Πώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την ψυχολογία παιδιών και εφήβων [μελέτη]

Ψυχολογικά συμπτώματα προκαλούν σε παιδιά και νέους ακραία φυσικά φαινόμενα που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας.

Η κλιματική αλλαγή (τυφώνες, πλημμύρες, πυρκαγιές) προκαλεί έντονο στρες σε οικογένειες που βρίσκονται κοντά σε πληττόμενες περιοχές. 

Πρόσφατη αμερικανική μελέτη έπειτα από τον τυφώνα Ίρμα στη Φλόριντα, έδειξε πως τα παιδιά βίωσαν μία ψυχολογική δυσφορία και συμπτώματα μετατραυματικού στρες, άγχους και κατάθλιψης. 

Όσο μεγαλύτερη ήταν η ψυχολογική δυσφορία, τόσο πιο έντονα ήταν τα σωματικά προβλήματα, σημειώνει η επιστημονική ομάδα σε δημοσίευση στο επιστημονικό περιοδικό Frontiers in Psychology.

Όπως αναφέρουν, τα ευρήματα υποδεικνύουν πως ακόμη και μία επαπειλούμενη καταστροφή μπορεί να είναι αρκετή για να προκαλέσει ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα υγείας στους νέους.

Λόγω της κλιματικής αλλαγής, το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται όλο και πιο συχνά, ειδικά σε περιοχές που είναι επιρρεπείς σε τυφώνες ή πυρκαγιές.

Οι συντάκτες της μελέτης θεωρούν πως είναι καλό να ενθαρρυνθούν οι οικογένειες να αναπτύξουν σχέδια για ενδεχόμενη καταστροφή και να εκπαιδευτούν τα μέλη της στη διαχείριση του άγχους, ώστε να μειωθεί η αγωνία των παιδιών και τα σωματικά προβλήματα υγείας.

Αντιδράσεις

Τις πιο συνηθισμένες αντιδράσεις των παιδιών μετά από άμεση ή και έμμεση έκθεση σε τραυματικά γεγονότα, όπως είναι η πυρκαγιά, αναλύει στην ΕΡΤ η Χριστίνα Σκλαβενίτη ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια και ιδρύτρια του Healing Parenting, σύμφωνα και με τον οδηγό Caring for Kids After Trauma, Disaster and Death, 2006.

Μερικές συνηθισμένες αντιδράσεις των παιδιών στο στρες και στο τραύμα, όπως τις καταγράφει η κ. Σκλαβενίτη, περιλαμβάνουν:

Αποφυγή

Τα παιδιά μπορεί να επιχειρήσουν να αποφύγουν αναμνήσεις, δραστηριότητες, σκέψεις και συναισθήματα σχετιζόμενα με το τραυματικό γεγονός. Δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή σε σημάδια όπως:

• Απόσυρση από τους φίλους και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις
• Απώλεια μνήμης σχετικά με πληροφορίες από το τραυματικό γεγονός ή μπλοκάρισμα των αρνητικών λεπτομερειών που σχετίζονται με το γεγονός
• Επίπεδο συναίσθημα ή συναισθηματικό «μούδιασμα», αναφερόμενοι στην δυσκολία έκφρασης διαφορετικών συναισθημάτων, ανάλογα με την εκάστοτε κατάσταση.

Επ-αναβίωση

Τα παιδιά μπορεί να δείχνουν σημάδια επ-αναβίωσης όλου ή μέρους από το τραυματικό συμβάν ή να έχουν επαναλαμβανόμενες εικόνες και σκέψεις γύρω από το γεγονός.

• Επαναλαμβανόμενο παιχνίδι σχετικό με σκηνές από το τραυματικό συμβάν
• Το παιδί αντιδράει σαν το τραυματικό γεγονός να συμβαίνει ξανά στο παρόν
• Συχνοί εφιάλτες σχετιζόμενοι με το γεγονός
• Έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις στην υπενθύμιση του γεγονότος

Αυξημένη διέγερση

Τα παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν έντονη διέγερση και αυξημένες αντιδράσεις στην υπενθύμιση των γεγονότων. Αναζητάμε σημάδια όπως:

• Αυξημένη ευαισθησία σε εικόνες, ήχους ή άλλα ερεθίσματα σχετικά με το συμβάν
• Νευρικότητα
• Προβλήματα ύπνου
• Ευερεθιστότητα
• Δυσκολία στη συγκέντρωση
• Αυξημένο αίσθημα τρόμου
• Κλάμα
• Ανησυχία και άγχος για τα αγαπημένα πρόσωπα και το μέλλον
• Αλλαγές στην όρεξη
• Αποδιοργανωμένη συμπεριφορά.

Ηλικιακός οδηγός αντιδράσεων των παιδιών

Τα παιδιά εκφράζουν τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις στο τραύμα με τρόπους που σχετίζονται με την δυνατότητα τους να κατανοήσουν και να εξάγουν συμπεράσματα από τα γεγονότα. Αυτή η ικανότητά τους εξαρτάται και από την αναπτυξιακή ηλικία στην οποία βρίσκονται. Παρακάτω θα δούμε κάποιες συναισθηματικές αντιδράσεις τις οποίες τις συναντάμε τυπικά σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες.

