Πλημμύρες και ξηρασία: Οι δύο διαχρονικές απειλές για τη Θεσσαλία

Τον Σεπτέμβριο του 2021, ακριβώς δύο χρόνια πριν, η Επιτροπή Διεκδίκησης επίλυσης Υδατικού προβλήματος Θεσσαλίας (Ε.Δ.Υ.ΘΕ.), υπέβαλλε αναλυτική αναφορά στον πρόεδρο της Βουλής, τους αρμόδιους υπουργούς και τα κόμματα για το υδατικό πρόβλημα της Θεσσαλίας.

Το κυρίαρχο πρόβλημα που έθετε δεν ήταν το αρδευτικό, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά το θέμα της ασφάλειας της ζωής και της περιουσίας των κατοίκων της Θεσσαλίας από ακραία φαινόμενα. "Η κλιματική κρίση αναμφισβήτητα διαμορφώνει νέες, αποφασιστικής σημασίας, συνθήκες αβεβαιότητας και απειλών στη Θεσσαλία, που συνίστανται σε ακραία φαινόμενα, πολλές πλημμύρες, διαδοχικά έτη ξηρασίας...", αναφερόταν μεταξύ άλλων.

Τα μέλη της Επιτροπής, μεταξύ των οποίων διακεκριμένοι ειδικοί επιστήμονες, καθηγητές πανεπιστημίου, πρώην δήμαρχοι και νομάρχες, πρόεδροι επιμελητηρίων, ΤΟΕΒ, επισήμαναν πως ο υδατικός σχεδιασμός πρέπει να βασίζεται σε έργα και δράσεις που αντιμετωπίζουν τις δύο βασικές απειλές της Θεσσαλίας: Τις πλημμύρες και την παρατεταμένη ξηρασία.

Υπενθύμιζαν θεσμοθετημένες μελέτες και μέτρα (φράγματα και ταμιευτήρες συγκράτησης υδάτων στα ημιορεινά) που προβλέπονται σε Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών και Κινδύνων Πλημμυρών και ως επί το πλείστον παραμένουν αναξιοποίητα ή αγνοήθηκαν. Μεταξύ άλλων, και το φράγμα στο Μουζάκι Καρδίτσας, που ο πρωθυπουργός είχε πει πως θα δρομολογήσει μετά το "χτύπημα" του Ιανού το 2020, αλλά έκτοτε ξεχάστηκε.

"Ας ελπίσουμε ότι το δραματικό μάθημα από το καταστροφικό πέρασμα του «Daniel» από την περιοχή μας θα οδηγήσει σε μια νέα στρατηγική αντίληψη για τα νερά της Θεσσαλίας", αναφέρουν σε ανοιχτή επιστολή τους δύο μέλη της Ε.Δ.Υ.ΘΕ., ο γεωπόνος Κώστας Γκούμας και ο πολιτικός μηχανικός Τάσος Μπαρμπούτης (φωτογραφία), επισημαίνοντας πως "ούτε η ένταση των φαινομένων, ούτε βεβαίως και τα όσα κυκλοφορούν για φαινόμενα που επαναλαμβάνονται ‘κάθε χίλια χρόνια’ ή άλλα παρόμοια, μπορούν να αποτελούν άλλοθι στην αποτυχία αντιμετώπισής τους".

Ο Τάσος Μπαρμπούτης, μέλος του ΔΣ της Εταιρείας Θεσσαλικών Μελετών, που έχει μελετήσει όσο λίγοι το ζήτημα επί δεκαετίες, μιλά στο iatronet.gr για τη διπλή απειλή που επικρέμεται διαχρονικά πάνω από τις ζωές των κατοίκων και για την πολλαπλή συμβολή που μπορούν να έχουν οι διακηρυγμένοι αλλά ξεχασμένοι ταμιευτήρες νερού στα περιμετρικά ορεινά.

Ή θα πνιγόμαστε ή θα πλημμυρίζουμε;

Οι δύο φαινομενικά αντικρουόμενες απειλές της ξηρασίας και πλημμύρας δεν είναι σημερινές. "Ορισμένα από αυτά που φέρνει η κλιματική αλλαγή - εγώ θα την έλεγα κλιματική αναταραχή - είναι διαχρονικά, αλλά έρχονται με νέους όρους, για παράδειγμα με μεγαλύτερη ένταση και διάρκεια. Αυτά θα εντείνονται και θα πολλαπλασιάζονται", επισημαίνει ο κ. Μπαρμπούτης, προσθέτοντας πως αντί να βάζουμε ως άλλοθι την πρωτοφανή ένταση των φαινομένων, μπορούμε να περιορίσουμε τις επιπτώσεις τους.

