Οι επιπτώσεις του άγχους στο νοσηλευτικό προσωπικό

Ιδιαίτερα στρεσογόνο και επιβαρυντικό για την ψυχική υγεία είναι το επάγγελμα των νοσηλευτών και αν το άγχος δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως και αποτελεσματικά μπορεί να οδηγήσει σε εξουθένωση ή και ψυχολογική κατάρρευση. Έρευνα που δημοσιεύθηκε στο «Indian Journal of Occupational and Environmental Medicine» έδειξε ότι το 50,8% των νοσηλευτών που συμμετείχαν σε αυτή βίωναν στρες και το 74% παρουσίαζαν αυξημένο άγχος.

Σύμφωνα με τη Διεπιστημονική Πρωτοβουλία Έρευνας για την Ποιότητα Νοσηλευτικής του Ιδρύματος Robert Wood Johnson, το 18% των νοσηλευτών εμφανίζει συμπτώματα κατάθλιψης, διπλάσιο από το ποσοστό στον γενικό πληθυσμό.

«Οι νοσηλευτές φαίνεται πως πολύ συχνά βιώνουν στο επαγγελματικό τους περιβάλλον προκλήσεις σε υψηλότερο επίπεδο από τα άτομα που εργάζονται εκτός του κλάδου της υγειονομικής περίθαλψης», επισημαίνει με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νοσηλευτή όπως έχει οριστεί η 12^η Μαΐου η κ. Άννα Χατζηδημητρίου, ΒΑ, MSc Ψυχολόγος Υγείας, Ειδικευμένη στην Ψυχο-ογκολογία και στον Χρόνιο Πόνο, St Thomas & Guy's Hospital, UK, Διευθύντρια Τμήματος Ψυχολογίας Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, Ιδρύτρια Κέντρου Ψυχολογίας και Προαγωγής της Υγείας «Live Well – Be Well».

Μερικές από τις συγκεκριμένες αιτίες άγχους και κατάθλιψης στους νοσηλευτές περιλαμβάνουν:

• Καταστάσεις υψηλού στρες

Οι νοσηλευτές έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με νέες καταστάσεις, νέα περιστατικά και αναγκάζονται να αναλάβουν δράση και να πάρουν γρήγορες αποφάσεις που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη ζωή ενός ασθενή. Είναι μια ατέρμονη διαδικασία μάθησης μέσω της εμπειρίας. Για τα άτομα που εισέρχονται για πρώτη φορά στον κλάδο της νοσηλευτικής, το άγχος που μπορεί να βιώνουν από αυτές τις καταστάσεις υψηλού στρες μπορεί να είναι ακόμη πιο έντονο, ειδικά εάν δεν έχουν τη πρέπουσα υποστήριξη και καθοδήγηση από πιο έμπειρο προσωπικό.

• Φόβος πρόκλησης βλάβης στον ασθενή

Ακόμη και οι νοσηλευτές με χρόνια εργασιακή εμπειρία μπορεί να αισθάνονται αγχωμένοι και πιεσμένοι από τη φύση της δουλειά τους. Σχεδόν όλοι οι επαγγελματίες υγείας, ανεξάρτητα από την κατάταξή τους, ανησυχούν μήπως κάνουν κάποιο ιατρικό λάθος. Δυστυχώς, πολλοί νοσηλευτές δεν μπορούν να αφήσουν αυτό το άγχος πίσω τους ακόμα και όταν τελειώσει η βάρδια τους, γεγονός που σημαίνει ότι αυτό το αίσθημα άγχους /φόβου έχει συνεχή παρουσία στη ζωής τους ακόμα και έκτος του εργασιακού τους ωραρίου. 

• Εύρεση ισορροπίας εργασίας/ζωής

Η ύπαρξη μια σαφούς διαχωριστικής γραμμής μεταξύ εργασίας και ζωής είναι ένας σημαντικός επιβαρυντικός παράγοντας άγχους και κατάθλιψης στους νοσηλευτές. Λόγω της φύσης των ωραρίων εργασίας των νοσοκόμων, πολύ συχνά δεν έχουν τη δυνατότητα να κάνουν πολύ περισσότερα πέρα του να καλύψουν βασικές βιοτικές τους ανάγκες. Η εύρεση λοιπόν ποιοτικού  χρόνου ούτως ώστε να μπορέσουν να  «δραπετεύσουν» από το εργασιακό τους περιβάλλον και να επικεντρωθούν στον εαυτό τους και τις οικογένειες τους μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολη έως και ανέφικτη.

