Πώς γίνεται η διαλογή θυμάτων σε μαζικές καταστροφές

Η διαχείριση μεγάλων υγειονομικών συμβάντων σε περιπτώσεις μαζικών καταστροφών, φυσικών ή ανθρωπογενών, όπως η πρόσφατη σιδηροδρομική τραγωδία στα Τέμπη, αποτελεί μια πρόκληση για το υγειονομικό προσωπικό και όχι μόνο. Ειδικά πρωτόκολλα καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο θα γίνει η επιχείρηση έρευνας και διάσωσης, η διαλογή των τραυματιών στο πεδίο, η προτεραιοποίηση της αντιμετώπισης και μεταφοράς τους στο νοσοκομείο με βάση τη βαρύτητα των τραυμάτων, καθώς και η διαχείριση και ταυτοποίηση των νεκρών. Οι άνθρωποι που θα φτάσουν πρώτοι, πολλές φορές είναι αναγκασμένοι να λάβουν δύσκολες αποφάσεις στο πλαίσιο της κεντρικής κατεύθυνσης - στόχου: "Να κάνουμε το καλύτερο για τους περισσότερους".

Το ζήτημα απασχόλησε επιστημονική εκδήλωση που διοργάνωσε η Κοσμητεία της Σχολής Επιστημών Υγείας ΑΠΘ, σε συνεργασία με την Κοσμητεία της Σχολής Κοινωνικών, Ανθρωπιστικών Επιστημών και Τεχνών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με θέμα "Μαζικές Καταστροφές: Επιπτώσεις και Διαχείριση Κρίσεων".

Σύμφωνα με τους διοργανωτές, τα τελευταία 20 χρόνια έχουν χαθεί περισσότερες από 3 εκατομμύρια ζωές σε όλο τον κόσμο εξαιτίας των μαζικών καταστροφών.

Χρωματική κωδικοποίηση των θυμάτων

Όπως ανέφερε η αναπληρώτρια καθηγήτρια Επείγουσας Ιατρικής στο ΑΠΘ, Βαρβάρα Φυντανίδου, σε περιπτώσεις μαζικών υγειονομικών συμβάντων, λόγω της ανισορροπίας θυμάτων και πόρων, είναι αναγκαία η ταξινόμηση των θυμάτων και η προτεραιοποίηση της αντιμετώπισης και μεταφοράς τους με βάση τη βαρύτητα των κακώσεών τους.

Στην πρώτη ιατρική παρέμβαση στο σημείο του συμβάντος, προβλέπεται χρωματική κωδικοποίηση των τραυματιών με κόκκινο (υψηλή προτεραιότητα 1), κίτρινο (μεσαία προτεραιότητα 2) και πράσινο χρώμα (χαμηλή προτεραιότητα 3), ενώ με μαύρο κωδικοποιούνται οι άνθρωποι που έχουν χάσει τη ζωή τους.

Η ταξινόμηση γίνεται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, σε τρία διαδοχικά επίπεδα αξιολόγησης και παρέμβασης, όπως τα περιέγραψε η αν. καθηγήτρια:

Το πρώτο ερώτημα είναι αν περπατάει. Αν ναι, του δίνεται η προτεραιότητα 3 (πράσινο). "Αν δεν περπατάει, θα κάνουμε την πρώτη μας εκτίμηση: αν δεν αναπνέει, θα εφαρμόσουμε την πρώτη μας παρέμβαση, που είναι η διάνοιξη του αεραγωγού και αν δεν αναπνεύσει, άμεσα κατηγοριοποιείται ως νεκρός (μαύρο), χωρίς περαιτέρω εκτίμηση ή παρέμβαση», ανέφερε και πρόσθεσε: «ξέρω ότι ακούγεται δύσκολο, αλλά μιλάμε για μαζικές καταστροφές και εκεί δεν πρέπει να καθυστερήσουμε. Αν αναπνεύσει μετά την παρέμβασή μας, παίρνει προτεραιότητα 1, χρωματικός κωδικός κόκκινος".

Αν ο τραυματίας αναπνέει χωρίς παρέμβαση, γίνεται εκτίμηση αν οι αναπνοές είναι σε ακραία όρια (πολύ χαμηλές ή πολύ ψηλές). Τότε πάλι μπαίνει προτεραιότητα 1, ενώ αν είναι σε πιο φυσιολογικά επίπεδα, γίνεται η δεύτερη εκτίμηση, αυτή της κυκλοφορίας, με τον χρόνο τριχοειδικής επαναπλήρωσης και την καρδιακή συχνότητα. "Εφόσον αυτά είναι επηρεασμένα –παρατεταμένα και αυξημένα, αντίστοιχα - πάλι προτεραιότητα 1 και κώδικας κόκκινος", σημείωσε και συνέχισε: "σε αυτό το σημείο μπαίνει και η δεύτερη παρέμβασή μας: έλεγχος αιμορραγίας. Αν διαπιστώσουμε μια εξωτερική αθρόα αιμορραγία θα τη σταματήσουμε άμεσα, με απλούς τρόπους: άμεση πίεση και περίδεση".

