμε), φορτώνουμε τον οργανισμό μας με όχι απαραίτητα φάρμακα ή με αμφίβολης προέλευσης ουσίες.

Αυτό που πρέπει να κάνουμε, είναι η σωστή διάγνωση και η αιτιολογική θεραπεία της όποιας νόσου (όπου αυτή είναι εφικτή) καθώς και η βελτίωση της σύστασης του εισπνεόμενου αέρα με συχνό αερισμό του κλειστού χώρου ή έξοδο στον ανοικτό χώρο, την αποφυγή της υπερβολικής θέρμανσης, την ήπια ύγρανση του αέρα στους εσωτερικούς χώρους και την αποφυγή της ρύπανσης του από τζάκια, κάπνισμα.

Όσοι βήχουν, θα πρέπει να ακολουθούν μόνο απλά και πρακτικά μέσα, όπως να πίνουν δροσερό νερό, να καθαρίζουν τη μύτη τους και να αποφεύγουν τα μεγάλα γεύματα.

Ειδικές διαγνώσεις και συγκεκριμένες θεραπείες γίνονται μόνο σε συνεργασία με το θεράποντα γιατρό. Αλλά και οι γιατροί θα πρέπει να είναι φειδωλοί στη χορήγηση φαρμάκων χωρίς συγκεκριμένη ένδειξη.

Όχι όπως λέμε "απορία ψάλτου, βήξ", να λέμε "απορία ιατρού, αντιβηχικό"!

Χωρίς όμως να παραγνωρίζουμε τελείως την εικονική δράση (placebo), που κάθε φάρμακο παρέχει, δηλαδή τη φαινομενική ανακούφιση από κάτι δυσάρεστο (εν προκειμένω το αντιβηχικό που μας "μειώνει" την ένταση του βήχα), μόνο με την ιδέα ότι αυτή οφείλεται στο φάρμακο!

Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τα μέτρα πρόληψης και μετάδοσης των ιογενών λοιμώξεων, όπως είναι ο πλήρης εμβολιασμός, η χρήση της μάσκας και το πλύσιμο των χεριών μαζί με την τήρηση των αποστάσεων κατά την περίοδο έξαρσης των ιώσεων.

Τι κάνουμε με τα παιδιά;

Οι οδηγίες της Αμερικάνικης Ακαδημίας Παιδιατρικής (ΑΑΠ) προ 15ετίας (2007), οι οποίες όμως αναφέρονταν από κοινού στα αντιβηχικά, βλεννολυτικά, ρινικά αποσυμφορητικά, αντιφλεγμονώδη (ειδικά τα μεικτά σκευάσματα), ήταν:

• Παιδιά ηλικίας κάτω των 4 ετών: κανένα από τα παραπάνω.
• Παιδιά ηλικίας μεταξύ 4 – 6 ετών: ερωτάται ο Παιδίατρος.
• Παιδιά ηλικίας άνω των 7 ετών μπορούν να λάβουν με μέτρο κάποιο από τα παραπάνω αναφερόμενα φάρμακα.

Επιπλέον:

• Αποθαρρύνεται η συχνή χρήση γιατί έτσι αυξάνεται ο κίνδυνος παρενεργειών.
• Επισημαίνεται ο κίνδυνος τοξικών δράσεων αν δοθεί μεγαλύτερη δόση για την ηλικία και το βάρος του παιδιού.

Όμως, οι νέες οδηγίες, που δημοσίευσε η ΑΑΠ προ 10ετίας (2013) και επικαιροποιήθηκαν το 2018, λένε ξεκάθαρα ότι όλα τα παραπάνω σκευάσματα δεν θα πρέπει να χορηγούνται σε παιδιά ως θεραπεία των ιογενών αναπνευστικών λοιμώξεων, διότι προσφέρουν ελάχιστη ή καθόλου ωφέλεια και μπορεί να έχουν σοβαρές παρενέργειες, από την υπερδοσολογία μιας από τις φαρμακευτικής ουσίας, που αυτά περιέχουν.       

Σε μια εθνική καταγραφή από τις ΗΠΑ παιδιών με δηλητηρίαση με ένα από τα φάρμακα αυτά [Pediatrics 2017; 139 (6)], η δηλητηρίαση είχε προκληθεί κυρίως από λάθος λήψη ή και από υπερδοσολογία, με παρενέργειες από το κυκλοφορικό σύστημα και το ΚΝΣ (ταχυκαρδία, διέγερση, παραισθήσεις, μυδρίαση). Υπήρξε κι ένας μικρός αριθμός θανάτων παιδιών, ηλικίας κάτω των 2 ετών.

Συμπερασματικά

Μπορεί "ο βήχας να μην κρύβεται", όμως ο βήχας δε θα πρέπει να κόβεται, αλλά {έμμεσα) να προλαμβάνεται!

Πώς; Μα με την πρόληψη των λοιμώξεων (περιγράφεται παραπάνω).

Όταν παρ’ όλα αυτά ο βήχας συμβαίνει, μπορεί με απλά μέσα να μετριάζεται, για να ανακουφίζεται ο/η ασθενής (ώστε να διατηρείται η χρήσιμη δράση του), ενώ παράλληλα αμβλύνονται οι ενοχλητικές εκδηλώσεις του.

* τ. Συντονιστής - διευθυντής ΜΕΘ Νοσοκομείου Παίδων "Η Αγία Σοφία", επιμελήτρια Α’ Παιδιατρικής Κέντρου Υγείας Ραφήνας.