Ελληνική πατέντα ανιχνεύει τη φυματίωση στον εκπνεόμενο αέρα

Ερευνητικό project μιας ελληνικής startup εταιρείας στη Θεσσαλονίκη προσδοκά να φέρει την επανάσταση στη διάγνωση της φυματίωσης: Με ένα φύσημα του ασθενή στο στόμιο της συσκευής που θα μοιάζει με αυτή του αλκοτέστ, ο πνευμονολόγος θα μπορεί μέσα σε δευτερόλεπτα να έχει μια ένδειξη - αν όχι διάγνωση - ότι φέρει το μυκοβακτήριο της φυματίωσης. Η πειραματική εφαρμογή του καινοτόμου τεστ TB Scan στο εργαστήριο με τη μέθοδο του αυτοφθορισμού εξέπεμψε άκρως ενθαρρυντικά μηνύματα, με τους ερευνητές να εκτιμούν πως θα έχει ευαισθησία της τάξης του 80% με 90%, παρόμοια των μοριακών PCR που εφαρμόζονται σήμερα στις πνευμονολογικές κλινικές. Η προκλινική μελέτη που θα γίνει στο νοσοκομείο "Γ. Παπανικολάου", παράλληλα και συγκριτικά με τα μοριακά τεστ ανίχνευσης, θα αποτελέσει το "crash test" της πολλά υποσχόμενης μεθόδου.

Ο Αλέξανδρος Αλεξόπουλος (φωτογραφία), χημικός μηχανικός, κύριος Ερευνητής του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης και συνιδρυτής της νεοφυούς εταιρίας RespiBit που "τρέχει" το project, μιλά στο iatronet.gr για τους απεριόριστους δρόμους εφαρμογής που διανοίγονται, εφόσον επιβεβαιωθεί στις μελέτες η ακρίβεια της μεθόδου: Από νοσοκομεία μέχρι πνευμονολογικά ιατρεία και από pre-screening σε camp προσφύγων μέχρι εφαρμογή προγραμμάτων ανίχνευσης στο μαζικό πληθυσμό, σε περιοχές του πλανήτη με έξαρση φυματίωσης, όπως Αφρική και η Ινδία.

"Θαύματα δεν γίνονται"

Η φυματίωση, που ήταν η πρώτη αιτία θανάτου από λοιμώδη νοσήματα πριν από το ξέσπασμα της COVID-19, βρίσκεται σε φάση επανάκαμψης, λόγω κυρίως της πανδημίας. Η ανίχνευση του μυκοβακτηρίου γίνεται σε εξειδικευμένα εργαστήρια και χρειάζεται να περάσουν από αρκετές ώρες μέχρι και εβδομάδες για την εξαγωγή των αποτελεσμάτων, ανάλογα με τη εφαρμοζόμενη μέθοδο (μοριακή PCR ή καλλιέργεια κυττάρων από σωματικά υγρά). Μια από τις ανησυχίες των επαγγελματιών υγείας στις πνευμονολογικές κλινικές είναι να μην κολλήσουν οι ίδιοι από αδιάγνωστους ασθενείς, κάτι που θα τους θέσει σε διαδικασία πολύμηνης θεραπείας.

Όταν ένας πνευμονολόγος ρώτησε τους υπεύθυνους της startup αν μπορούν να αναπτύξουν μια μέθοδο που θα μπορεί να ανιχνεύσει το μυκοβακτήριο στον αέρα σε πραγματικό χρόνο, η πρώτη αυθόρμητη αντίδραση ήταν "όχι, δεν γίνονται θαύματα". Ωστόσο, μπήκαν σε διαδικασία διερεύνησης και διαπίστωσαν ότι δεν ήταν αδύνατο.

"Έγιναν κάποιες συζητήσεις για τον αυτοφθορισμό σε υγρά δείγματα και ζητήματα που αφορούν την ευαισθησία. Το βάλαμε κάτω, το αναλύσαμε στο χαρτί και είπαμε ότι τελικά δεν ήταν κάτι ακατόρθωτο. Βρισκόταν στο όριο του να γίνεται. Οι πνευμονολόγοι ενθουσιάστηκαν με αυτή την προοπτική", αναφέρει ο κ. Αλεξόπουλος. Η Εταιρεία Νοσημάτων Θώρακος Ελλάδος δέχτηκε να χρηματοδοτήσει με ένα ποσό την έρευνα, ενώ ο καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Κωνσταντίνος Κοσμίδης, άνοιξε τις πόρτες του Εργαστηρίου για τα απαραίτητα πειράματα.

Αυτά σχεδιάστηκαν μέσα στην πανδημία και έπειτα από μια αποτυχημένη απόπειρα το Δεκέμβριο του 2021, ακολούθησε επανασχεδιασμός και επιτυχημένη εφαρμογή τον Φεβρουάριο του 2022, σε ανάλογο του μυκοβακτηρίου, με πολύ καλή ευαισθησία. Ένα χρόνο μετά ετοιμάστηκε η πατέντα και υποβλήθηκε στις ΗΠΑ, ενώ σχεδιάζεται να γίνει κάτι ανάλογο και για την Ευρώπη, που έχει καθιερώσει πιο πολύπλοκους κανονισμούς για τις διαγνωστικές μεθόδους αναπνευστικών ασθενειών.

