Καρκίνος του ήπατος: Διάγνωση και αντιμετώπιση

Το ήπαρ, ή συκώτι, είναι ένα μεγάλο συμπαγές όργανο που βρίσκεται στο πάνω δεξιά τμήμα της κοιλιάς, ακριβώς κάτω από το διάφραγμα και στα δεξιά του στομάχου, και διαδραματίζει πολλές και σημαντικές λειτουργίες. 

Ζυγίζει περίπου 3 κιλά στους ενήλικες και η λειτουργία του είναι να αποθηκεύει τα θρεπτικά συστατικά από τα τρόφιμα, μετατρέποντάς τα σε ενέργεια όταν αυτή χρειάζεται. Επιπλέον, παράγει χολή, ένα υγρό που συνδράμει στην πέψη των τροφών, ενώ διασπά επιβλαβείς ουσίες, επιτρέποντας στο σώμα να τις εκκρίνει μέσω των ούρων ή των κοπράνων.

Τι είναι το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα;

Το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα, ή αλλιώς ηπάτωμα, αποτελεί τον συχνότερο πρωτοπαθή κακοήθη όγκο του ήπατος στους ενηλίκους. Αυτός ο όγκος αποτελείται από ηπατοκύτταρα και πολύ συχνά οι ασθενείς που πάσχουν από αυτόν έχουν ήδη κίρρωση ή ηπατίτιδα Β.

Άλλοι σπανιότεροι τύποι καρκίνου περιλαμβάνουν:

Ινωδοφυλλικό καρκίνωμα: Ένας σπάνιος τύπος HCC που συνήθως αναπτύσσεται σε άτομα νεαρής ηλικίας
Χολαγγειοκαρκίνωμα: Καρκίνος που ξεκινά στους χοληφόρους πόρους του ήπατος
Αγγειοσάρκωμα: Καρκίνος που αναπτύσσεται στα αιμοφόρα αγγεία εντός του ήπατος
Ηπατοβλάστωμα: Ένας πολύ σπάνιος καρκίνος του ήπατος που συνήθως προσβάλλει μικρά παιδιά
Πόσο συχνός είναι ο καρκίνος του ήπατος και σε τι οφείλεται;

«Ο καρκίνος του ήπατος αποτελεί τον πέμπτο πιο συχνό καρκίνο στους άνδρες και τον έβδομο πιο συχνό καρκίνο στις γυναίκες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αποτελεί επίσης τη δεύτερη κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο, μετά τον καρκίνο του πνεύμονα. Η συχνότητα εμφάνισής του παρουσιάζει αυξανόμενη τάση, σε Ευρώπη και Αμερική, με πιθανή σύνδεση αυτής της αύξησης με την ηπατίτιδα C (HCV) και τη μετανάστευση. Η πάθηση παρουσιάζεται συχνότερα στους άνδρες, σε αναλογία 4/1 σε σχέση με τις γυναίκες.

Το 95% των ασθενών με καρκίνο του ήπατος είναι μεταξύ 45 και 60 ετών, αλλά παρατηρείται επίσης μια τάση αύξησης των περιστατικών σε πιο νεαρές ηλικίες, κυρίως μεταξύ 30 και 35 ετών», επισημαίνει ο κ. Δημήτριος Δαυίδης Διευθυντής Χειρουργός στο Metropolitan Hospital.

Ποια είναι τα συμπτώματα του ηπατοκυτταρικού καρκινώματος;

Στα πρώιμα στάδια, το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα δεν εμφανίζει συμπτώματα, και συχνά, κατά τη διάγνωση, έχει ήδη φτάσει σε προχωρημένο στάδιο. Ορισμένα από τα συμπτώματα που ενδέχεται να παρουσιάσει περιλαμβάνουν:

Απώλεια βάρους
Καταβολή
Τοπικός πόνος
Ίκτερος
Συμπτώματα κίρρωσης
Αίσθημα βάρους
Πυρετός
Ασκίτης

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση ηπατοκυτταρικού καρκινώματος;