Η τρίτη και τελευταία εκτίμηση, αν δεν είναι διαταραγμένες οι παραπάνω παράμετροι, είναι ο έλεγχος αν ο τραυματίας εκτελεί απλές εντολές. Αν ναι, δίνεται στο θύμα προτεραιότητα 2, και κίτρινος χρωματικός κώδικας, ενώ αν δεν τις εκτελεί δίνεται προτεραιότητα 1 (κόκκινος).

Στη δευτερογενή διαλογή, που γίνεται λίγο πιο περίπλοκη, χρησιμοποιείται το Revised Trauma Score, το οποίο επίσης δίνει βαθμολογίες, αλλά τις ποσοτικοποιεί, εκτιμώντας τρία συστήματα: αναπνευστική συχνότητα, συστολική αρτηριακή πίεση και την Κλίμακα Γλασκώβης δίνοντας βαθμολογίες από 0 ως 4.

"Πολύ σημαντική παγίδα της διαλογής για τους υγειονομικούς είναι να κάνουν περισσότερα από όσα χρειάζονται. Αν πέσουμε σε αυτή την παγίδα, θα χάσουμε περισσότερα θύματα απ’ όσα πιστεύουμε ότι μπορούμε να σώσουμε", τόνισε η κ. Φυντανίδου, με τον κοσμήτορα της Σχολής, καθηγητή Θεόδωρο Δαρδαβέση, να επισημαίνει πως για τους παραπάνω λόγους "δεν αρκεί μόνο η εκπαίδευση των γιατρών σε επίπεδο τεχνικό, αλλά και σε επίπεδο ψυχολογικό, συναισθηματικό", λόγω της τρομακτικής επιβάρυνσης που δέχεται το προσωπικό σε περιπτώσεις μαζικών καταστροφών.

Ταυτοποίηση θυμάτων: το παράδειγμα του Γιάκοβλεφ

Η διευθύντρια του Εργαστηρίου Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας του ΑΠΘ, καθηγήτρια Λήδα Κοβάτση, περιέγραψε τον πολυδιάστατο και κρίσιμο ρόλο του ιατροδικαστή στη διαχείριση μαζικών καταστροφών. Εστιάζοντας ειδικά στο έργο της ταυτοποίησης των νεκρών, αναφέρθηκε στις λύσεις που παρέχει σήμερα η ανάλυση DNA (σ.σ. χρησιμοποιήθηκε στα θύματα των Τεμπών). Παρέθεσε, ωστόσο, το παράδειγμα της αεροπορικής τραγωδίας του Γιάκοβλεφ με 72 νεκρούς, το 1997, στην οποία το Εργαστήριο άφησε τη σφραγίδα του, παραδίδοντας όλες τις σορούς σε 4 μέρες, χωρίς ανάλυση DNA.

Το αεροπλάνο, που μετέφερε Έλληνες και Ουκρανούς επιβάτες, προσέκρουσε στα Πιέρια Όρη. Τα φτερά και κάποιες θέσεις επιβατών αποκολλήθηκαν και βρέθηκαν πάνω σε δέντρα, ενώ η άτρακτος άρπαξε φωτιά στο έδαφος.

"Ο ρόλος των ιατροδικαστών ήταν κεντρικός. Κανένα μέλος της ΕΜΑΚ δεν ακουμπούσε υπόλειμμα σώματος αν δεν το έβλεπε ιατροδικαστής", τόνισε η κ. Κοβάτση και περιέγραψε πώς έγινε ο εντοπισμός σωμάτων ή υπολειμμάτων σωμάτων παρουσία ιατροδικαστή, ο οποίος τα κωδικοποιούσε και έδινε εντολή να μεταφερθούν στο νεότευκτο τότε νοσοκομείο Παπαγεωργίου. Αυτό δεν είχε ανοίξει ακόμη για το κοινό και ο υπόγειος χώρος στάθμευσης έγινε ένα τεράστιο νεκροτομείο, όπου οι ιατροδικαστές, με πρωτεργάτη τον καθηγητή Σαμουήλ Ντούγκου, έκαναν την ταυτοποίηση.

"Σε 4 μέρες παραδόθηκαν όλες οι σοροί, χωρίς ανάλυση DNA», τόνισε η κ. Κοβάτση, διευκρινίζοντας: «μιλάμε για το 1997, όταν δεν είχαμε την τεχνολογία που έχουμε σήμερα και για να πάρουμε αποτέλεσμα από μια ανάλυση DNA έπρεπε να περιμένουμε 1.5 με 2 μήνες, ενώ σήμερα το αποτέλεσμα βγαίνει σε λιγότερο από μια μέρα".

Πώς έγινε η ταυτοποίηση:

Όσοι βρέθηκαν μέσα στην άτρακτο ταυτοποιήθηκαν με τη βοήθεια του σχεδιαγράμματος των καθισμάτων, ενώ από όσους βρέθηκαν εκτός:

• 18 σοροί ταυτοποιήθηκαν οπτικά.
• Οι περισσότεροι Ουκρανοί από τα οδοντιατρικά αρχεία (στην Ουκρανία η οδοντιατρική περίθαλψη ήταν αμιγώς δημόσια και το κράτος είχε αρχεία από όλους τους Ουκρανούς).
• 18 Έλληνες από δακτυλικά αποτυπώματα.
• Παιδιά (ελληνόπουλα) ταυτοποιήθηκαν από τα αρχεία που είχαν οι ορθοδοντικοί.