• Ανταγωνιστικό - Απαιτητικό  περιβάλλον εργασίας

Το απαιτητικό ωράριο εργασίας, οι κυλιόμενες βάρδιες (με λίγες ώρες ύπνου ή συνεχόμενες, η εργασία σε γιορτές και αργίες), ο μεγάλος φόρτος εργασίας και ο ανταγωνισμός μεταξύ του προσωπικού είναι σημαντικά ζητήματα στον κλάδο της υγειονομικής περίθαλψης, καθώς αυξάνουν την ένταση σε ένα περιβάλλον ήδη υψηλής πίεσης.

Επίδραση του άγχους και της κατάθλιψης στο νοσηλευτικό προσωπικό 

Η φύση της δουλειάς και οι ποικίλοι επιβαρυντικοί παράγοντες επιδρούν και σε πολλούς τομείς της ζωής του νοσηλευτικού προσωπικού. Ειδικότερα, οι τομείς που επηρεάζει είναι:

• Ψυχική υγεία

Έρευνες που έχουν γίνει στο νοσηλευτικό προσωπικό έχουν δείξει πως πολύ συχνά μεγάλο μέρος των επαγγελματιών αυτού του κλάδου έχουν αυξημένη πιθανότητα να βρεθούν αντιμέτωποι με άγχος, κατάθλιψη και εμφάνιση εξουθένωσης γνωστή με το όρο «burnout».

α) Άγχος

Υπάρχουν σωματικά και ψυχολογικά σημάδια που σχετίζονται με το άγχος. Τα ψυχολογικά σημάδια μπορεί να περιλαμβάνουν ανησυχία, ευερεθιστότητα, δυσκολία συγκέντρωσης και αποφυγή. Η γνώση αυτών των κοινών σημείων και συμπτωμάτων μπορεί να βοηθήσει τους νοσηλευτές να αναγνωρίσουν πότε πρέπει να αναζητήσουν βοήθεια. 

β) Κατάθλιψη

Το καθημερινό άγχος και η συναισθηματική φθορά που βιώνει το νοσηλευτικό προσωπικό έχει ως συνέπεια την εμφάνιση σε ένα μεγάλο μέρος εξ αυτών συμπτωματολογίας κατάθλιψης. 

γ) Εξουθένωση / Burnout 

Η επαγγελματική εξουθένωση είναι η κατάσταση ψυχικής, σωματικής και συναισθηματικής εξάντλησης που προκαλείται από παρατεταμένους εργασιακούς στρεσογόνους παράγοντες. Σε αυτούς περιλαμβάνονται τα αυξημένα ωράρια εργασίας, η πίεση για λήψη γρήγορων αποφάσεων και η συναισθηματική φθορά από τη φροντίδα ασθενών που μπορεί να μην έχουν καλή έκβαση. 

«Τα πρώτα προειδοποιητικά σημάδια εξουθένωσης παρουσιάζονται όταν οι νοσηλευτές αρχίζουν να φαίνονται ψυχικά αποδεσμευμένοι και αποστασιοποιημένοι. Εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα αυτή η κατάσταση με καλή αυτοφροντίδα ή καθοδήγηση επαγγελματία Ψυχικής Υγείας, τότε η επαγγελματική εξουθένωση μπορεί να οδηγήσει σε συναισθήματα κυνισμού, απελπισίας ακόμη και κατάθλιψης», τονίζει η κ. Χατζηδημητρίου.

• Σωματική Υγεία - Ποιότητα Ζωής:

Μερικά από τα πιο κοινά σωματικά συμπτώματα που μπορεί να βιώσει ένας νοσηλευτής είναι αυξημένοι καρδιακοί παλμοί, υπερβολική κόπωση, δύσπνοια, κοιλιακό άλγος, πονοκεφάλους, αϋπνία. 

• Παραγωγικότητα στην εργασία - Ποιότητα ιατρικής φροντίδας:

Μια από τις πιο σοβαρές επιπτώσεις που σχετίζεται με την επαγγελματική εξουθένωση του νοσηλευτικού προσωπικού, είναι ότι μπορεί να οδηγήσει σταδιακά στη μείωση της ποιότητας της φροντίδας των ασθενών.