«Τα στοιχεία που αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης ηπατοκυτταρικού καρκίνου περιλαμβάνουν παράγοντες όπως η κατανάλωση αλκοόλ, η ηπατίτιδα Β και άλλους. Ένα υψηλό ποσοστό των ασθενών με ηπατοκυτταρικό καρκίνο εμφανίζει κίρρωση (70%), η οποία ενδέχεται να συνδέεται με διάφορους παράγοντες κινδύνου όπως:

Λοίμωξη από τους ιούς της ηπατίτιδας, ιδίως τις ηπατίτιδες Β και C, καθώς οι ασθενείς με ηπατίτιδα Β παρουσιάζουν ποσοστό 25% καρκίνου του ήπατος, ενώ οι φορείς της ηπατίτιδας Β έχουν ποσοστό 10%. Στην Ευρώπη, το 80% των ηπατοκυτταρικών νεοπλασιών συνδέονται με την ηπατίτιδα C.
Κίρρωση του ήπατος, καθώς οι ασθενείς παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κατά 65%.
Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (αλκοολισμός), ο οποίος προκαλεί χρόνια φλεγμονή στο ήπαρ και τελικά ηπατική κίρρωση.
Καρκινογόνες ουσίες όπως οι αφλατοξίνες, που παράγονται από μύκητες και σχετίζονται με την κατανάλωση ξηρών φρούτων, ξηρών καρπών, μπαχαρικών, σιτηρών και άλλων.
Αναβολικές ορμόνες, που στοχεύουν στην αύξηση της μυϊκής μάζας.
Επιπλέον, παράγοντες που σχετίζονται με τον καρκίνο του ήπατος περιλαμβάνουν τη λιπώδη διήθηση του ήπατος, τη νοσογόνο παχυσαρκία, τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, καθώς και ορισμένες κληρονομικές μεταβολικές ασθένειες όπως η αιμοχρωμάτωση, η νόσος του Wilson και η ανεπάρκεια α1-αντιθρυψίνης. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, αντίθετα με άλλες νεοπλασματικές ασθένειες, όπως ο καρκίνος του μαστού, δεν υπάρχει κληρονομική προδιάθεση για την εμφάνιση του ηπατικού καρκίνου», τονίζει.

Υπάρχουν προληπτικές εξετάσεις που μπορώ να κάνω;

Κάθε άτομο που ανήκει στην ομάδα υψηλού κινδύνου, παρουσιάζοντας χρόνια ή ενεργό ηπατίτιδα Β και C, κίρρωση του ήπατος ή κάνει αλόγιστη κατάχρηση αλκοόλ (ακόμα και αν δεν πάσχει από αλκοολισμό), πρέπει να υποβάλλεται σε τακτικούς προληπτικούς ελέγχους. Αυτοί οι έλεγχοι περιλαμβάνουν:

Κλινική εξέταση από ειδικό γιατρό.
Γενική αιματολογική εξέταση.
Βιοχημικός έλεγχος του ήπατος (SGOT, SGPT, ALP, γ-GT).
Καρκινικός δείκτης AFP (άλφα εμβρυική πρωτεΐνη).
Απεικονιστικός έλεγχος του ήπατος: Το υπερηχογράφημα του ήπατος, ιδίως όταν συνδυάζεται με Doppler, αποτελεί την προτιμώμενη μέθοδο απεικόνισης του ήπατος. Αυτός ο έλεγχος αξιολογεί τυχόν παρουσία όγκων, ενώ παράλληλα επιτρέπει την παρακολούθηση καλοήθων παθήσεων του ήπατος, όπως αιμαγγειώματα, κύστες, λιπώδη διήθηση κ.ά.
Βιοψία: Ο γιατρός ενδέχεται να απαιτήσει να γίνει βιοψία από το ήπαρ σας. Κατά τη διαδικασία αυτή, θα ληφθούν δείγματα ιστού από το ήπαρ προκειμένου να ανιχνευθούν καρκινικά κύτταρα. Παρ' όλα αυτά, συνήθως δεν είναι απαραίτητη η βιοψία, καθώς οι γιατροί μπορούν συχνά να κάνουν διάγνωση για το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα μόνο με βάση απεικονιστικές εξετάσεις. Σε περίπτωση που απαιτείται βιοψία, αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε με διαδερμική βιοψία είτε με ελάχιστα επεμβατική χειρουργική παρέμβαση (λαπαροσκόπηση).
Πώς αντιμετωπίζεται ο καρκίνος του ήπατος;

Ο γιατρός ενδέχεται να ζητήσει τη διεξαγωγή βιοψίας από το ήπαρ σας, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, κατά τη διάρκεια της οποίας θα συλλεχθούν δείγματα ιστού από το ήπαρ προκειμένου να ανιχνευθούν ενδεχόμενα καρκινικά κύτταρα.