Τα επόμενα βήματα

Σήμερα, οι ερευνητές προσδοκούν να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση για να περάσουν στην επόμενη φάση, που είναι η προσαρμογή του τεστ σε μια φορητή αναπνευστική συσκευή, σε μέγεθος παρόμοιο με του αλκοτέστ ή το πολύ σε μέγεθος μιας βαλίτσας. Αυτό αποτελεί προϋπόθεση για την έναρξη της προκλινικής δοκιμής στο νοσοκομείο Παπανικολάου. Το project είναι μεταξύ των 10 προτάσεων που έχουν περάσει στην Γ' (τελική) Φάση του Διαγωνισμού Καινοτομίας και Τεχνολογίας της Εθνικής Τράπεζας και στις 7 Ιουλίου αναμένονται τα τελικά αποτελέσματα.

Αφού το τεστ πάρει τη μορφή φορητής συσκευής, θα αρχίσει να εφαρμόζεται στην Πνευμονολογική Κλινική του νοσοκομείου Παπανικολάου, παράλληλα με τη μοριακή μέθοδο. "Από τα αποτελέσματα του πειράματος στα Γιάννενα εκτιμούμε ότι μπορούμε να έχουμε μια ευαισθησία παρόμοια με των μοριακών μεθόδων. Εκεί θα γίνεται μια συγκριτική εφαρμογή, ώστε να το διαπιστώσουμε με ακρίβεια και να πάρουμε πιστοποίηση", αναφέρει ο κ. Αλεξόπουλος, προσθέτοντας πως το επόμενο και πιο φιλόδοξο βήμα θα είναι η μετατροπή του καινοτόμου τεστ σε τελικό προϊόν. Αυτό απαιτεί περισσότερο χρόνο, αλλά και μια μεγάλη χρηματοδότηση από επενδυτές.

Πλεονεκτήματα, κόστος και εφαρμογές

Τα πλεονεκτήματα του τεστ ανίχνευσης του μυκοβακτηρίου της φυματίωσης στον αέρα συμπυκνώνονται στο τρίπτυχο: πιο γρήγορα, πιο εύκολα, πιο οικονομικά. "Εφόσον επαληθευτούν οι προβλέψεις μας για την ευαισθησία του, δεν θα χρειάζεται πλέον το εργαστήριο, αφού η ανίχνευση θα γίνεται επί τόπου", επισημαίνει ο κ. Αλεξόπουλος. Σύμφωνα με τον ίδιο, το κόστος απόκτησης της συσκευής έχει προϋπολογιστεί μεταξύ 8.000 και 10.000 ευρώ, ενώ μετά την αγορά του το κόστος θα περιορίζεται στα 60 με 80 σεντς του στομίου μιας χρήσης. Στο τέλος της μέρας η συσκευή θα χρειάζεται καθαρισμό εσωτερικών τοιχωμάτων.

Ως προς τα πεδία εφαρμογής, είναι απεριόριστα: "Η πρώτη αγορά που θα στοχεύσουμε είναι οι πνευμονολόγοι και οι πνευμονολογικές κλινικές στην Ευρώπη. Το τεστ θα μπορούσε να είναι πολύ χρήσιμο για pre-screening σε δομές προσφύγων, όπου θα μπορεί να ανιχνεύσει ποιοι είναι πιθανό να έχουν φυματίωση και να τους οδηγήσει στο νοσοκομείο για περαιτέρω διερεύνηση". Σε βάθος χρόνου οι ερευνητές θέλουν να πάρουν και πιστοποίηση από τον ΠΟΥ για εφαρμογές σε μαζικό πληθυσμό στις χώρες μεγάλου επιπολασμού της φυματίωσης. "Επειδή θα είναι πολύ απλό στη χρήση του, θα μπορούσε και ένας εθελοντής με μια μικρή εκπαίδευση να το εφαρμόσει σε χωριά στην Αφρική, στην Ινδία και αλλού", καταλήγει.

Η RespiBit, με συνιδρυτές τους Αλέξανδρο Αλεξόπουλο και Χριστόδουλο Σπάγκακα, είναι μια νεοφυής εταιρεία στο χώρο της ψηφιακής υγείας, που προσφέρει εξατομικευμένη διαχείριση αναπνευστικών ασθενειών και επικεντρώνεται κυρίως στην έξυπνη παρακολούθηση χρόνιων αναπνευστικών ασθενειών (άσθμα, ΧΑΠ), αλλά και σε θέματα βιοασφάλειας σχετικά με μολυσματικές ασθένειες. Επιστημονικοί σύμβουλοι και ειδικοί συνεργάτες της είναι οι πνευμονολόγοι Παναγιώτης Χατζηαποστόλου και Σταύρος Τρύφων. Μια πρώτη παρουσίαση του project έγινε στις εργασίες του πρόσφατου 6^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Νοσημάτων Θώρακος.