Ήλιος: Πώς ωφελεί και πώς βλάπτει

Επί πολλά χρόνια, σε αρκετές πρωτόγονες  κοινωνίες, ο ήλιος θεωρούνταν θεός. Η ικανότητά του να θερμαίνει την πλάση, να ζωογονεί τα φυτά, να προκαλεί ευεργετικές επιδράσεις σε άνθρωπο και ζώα είχε γίνει πολύ νωρίς αντιληπτή στις ανθρώπινες κοινωνίες. Δεν πρέπει να λησμονούμε εξάλλου, ότι κατά την αρχαία ελληνική και ελληνορωμαϊκή περίοδο, ο Απόλλων που εφόρευε την υγεία και την Ιατρική τέχνη, ήταν ταυτόχρονα ο Θεός του ήλιου και του φωτός.

Παρά ταύτα, η μεγάλη δημοσιότητα που έχει δοθεί στη σύνδεση της ηλιακής ακτινοβολίας με τις ρυτίδες, τη γήρανση του δέρματος και  τον δερματικό καρκίνο, κυρίως κατά τον εικοστό αιώνα, οδήγησε πολλούς ανθρώπους στις ημέρες μας να αποφεύγουν τον ήλιο. Η κατασκευή των πολυκατοικιών που συχνά εμποδίζει την απρόσκοπτη ηλιοφάνεια σε διαμερίσματα και δρόμους, η εργασιακή μεταρρύθμιση που προωθεί την τηλεργασία, ο χαρακτήρας των σύγχρονων επαγγελμάτων που έχει αποκόψει τον εργαζόμενο από την έκθεση στο φυσικό περιβάλλον, η φυσιολογικώς παρατηρούμενη μείωση της ηλιοφάνειας κατά τους χειμερινούς μήνες, έχουν ως αποτέλεσμα πολλοί συμπολίτες μας να έχουν ελάχιστη ή καθόλου έκθεση στον ήλιο, ακόμη και σε μεσογειακές χώρες όπως η δική μας.

Ωστόσο, οι θετικές επιδράσεις της ηλιακής ακτινοβολίας είναι αξιοσημείωτες, υπερβαίνοντας τις όποιες βλαπτικές επιδράσεις, εφόσον βέβαια δεν γίνεται κατάχρηση.

Α. Τα οφέλη του ήλιου

Η πιο ευρέως μελετημένη θετική επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στην υγεία είναι η σύνθεση της βιταμίνης D. Εξάλλου οι τροφικές πηγές της βιταμίνης  D όπως ιχθυέλαια, μανιτάρια, αυγά, ψάρια και γαλακτοκομικά προϊόντα από ζώα ελευθέρας βοσκής δεν αρκούν για να υποκαταστήσουν τον ήλιο και να προμηθεύσουν το σώμα με τη βιταμίνη D που χρειάζεται.

Η υπεριώδης ακτινοβολία (UV) B με μήκος κύματος 290-320 νανόμετρα διεισδύει στο ακάλυπτο δέρμα και μετατρέπει τη δερματική 7-δεϋδροχοληστερόλη σε προβιταμίνη D, η οποία με τη σειρά της γίνεται βιταμίνη D.

Η βιταμίνη D είναι σημαντική για την υγεία του σκελετού, την αντιμετώπιση φλεγμονών και την αντίσταση έναντι λοιμώξεων. Η βιταμίνη D προάγει την ομαλή εντερική απορρόφηση ασβεστίου και συντελεί στη διατήρηση επαρκών επιπέδων ασβεστίου και φωσφόρου στο αίμα, τα οποία είναι απαραίτητα για τη δόμηση γερού οστού. Η ανεπάρκειά της στα παιδιά μπορεί να προκαλέσει ραχίτιδα, ενώ στους ενήλικες, οστεομαλακία και οστεοπόρωση. Η επαρκής πρόσληψη βιταμίνης D συντελεί επίσης στην καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Η βιταμίνη D επάγει την καθελιδίνη, ένα πολυπεπτίδιο που καταπολεμά τόσο τις βακτηριακές όσο και τις ιογενείς λοιμώξεις. Εργαστηριακές μελέτες δείχνουν ότι η βιταμίνη D μπορεί να μειώσει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων, έχει σημαντικό ρόλο σε νευρομυϊκές και ανοσολογικές αντιδράσεις, επιδρά σε γονίδια που κωδικοποιούν πρωτεΐνες οι οποίες ρυθμίζουν τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό, τη διαφοροποίηση και την απόπτωση. Οι ηλικιωμένοι, οι άνθρωποι που εργάζονται κατά τη νύχτα, οι άνθρωποι με σκούρο δέρμα ευρίσκονται σε ομάδα υψηλού κινδύνου για έλλειψη βιταμίνης D, ενώ κοινά νοσήματα και ιατρικές καταστάσεις που προδιαθέτουν σε έλλειψη Vit D είναι η παχυσαρκία, η χρόνια νεφρική νόσος, η ηπατική ανεπάρκεια, ο υπερπαραθυρεοειδισμός, η κοιλιοκάκη, η ιδιοπαθής φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, οι χειρουργικές επεμβάσεις γαστρικής παράκαμψης, η χρήση ορισμένων φαρμάκων (π.χ στεροειδή).