Μόλις γίνει η διάγνωση, η θεραπευτική αντιμετώπιση εξατομικεύεται, λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά κάθε ασθενούς, όπως η λειτουργική ικανότητα του ήπατος, η σταδιοποίηση του όγκου, αλλά και η ηλικία και η κλινική κατάσταση.

Μπορεί να πραγματοποιηθεί επέμβαση στο ήπαρ;

«Η διαδικασία της ηπατεκτομής αναγνωρίζεται ως η καλύτερη θεραπεία για τον ηπατικό καρκίνο, με την προϋπόθεση ότι οι ασθενείς πληρούν τα κατάλληλα κριτήρια για τη χειρουργική επέμβαση. Το μέγεθος και η θέση του όγκου καθορίζουν τον τύπο της ηπατεκτομής που θα εφαρμοστεί, με στόχο την επίτευξη ιστολογικά αρνητικών ορίων. Η ηπατεκτομή στοχεύει στην αφαίρεση του ηπατικού όγκου, καθώς και των γύρω περιοχών που ενδέχεται να παρουσιάσουν ενδοηπατικές μεταστάσεις μέσω της πυλαίας φλέβας. Σε περιπτώσεις που αυτό δεν είναι δυνατό (λόγω αφαίρεσης μεγάλου ηπατικού παρεγχύματος), προτιμάται η εκτομή του όγκου εντός υγιών ορίων, τουλάχιστον 1 εκατοστού. 

Κάθε προσέγγιση ηπατεκτομής πρέπει να σχεδιάζεται με προσοχή, έτσι ώστε το παρέγχυμα που παραμένει να είναι επαρκές. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των μετεγχειρητικών επιπλοκών, ιδίως σε ασθενείς με κίρρωση, συνδέεται με τη μετεγχειρητική ηπατική ανεπάρκεια. Κατά τη διαδικασία της τμηματεκτομής (segmentectomy), χάνεται ποσοστό περίπου 10% - 15% του ηπατικού παρεγχύματος, ενώ στην αριστερή ηπατεκτομή χάνεται περίπου 65% και στη δεξιά ηπατεκτομή χάνεται περίπου 80% - 85%», εξηγεί ο ειδικός.

Για τους ασθενείς που δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν ηπατεκτομή, υπάρχουν άλλες μέθοδοι θεραπείας;

Σε περιπτώσεις όπου η χειρουργική εξαγωγή του ηπατικού όγκου δεν είναι εφικτή, χρησιμοποιούνται εναλλακτικές, λιγότερο επεμβατικές μέθοδοι, όπως:

Θερμική καταστροφή με ραδιοκύματα (RF Ablation):

Η μέθοδος RFA βασίζεται στη χρήση ραδιοκυμάτων, με τα οποία επικεντρώνεται υψηλή θερμική ενέργεια απευθείας στον ηπατικό όγκο. Είναι κατάλληλη για όγκους <3 cm, ιδίως σε ασθενείς υψηλού κινδύνου για ηπατεκτομή, ενώ μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για μεγαλύτερους όγκους (5-7 cm). Η εφαρμογή της μεθόδου RFA αποφεύγεται κοντά σε αγγειακές δομές και μεγάλα χολαγγεία για την αποφυγή επιπλοκών όπως χοληφόρα συρίγγια και απόστημα. Επιπλέον, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και συμπληρωματικά κατά τη διάρκεια της ηπατεκτομής για μείωση του εκτεταμένου ηπατικού παρεγχύματος προς αφαίρεση. Ενώ μέσω αυτής ελέγχεται το αποτέλεσμα με αξονική τομογραφία ήπατος περίπου ένα μήνα μετά τη θεραπεία.
Διαδερμική έγχυση αλκοόλης ή οξικού οξέος