Νήπια 2-5 ετών

• Επαναλαμβανόμενο παιχνίδι ή συζητήσεις γύρω από το συμβάν
• Tantrums/ ξεσπάσματα θυμού
• Αυξημένος φόβος (τέρατα, το σκοτάδι, μην μείνει μόνο το παιδί κ.α.)
• Η «Μαγική σκέψη» (το παιδί πιστεύει ότι προκάλεσε το γεγονός ή ότι το γεγονός μπορεί να αναιρεθεί)
• Ξαφνική ή εντονότερη προσκόλληση σε φροντιστές και άγχος αποχωρισμού
• Επανεμφάνιση παλαιότερων συμπεριφορών (πιπίλισμα αντίχειρα, νυχτερινή ενούρηση κ.α.)

Παιδιά πρώιμης σχολικής ηλικίας 6-9 ετών

• Αυξημένη επιθετικότητα, θυμός και ευερεθιστότητα (σχολικός εκφοβισμός, τσακωμοί με συνομηλίκους κα)
• Κατηγορίες προς τον εαυτό για το γεγονός
• Κακή διάθεση
• Άρνηση ως προς το συμβάν
• Μειωμένη σχολική επίδοση, άρνηση για συμμετοχή στο μάθημα, προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης
• Ανησυχία για την σωματική υγεία και παράπονα για σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλοι, πόνος στην κοιλιά κ.α.)
• Επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις
• Φόβος μελλοντικού τραυματισμού ή θανάτου αγαπημένων προσώπων
• Κλάμα
• Ανησυχίες για το ποιος ή πώς θα φροντίσει τα παιδιά σε περίπτωση θανάτου ή απώλειας φροντιστή
• Απόσυρση ή αποφυγή κοινωνικών αλληλεπιδράσεων ή δραστηριοτήτων που μέχρι πρότινος ήταν ευχάριστες για το παιδί

Παιδιά μέσης σχολικής ηλικίας 9-12 ετών

• Κλάμα
• Επιθετικότητα, ευερεθιστότητα, σχολικός εκφοβισμός
• Θυμός ή δυσαρέσκεια για το γεγονός
• Θλίψη, απομόνωση, απόσυρση
• Φόβος, άγχος, πανικός
• Άρνηση συναισθημάτων, αποφυγή συζήτησης για το γεγονός
• Κατηγορία προς τον εαυτό, ενοχή
• Αλλαγές στην όρεξη και τον ύπνο
• Ανησυχία για την σωματική υγεία και παράπονα για σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλοι, πόνος στην κοιλιά κ.α.)
• Μειωμένη σχολική επίδοση, άρνηση για συμμετοχή στο μάθημα, προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης
• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις και συζητήσεις σχετικά με το γεγονός
• Υπερβολικές εκφράσεις ανησυχίας και έντονη έκφραση ανάγκης για βοήθεια
• Ανησυχία και άγχος για αγαπημένα πρόσωπα που σχετίζονται με το γεγονός ή για μελλοντικά γεγονότα
• Επιθυμία να συμμετέχουν σε δράσεις αλληλεγγύης, προσπαθώντας να βοηθήσουν αυτούς που έχουν πληγεί

Πρώιμη εφηβική ηλικία και εφηβεία 13-18 ετών

• Συναισθηματική αποφυγή και αποστασιοποίηση από τους φίλους και την οικογένεια
• Θυμός και δυσαρέσκεια ή απώλεια εμπιστοσύνης
• Κατάθλιψη, έκφραση αυτοκτονικών σκέψεων
• Πανικός, άγχος, ανησυχία για το μέλλον
• Αλλαγές στη διάθεση και ευερεθιστότητα
• Κατηγορία προς τον εαυτό, ενοχή
• Συμμετοχή σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου ή/και παράνομες συμπεριφορές
• Χρήση ουσιών ή πειραματισμός με ουσίες
• Μειωμένη σχολική επίδοση, άρνηση για συμμετοχή στο μάθημα, προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης
• Αλλαγές στην όρεξη και τον ύπνο
• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις και συζητήσεις σχετικά με το γεγονός
• Ενσυναίσθηση για τους ανθρώπους που πλήττονται άμεσα από την καταστροφή, επιθυμία να καταλάβουν γιατί συνέβη το τραυματικό γεγονός.

Πώς μπορούμε να στηρίξουμε το παιδί ανάλογα με την αντίδρασή του

Η ομάδα των ψυχολόγων της Μέριμνας ετοίμασε έναν οδηγό για το πώς στηρίζουμε τα παιδιά μετά από ένα ακραίο καταστροφικό γεγονός, όπως αυτό της πυρκαγιάς.

Όπως εξηγούν, οι επιπτώσεις ενός τέτοιου γεγονότος στα παιδιά ποικίλλουν ανάλογα με το πόσο εκτέθηκαν στην πυρκαγιά και ένιωσαν ότι απειλήθηκε η ζωή τους ή/και εκείνη των δικών τους.

Το έντυπο της Μέριμνας θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε τις αντιδράσεις και τις ανάγκες των παιδιών και περιλαμβάνει προτάσεις για την αποτελεσματική στήριξή τους.