Άλλες θετικές επιδράσεις της ηλικιακής ακτινοβολίας στην ανθρώπινη υγεία είναι:

• Συντελεί στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, στη μείωση του κινδύνου προσβολής από έμφραγμα και εγκεφαλικά επεισόδια, πιθανώς λόγω της αυξημένης απελευθέρωσης αγγειοδιασταλτικών ουσιών.
• Βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου: Η έκθεση σε ηλιακό φως κατά τη διάρκεια του πρωινού ομαλοποιεί την έκκριση της μελατονίνης, που ως βιοχημικό φαινόμενο έχει κομβική σημασία για την ποιότητα του ύπνου
• Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, η έκθεση στο ηλιακό φως προστατεύει από ορισμένα καρκινώματα, από διαβήτη τύπου 1, σκλήρυνση κατά πλάκας, φλεγμονές. Η διαβίωση σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου από λέμφωμα Hodgkin, καθώς και από καρκίνους του μαστού, των ωοθηκών, του παχέος εντέρου, του παγκρέατος, του προστάτη και άλλους καρκίνους, σε σύγκριση με την παραμονή σε χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη.
• Η έκθεση στο ηλιακό φως μπορεί να βελτιώσει ορισμένες δερματικές παθήσεις όπως η ψωρίαση και το έκζεμα.
• Βελτιώνει τη διάθεση : Η έκθεση στο ηλιακό φως μπορεί να τονώσει τη διάθεση και να ανακουφίσει τα συμπτώματα της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής (SAD) ή της κατάθλιψης λόγω αύξησης της παραγωγής ενδορφινών και ομαλοποίησης της έκκρισης σεροτονίνης.

Β. Ήλιος και βλαπτικές επιδράσεις

• Δερματικές βλάβες : Η παρατεταμένη ή υπερβολική έκθεση στο ηλιακό φως μπορεί να οδηγήσει σε ηλιακά εγκαύματα, καρκινώματα του δέρματος. Η σοβαρότητα του εγκαύματος εξαρτάται από την έκταση του δέρματος που προσβλήθηκε και το βάθος του εγκαύματος. Τα εγκαύματα μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές λοιμώξεις, αφυδάτωση, ηλεκτρολυτικές διαταραχές και να απαιτηθεί νοσηλεία. Τα ηλιακά εγκαύματα, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο προσβολής από μελάνωμα. Η παρατεταμένη έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία μπορεί να επιταχύνει τη γήρανση του δέρματος, προκαλώντας ρυτίδες, κηλίδες και ξηρότητα.
• Οφθαλμική βλάβη : Η υπεριώδης ακτινοβολία από τον ήλιο μπορεί να συμβάλει σε βλάβες στα μάτια, εγκαύματα, καταρράκτη και εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.
• Η έκθεση σε υπερβολική ζέστη από τον ήλιο μπορεί να οδηγήσει σε θερμική εξάντληση ή θερμοπληξία, ειδικά σε ευάλωτους πληθυσμούς όπως οι ηλικιωμένοι ή χρονίως πάσχοντες από νοσήματα όπως ο διαβήτης που μειώνουν την επάρκεια του θερμορυθμιστικού συστήματος του οργανισμού. Συμπτώματα όπως ατονία, ζάλη, αδυναμία, κράμπες, σύγχυση, ναυτία, εμετό, λιποθυμία, πονοκέφαλο,  εγκεφαλική δυσλειτουργία, διαταραχές ούρων εμφανίζονται. Όταν η ομοιοστατική λειτουργία διαταραχτεί σε μεγάλο βαθμό, εμφανίζεται θερμοπληξία με πυρετό,  σοβαρές βλάβες στη λειτουργία της καρδιάς, των πνευμόνων, του εγκεφάλου, του ήπατος και των νεφρών, κατάσταση που μπορεί να αποβεί μοιραία για τον πάσχοντα, χωρίς νοσοκομειακή νοσηλεία.
• Καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος : Η υπερβολική έκθεση στο ηλιακό φως βλάπτει τις ανοσολογικές αποκρίσεις, αυξάνοντας τον κίνδυνο λοιμώξεων όπως ο απλός έρπης και ο έρπητας ζωστήρας. Πιθανώς επίσης, να μειώνει την ανοσολογική απόκριση απάντηση του οργανισμού στα εμβόλια.

Πώς θα μεγιστοποιήσετε τα οφέλη του ηλιακού φωτός με παράλληλη ελαχιστοποίηση των κινδύνων:

Συνηθίστε να περπατάτε υπό το φως του ήλιου ή να εκτίθεστε στο ηλιακό φως  χωρίς αντηλιακή προστασία επί δεκαπέντε λεπτά το πρωί μεταξύ 10 π.μ. και 11 π.μ. αφήνοντας εκτεθειμένο  πρόσωπο χέρια και πόδια, φορώντας ελαφρά ρούχα, μπλούζες με κοντά μανίκια και κοντά παντελόνια.

Κατά τη διάρκεια των ζεστών ημερών, αναγκαίο είναι να πίνετε πολλά νερά, να αποφεύγετε τις μετακινήσεις, να κάνετε πολλά δροσερά μπάνια κατά τη διάρκεια της ημέρας και να αποφεύγετε το αλκοόλ και τα βαριά φαγητά. H επίπονη και παρατεταμένη άσκηση κατά την διάρκεια υψηλών θερμοκρασιών, δεν συνιστάται. Εάν παρά ταύτα η άσκηση δεν μπορεί να αποφευχθεί κατά τη διάρκεια υψηλών περιβαλλοντικών θερμοκρασιών, οι καλύτερες ώρες για άσκηση, είναι το πρωί πριν τις 10.30 και μετά τις 18.00 και μάλιστα σε κλιματιζόμενο περιβάλλον.

Κατά τις μεσημβρινές ώρες χρησιμοποιήστε αντηλιακά με υψηλό δείκτη προστασίας, ανοιχτόχρωμα ρούχα που να καλύπτουν το σώμα, προστατευτικά γυαλιά ηλίου  ή επιλέξτε να μείνετε στη σκιά.