Long covid, γνωσιακή εξασθένηση και πιθανή επικάλυψη με τη βιολογία της Alzheimer

Η έκπτωση νοητικών λειτουργιών κατόπιν νόσησης με COVID-19 έχει τεκμηριωθεί ως μια από τις συχνές εκδηλώσεις της Long COVID. Ο μηχανισμός που υπάρχει πίσω από αυτό αποτελεί αντικείμενο πολλών επιστημονικών μελετών, μεταξύ αυτών και Ελλήνων επιστημόνων, οι οποίοι από το 2022 έχουν καταδείξει πως η λοίμωξη COVID-19 μπορεί να επιταχύνει τη γνωσιακή εξασθένηση σε άτομα που είχαν το υπόβαθρο να την εκδηλώσουν αργότερα.

Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, η ίδια ερευνητική ομάδα, σε μια πιλοτική μελέτη σε συνεργασία των Πανεπιστημίων Κύπρου, Θεσσαλίας και Leeds, έβαλε στο «μικροσκόπιο» το πρωτέωμα των ασθενών με Long COVID. Εντόπισε συγκεκριμένες πρωτεΐνες οι οποίες ξεχωρίζουν αυτούς που έχουν γνωσιακή εξασθένηση από αυτούς που δεν έχουν. Ορισμένες από αυτές τις πρωτεΐνες είναι κοινές με αυτές που σχετίζονται με τη βιολογία του Alzheimer.

Μιλώντας στο iatronet.gr, ο νευρολόγος, επισκέπτης λέκτορας του Πανεπιστημίου Κύπρου και μεταδιδακτορικός ερευνητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Γιώργος Βαβουγυιός (φωτογραφία), επιχειρεί μια ερμηνεία των ευρημάτων. Μεταξύ άλλων, αναφέρει πως οι πρωτεΐνες που είναι κοινές μεταξύ των δύο οντοτήτων, πιθανώς να σκιαγραφούν τον μηχανισμό με τον οποίο οι ιογενείς λοιμώξεις επιταχύνουν τη βιολογία της νόσου Alzheimer.

Η μελέτη

Οι επιστήμονες ανέλυσαν τις πρωτεΐνες στο αίμα ασθενών από τη Θεσσαλία που είχαν περάσει COVID-19, είχαν νοσηλευτεί και παρουσίαζαν διάφορα συμπτώματα Long COVID. Ένα σημαντικό ποσοστό αυτών είχαν γνωσιακή εξασθένηση, που είχε τεκμηριωθεί από μια τυποποιημένη κλίμακα σε δοκιμασίες προσοχής, μνήμης, αφηρημένης σκέψης, συγκέντρωσης, γλώσσας κ.ά.

Με μια πολύ ειδική τεχνική, που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Long COVID, αναζήτησαν τις πρωτεΐνες που βρίσκονταν σε μεγαλύτερη αφθονία στον ορό των ασθενών. Και σε αυτούς που είχαν γνωσιακή εξασθένηση και σε αυτούς που δεν είχαν, βρέθηκαν πρωτεΐνες που έχουν εντοπιστεί και σε ασθενείς με Alzheimer. "Αυτό δεν είναι μεγάλη έκπληξη, γιατί και στο Alzheimer ξέρουμε ότι περιφερικά στο αίμα υπάρχει μια λεγόμενη ανοσοδιέγερση, δηλαδή η ανοσία δεν είναι καλά ρυθμισμένη", διευκρινίζει ο κ. Βαβουγυιός.

Όλοι οι ασθενείς με Long COVID, ασχέτως γνωσιακής εξασθένησης, βρέθηκαν να έχουν διαταραχή σε πρωτεΐνες πήξης, στο μεταβολισμό των λιπιδίων και στη φυσική ανοσία, την πρώτη γραμμή άμυνας απέναντι στους ιούς. Το ίδιο συμβαίνει και στους ασθενείς με Alzheimer.

Η περαιτέρω ανάλυση έδειξε πως ορισμένες από αυτές τις κοινές πρωτεΐνες βρίσκονταν σε διαφορετική αφθονία μεταξύ πασχόντων από γνωσιακή εξασθένηση, έναντι των γνωσιακά ανέπαφων που συμμετείχαν στη μελέτη. "Έχουμε ένα πρώτο στοιχείο για κάποιες πρωτεΐνες οι οποίες σίγουρα έχουν ρόλο και στη βιολογία της Alzheimer, τις οποίες εδώ τις βρήκαμε να ξεχωρίζουν αρκετά καλά σε ανθρώπους που έχουν γνωσιακή έκπτωση και σε αυτούς που δεν έχουν, έπειτα από νόσηση με COVID-19", σημειώνει.

