Κοινωνική Φαρμακολογία: Γιατί και πώς τα φάρμακα πρέπει να "ακουμπούν" στην κοινωνία

Του Αλέξιου - Φώτιου Α. Μεντή, ιατρού - δρ Ιατρικής

Πολύς κόσμος ίσως να αγνοεί ότι το ύψος για την ανακάλυψη φαρμάκων αγγίζει, για το κάθε νέο φάρμακο, ποσά της τάξεως των δισεκατομμυρίων ευρώ. Το παραπάνω, μαζί με διάφορες εκτιμήσεις για την αποτελεσματικότητα κάθε φαρμάκου, είναι βασικοί παράγοντες που διαμορφώνουν την τελική τιμή. Ωστόσο, σε μία εποχή με μεγάλο πληθωρισμό, με πολύ κόσμο σε καθεστώς φτώχειας, και με τα συστήματα υγείας να πιέζονται ποικιλοτρόπως, το ερώτημα που τίθεται είναι: πώς μπορούν τα φάρμακα να "ακουμπούν" στην σύγχρονη κοινωνία, τις δυνατότητες, και τις ανάγκες της;

Ποιο είναι το αντικείμενο της "Κοινωνικής Φαρμακολογίας";

Το ερώτημα αυτό έρχεται να απαντήσει ο κλάδος της "Κοινωνικής Φαρμακολογίας" που ασχολείται με ό,τι αναφέρει το όνομά της: το πώς αλληλοεπιδρά η φαρμακολογία (είτε ως έρευνα είτε ως εφαρμοσμένη θεραπεία) με την κοινωνία. Πρόκειται, θα λέγαμε, για το συνδυασμό ενός επιστημονικού κλάδου και ενός "ρεύματος" με κοινωνικό πρόσημο. Με άλλα λόγια, όπως είχαμε αναφέρει σε μία σχετική μελέτη σε συνεργασία με το Εργαστήριο Φαρμακολογίας της Ιατρικής Αθηνών, η "Κοινωνική Φαρμακολογία" επιδιώκει να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ της βιοϊατρικής γνώσης/καινοτομίας στα φάρμακα και της εφαρμογής της φαρμακολογίας στην καθημερινή ζωή … ιδίως 1) πώς οι κοινωνικοί καθοριστικές της υγείας, πέρα από τους ιατρικούς ή επιστημονικούς παράγοντες, επηρεάζουν τη χρήση φαρμάκων, 2) ποιες είναι οι κοινωνικές και ευρύτερες οικονομικές επιπτώσεις της χρήσης φαρμάκων, 3) πώς τα διάφορα εμπλεκόμενα μέρη όπως η φαρμακευτική βιομηχανία, οι ρυθμιστικοί φορείς, οι επενδυτές, οι πληρωτές/δημόσιες αλλά ακόμη και μη παραδοσιακά εμπλεκόμενοι φορείς, όπως οι δικηγόροι και τα μέσα ενημέρωσης, μπορούν να κατευθύνουν αποφάσεις που επηρεάζουν την κοινωνία (όπως έγινε άλλωστε στην περίοδο της πανδημίας COVID-19) και 4) πώς ο ασθενής ή οι προσωπικοί και κοινωνικοί παράγοντες του γιατρού (π.χ. πολιτισμικό υπόβαθρο, βάθος ιατρικής γνώσης ή κοινωνική θέση) μπορεί να επηρεάσουν τη χρήση φαρμάκων.

Ποιος ο ρόλος της "Κοινωνικής Φαρμακολογίας" σε πρακτικό επίπεδο και στην Ελλάδα;

Σε πρακτικό επίπεδο, η "Κοινωνική Φαρμακολογία" ασχολείται - μεταξύ άλλων - με το πώς οι ανάγκες των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων σε φάρμακα μπορούν να καλυφθούν με το να βρεθούν τρόποι τα φάρμακα αυτά να γίνουν πιο προσβάσιμα από οικονομικής απόψεως, αλλά και αντίστροφα, πώς τα φάρμακα μπορεί να εξυπηρετήσουν καλύτερα τις ανάγκες ευάλωτων ατόμων (π.χ., πώς μπορεί να γίνει η συνταγογράφηση σε άτομα που πάσχουν από τύφλωση;). Με άλλα λόγια, η "Κοινωνική Φαρμακολογία" δίνει έμφαση στο πώς ο σκοπός της φαρμακολογίας, που δεν είναι άλλος από την θεραπεία των νοσημάτων, μπορεί να καταστεί κοινωνικά βιώσιμος. Ας συλλογιστούμε, για παράδειγμα, την αξία της "κοινωνικής φαρμακολογίας" για τα άτομα που συγχρόνως ταλαιπωρούνται από σπάνια γενετικά νοσήματα που έχουν μεγάλο κόστος θεραπείας και από συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού και φτώχειας.

Στην Ελλάδα, ήδη έχουν ιδρυθεί οι ειδικότητες της Κοινωνικής Ιατρικής και της Κοινωνικής Οδοντιατρικής, ωστόσο μία αντίστοιχη πρωτοβουλία για την "Κοινωνική Φαρμακολογία" δεν έχει ληφθεί. Το παραπάνω είναι αρκετά παράδοξο, καθότι συχνά - πυκνά φαρμακεία στην Ελλάδα έχουν - δυστυχώς - μετατραπεί σε άτυπα κέντρα προνοσοκομειακής συμβουλευτικής φροντίδας. Οπότε, οι γνώσεις και δεξιότητες που παρέχει η "Κοινωνική Φαρμακολογία" μόνο όφελος θα έχουν για το κοινωνικό σύνολο.

Να αναλάβουμε πρωτοβουλίες πριν να είναι αργά …

Εναπόκειται, επομένως, στην Πολιτεία να προωθήσει τον επιστημονικό κλάδο της "Κοινωνικής Φαρμακολογίας"  με το να εκπαιδεύσει φοιτητές αλλά και έμπειρα στελέχη φροντίδας Υγείας προς την κατεύθυνση αυτή. Με τον τρόπο αυτό, ιατροί, οδοντίατροι, και κυρίως φαρμακοποιοί θα αποκτήσουν τις κατάλληλες γνώσεις και δεξιότητες για να μπορούν να προσαρμόζουν την φαρμακευτική θεραπεία στις εξατομικευμένες ανάγκες των κοινωνικά ευάλωτων ομάδων, αλλά και να τις συνδράμουν στο να αποκτούν πρόσβαση σε αυτές. Αλλιώς, τα ήδη υφιστάμενα προβλήματα θα διαιωνίζονται, χωρίς να υπάρχει ορατή λύση στο άμεσο μέλλον…