Οι ταμιευτήρες νερού περιμετρικά της Θεσσαλίας (Σκοπιά Φαρσάλων, περιοχή Ελασσόνας, Νεοχώρι, Πύλη Τρικάλων, Μουζάκι) που θα συγκρατούν τα νερά στα ορεινά κατά την διάρκεια των πλημμυρών, προβλέπονται στα εγκεκριμένα Σχέδια Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμών του 2014 και στην αναθεώρησή τους το 2017, με συνολικό όγκο υδάτων 150 εκατομμυρίων κ.μ. νερού.

Το Μουζάκι, που "πνίγηκε"» το 2020 από τον "Ιανό", με τρεις νεκρούς και τεράστιες καταστροφές σε καλλιέργειες και υποδομές, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. "Αν είχαν συγκρατηθεί με φράγμα τα νερά η έκταση των συνεπειών θα ήταν πολύ μικρότερη. Έδωσαν 700 εκατομμύρια για αποζημιώσεις, τέσσερις φορές όσο θα κόστιζε το φράγμα. Το υποσχέθηκε ο πρωθυπουργός, αλλά μετά ξεχάστηκε. Κανένας δεν πίεσε για να το υπενθυμίσει", αναφέρει ο πολιτικός μηχανικός.

Στην ερώτηση γιατί "πνίγηκε" η Θεσσαλία με τον Daniel, η απάντησή του είναι τριπλή: Δεν έγιναν τα έργα πρόληψης στα ορεινά, δεν συντηρήθηκαν τα αρδευτικά κανάλια, ενώ δεν υπήρχε συντονιστικό κέντρο αντιμετώπισης. "Πήγα στην Καρδίτσα και με έπιασε θλίψη. Ο κάθε δήμαρχος έσπαγε ένα δρόμο να περάσουν τα νερά, κάθε κοινοτάρχης κοιτούσε να σώσει τα δικά του. Δεν είχαν σε ετοιμότητα υλικά να κλείσουν αναχώματα, οδηγούς, εκσκαφείς και αναρωτιόταν αν θα έστελναν 112".

Έργα πολλαπλού σκοπού

Η συγκράτηση νερού στα ημιορεινά με αξιόλογου όγκου ταμιευτήρες επιτελεί πολλαπλό σκοπό: περιορίζει τις επιπτώσεις πλημμυρών, εξασφαλίζει ασφαλή υδροδότηση πόλεων και χωριών με υγιεινό νερό από επιφανειακές ταμιεύσεις, εξασφαλίζει αρδεύσεις στις γύρω περιοχές, δίνει την δυνατότητα παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και δημιουργίας αποθεμάτων νερού για τον επανεμπλουτισμό υπόγειων υδροφορέων.

"Τα τελευταία 30 χρόνια συνειδητά έχουμε αντλήσει από μόνιμα αποθέματα περίπου 3 δισεκατομμύρια κ.μ. νερού. Όταν δεν έχουμε έκτακτες καταστάσεις, τα αποθέματα θα τα χρησιμοποιούμε για να δώσουμε στη γη αυτά που της χρωστάμε, αλλιώς οδηγούμαστε σε  ερημοποίηση", τονίζει ο κ.Μπαρμπούτης.

Ως προς το κόστος, για το σύνολο των ταμιευτήρων εκτιμάται στα 500 εκατομμύρια ευρώ, ενώ το ύψος της καταστροφής από την πρόσφατη θεομηνία είναι πολλαπλάσια.

Αν ο Daniel χτυπούσε στον Αχελώο…

Στο άλλο υδατικό διαμέρισμα, αυτό του Αχελώου, ή Δυτικής Στερεάς, η εκκρεμότητα του ημιτελούς έργου εκτροπής (φράγμα Συκιάς και σήραγγα) αποτελεί εδώ και χρόνια μια ακόμη μεγάλη απειλή για την ασφάλεια πολιτών, υποδομών και περιουσιών.

"Αν ο Ιανός ή ο Daniel πήγαινε πάνω από τον Αχελώο, δεν ξέρω τι θα γινόταν", λέει ο πολιτικός μηχανικός, και παραμπέμπει σε δύο πραγματογνωμοσύνες - μια ξένη και μια ελληνική - που είναι στα χέρια του εκάστοτε υπουργού Υποδομών ήδη από το 2010, προειδοποιώντας για τον κίνδυνο απώλειας ανθρώπων και περιουσιών. "Κάνουν ότι δεν το ξέρουν. Ο εισαγγελέας έπρεπε να παρέμβει εδώ και χρόνια. Παρεμβαίνει τώρα στον περιφερειάρχη, γιατί λέει η σύμβαση τάδε είχε περισσότερη οδοποιία και λιγότερα αντιπλημμυρικά, ενώ δεν παρεμβαίνει εδώ που μπορεί να χαθούν ανθρώπινες ζωές", παρατηρεί και προσθέτει: "Το έργο θέλει 300 εκατομμύρια για το τελειώσεις, 200 εκατομμύρια για να το κατεδαφίσεις. Θέλεις το έργο; Τελειώστε το. Δεν το θέλεις; Γκρέμισέ το. Δεν μπορεί να μείνει άλλο έτσι".