Κατόπιν οι ερευνητές κατέθεσαν πρόταση στον οργανισμό Integrated Services for Infectious Disease Outbreak Research (ISIDORe - Horizon Europe N101046133) της Ε.Ε. που μελετά τα επικίνδυνα παθογόνα και σε ένα συγκεκριμένο πεδίο για τον κορωνοϊό. Εξασφάλισαν υποτροφία που οδήγησε σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Leeds,  το οποίο κάνει τις εξειδικευμένες μετρήσεις.

Τι προκάλεσε ο κορωνοϊός

Τα υψηλά ποσοστά οποιουδήποτε βαθμού γνωσιακής έκπτωσης (έως και 30%-40% ανάλογα με την αυστηρότητα των κριτηρίων) στην κοόρτη της Θεσσαλίας δεν μπορούν επιδημιολογικά να εξηγηθούν από το ενδεχόμενο να προϋπήρχε γνωσιακή έκπτωση, λόγω και του χαμηλού μέσου όρου ηλικίας των συμμετεχόντων (50 έτη). Οι επιστήμονες εκτιμούν πως η COVID-19 λοίμωξη πιθανώς επιτάχυνε την εκδήλωση σε άτομα που είχαν το υπόβαθρο να την εκδηλώσουν μετά από αρκετά χρόνια.

Σε μια επιπλέον προσπάθεια να εξηγήσουν την αιτιολογική συσχέτιση με τον κορωνοϊό, συνέκριναν τα ευρήματα της μελέτης με δύο διεθνείς μελέτες πρωτεωμικής (από ΗΠΑ και Κίνα) που βρήκαν τις ίδιες αλλοιώσεις στις πρωτεΐνες του αίματος, ήδη από την οξεία φάση της νόσησης, οι οποίες επιμένουν 2 ως 6 μήνες μετά. "Αυτό το εύρημα ενδεχομένως να μπορεί να εξηγήσει - πέρα από τα νευρολογικά - γιατί ένας άνθρωπος που νοσηλεύεται, επιστρέφει καλά στο σπίτι, εμφανίζει θρόμβωση 4 μήνες μετά", επισημαίνει ο κ. Βαβουγυιός.

Πρώτα συμπεράσματα

Τα δύο βασικά συμπεράσματα της μελέτης, που παρουσιάζεται στο 10^ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Ακαδημίας Νευροανοσολογίας στη Θεσσαλονίκη, είναι, πως:

• Υπάρχουν σημαντικές αλλαγές ως προς πρωτεΐνες που σχετίζονται με την ανοσία, την πήξη και τον μεταβολισμό των λιπιδίων σε όλους τους ασθενείς που έχουν Long COVID –με ή χωρίς γνωσιακή έκπτωση- οι οποίες επιμένουν από 2 ως 6 μήνες μετά την αρχική νόσηση.
• Κάποιες από τις πρωτεΐνες έχουν βρεθεί και στις πρωτεΐνες των ασθενών με Alzheimer. Αυτό, σύμφωνα με τον κ.Βαβουγυιό, ενδεχομένως υπονοεί μια επικάλυψη μεταξύ μέρους της βιολογίας της νόσου Alzheimer και μέρους της βιολογίας της COVID-19.

Σχηματική παράσταση μοντέλου για πιθανή επικάλυψη μηχανισμών

"Ξέρουμε ότι οι ιογενείς λοιμώξεις συμβάλλουν στους υποκείμενους μηχανισμούς της νόσου Alzheimer, επομένως, οι πρωτεΐνες αυτές που είναι κοινές μεταξύ των δύο, πιθανώς να σκιαγραφούν τον μηχανισμό με τον οποίο οι ιογενείς λοιμώξεις συνδράμουν στη βιολογία της Alzheimer. Ένα ακόμη ενδιαφέρον σημείο είναι το εάν οι πάσχοντες από γνωσιακή εξασθένηση στο πλαίσιο long COVID έχουν υποκείμενους προδιαθεσικούς παράγοντες για νόσο Alzheimer, ακόμη και όψιμης έναρξης. Πιθανώς, αυτό μας λέει ότι ο μηχανισμός με τον οποίο κάποιοι παθαίνουν γνωσιακή εξασθένηση λόγω της COVID-19 περιλαμβάνει πρωτεΐνες που είναι αντικείμενο έρευνας και στη νόσο Alzheimer".