Πανδημία COVID-19 και η επίδρασή της στο νοσηλευτικό προσωπικό

O αντίκτυπος της πανδημίας στις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης ήταν τεράστιος καθώς:

• Υπέρογκος αριθμός ασθενών έπρεπε να εξυπηρετηθεί από περιορισμένο σε αριθμό ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό.
• Η εύρεση περισσοτέρων κλινών και χώρων νοσηλείας ασθενών κατά τη διάρκεια κάθε κύματος της πανδημίας ήταν δυσχερής.
• Υπήρξε ανάγκη επανασχεδιασμού της παροχής υπηρεσιών προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η επαφή και αλληλεπίδραση προς αποφυγή της μετάδοσης της νόσου. 
• Ήταν αρχικά  περιορισμένη η γνώση σχετικά με τον τρόπο περίθαλψης και θεραπείας των ασθενών που νοσούσαν με COVID-19.
• Δεν ήταν επαρκή τα μέτρα πρόληψης του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού.
• Υπήρξε  καθημερινή επαφή με μαζικούς θανάτους ασθενών σε όλες τις ηλικίες.

«Τα παραπάνω ήταν κάποια από τα μεγάλα προβλήματα τα οποία αντιμετώπιζε καθημερινά για δύο ολόκληρα σχεδόν χρόνια το νοσηλευτικό προσωπικό όλων των νοσοκομείων / ιατρείων σε παγκόσμιο επίπεδο. 

Οι νοσηλευτές πρώτης γραμμής ήταν επιρρεπείς στο άγχος λόγω των συνθηκών εργασίας τους, οι οποίες επιβαρύνονται σημαντικά, ειδικά κατά τη διάρκεια κρίσεων υγείας, όπως η πανδημία COVID-19», εξηγεί η κ. Χατζηδημητρίου. 

Τρόποι διαχείρισης του άγχους στο νοσηλευτικό προσωπικό

«Όπως πολύ καλά γνωρίζουμε», τονίζει η κ. Χατζηδημητρίου,  «η γνώση είναι δύναμη. Η γνώση του τι προκαλεί το άγχος των νοσηλευτών είναι το πρώτο βήμα για την καταπολέμησή του. Μόλις, οι νοσηλευτές εντοπίσουν την πηγή του άγχους τους τότε, μπορούν να αναζητήσουν υγιείς και αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης». Κάποιοι από τους τρόπους που θα μπορούσαν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα του άγχους τους είναι οι εξής:

• Λήψη βοήθειας από εξειδικευμένο επαγγελματία Ψυχική Υγείας

Η επίσκεψη και η καθοδήγηση από έναν επαγγελματία της Ψυχικής Υγείας μπορεί να αποδειχτεί πολύτιμο εργαλείο. Θα επιτρέψει στον ενδιαφερόμενο να συζητήσει τρόπους διαχείρισης του άγχους ή όποιο ψυχικό νόσημα μπορεί να αντιμετωπίζει. Σε περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο από τον ειδικό η λήψη φαρμακευτικής αγωγής μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση ορισμένων συμπτωμάτων.

• Καθοδήγηση - εκπαίδευση από έμπειρο προσωπικό 

Οι  νοσηλευτές με μεγάλη εργασιακή πείρα στον κλάδο έχουν αντιμετωπίσει σχεδόν κάθε κατάσταση που μπορεί να προκαλέσει άγχος σε ένα νέο επαγγελματία. Μπορούν να αποτελέσουν συνεπώς εξαιρετικό πρότυπο και πηγή γνώσεων για τους νέους νοσηλευτές που αγωνίζονται να διαχειριστούν το άγχος και τις δυσκολίες της δουλειάς τους. Ίσως η συζήτηση με έναν μέντορα που μπορεί να τους κατευθύνει να είναι αναγκαία και πολύ βοηθητική σε αυτό το πρώιμο στάδιο που προσπαθούν να βρουν τις ισορροπίες τους.

• Υιοθέτηση ποιοτικού τρόπου ζωής  

Οι νοσηλευτές και άλλοι επαγγελματίες υγείας γνωρίζουν την αξία που έχει η ξεκούραση (ύπνος), η ισορροπημένη διατροφή και η άσκηση τόσο για την προσωπική αλλά και την επαγγελματική τους ευημερία. Πολύ βοηθητική ενασχόληση που ενισχύει και την καταπολέμηση του άγχους μπορεί να αποτελέσει το διάβασμα, ή γιόγκα, ή ο διαλογισμός.