Η τεχνική αυτή βασίζεται στην εφαρμογή ελεγχόμενης διαδερμικής έκχυσης διαλύματος αιθυλικής αλκοόλης απευθείας στον όγκο του ήπατος, υπό την καθοδήγηση αξονικού τομογράφου ή υπερηχογράφου. Το διάλυμα αλκοόλης (με αναλογία 95-97%) προκαλεί άμεση χημική καταστροφή των καρκινικών κυττάρων. Ως εναλλακτική μέθοδος είναι πιο πρόσφατη, αλλά κερδίζει δημοτικότητα χάρις στην αποτελεσματικότητα της.
Διαδερμικός χημειοεμβολισμός μέσω της ηπατικής αρτηρίας (transcatheter arterial chemoembolization- TACE)

Η διαδικασία περιλαμβάνει τον διαδερμικό καθετηριασμό της μηριαίας αρτηρίας, με τη χρήση ειδικού καθετήρα που προωθείται υπό ακτινοσκοπικό έλεγχο εντός της ηπατικής αρτηρίας. Όταν ο καθετήρας φτάνει στην ηπατική αρτηρία ή ακόμα ψηλότερα, κοντά στο σημείο τροφοδοσίας του όγκου, ενεργοποιείται η έγχυση ενός διαλύματος που περιλαμβάνει ένα χημειοθεραπευτικό παράγοντα (όπως το adriamycin, cisplatin) και ένα λιπόφιλο σκεύασμα (Lipiodol). 
Το Lipiodol παγιδεύεται στην ανώμαλη αγγειακή μικροκυκλοφορία του όγκου, δεσμεύοντας ταυτόχρονα τον χημειοθεραπευτικό παράγοντα. Με αυτόν τον τρόπο, η χημειοθεραπευτική δράση συγκεντρώνεται αποκλειστικά στον όγκο, χωρίς σημαντικές συστηματικές επιπτώσεις στους υγιείς ιστούς. Επιπλέον, προκαλείται μικροεμβολισμός των νεοαγγείων του όγκου και νέκρωση των καρκινικών κυττάρων.

Συστηματική χημειοθεραπεία

Η συστηματική χημειοθεραπεία δεν έχει σημειώσει σημαντικά θεραπευτικά αποτελέσματα, καθώς μόνο περίπου το 15% έως 20% των ασθενών με πρωτοπαθή όγκο ήπατος ανταποκρίνονται θετικά. Επιπλέον, η ανταπόκριση αυτή είναι συνήθως περιορισμένη ως προς τη διάρκεια. Παρ' όλα αυτά, υφίστανται εργασίες για την έρευνα και ανάπτυξη νέων χημειοθεραπευτικών φαρμάκων τα οποία βρίσκονται υπό αξιολόγηση στα πρώτα στάδια κλινικών δοκιμών.

Τι είναι η λιπώδης διήθηση ήπατος;

«Η συσσώρευση υπερβολικού λίπους στο ήπαρ δημιουργεί τη λιπώδη διήθηση του ήπατος, μια συχνή παθολογική κατάσταση. Οι περισσότεροι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα δεν καταναλώνουν αλκοόλ, δεν εμφανίζουν συμπτώματα και δεν υποφέρουν από σοβαρά προβλήματα υγείας. Αυτή η κατάσταση γνωστοποιείται ως Μη Αλκοολική Λιπώδης Ηπατική Νόσος (NAFLD). Παρ' όλα αυτά, σε ορισμένες περιπτώσεις, η λιπώδης διήθηση μπορεί να προκαλέσει ηπατική βλάβη. Η λιπώδης ηπατική νόσος, ή στεάτωση, είναι μια κοινή κατάσταση που προκαλείται από την υπερβολική συσσώρευση λίπους στο συκώτι, επηρεάζοντας την κανονική λειτουργία του. Σε αυτήν την περίπτωση, ονομάζεται Μη Αλκοολική Στεατοηπατίτιδα», αναφέρει ο κ. Δαυίδης.

Πού οφείλεται η νόσος και γιατί είναι επιβλαβής;

Η προέλευση της μη αλκοολικής λιπώδους νόσου του ήπατος (NAFLD) παραμένει άγνωστη. Φαίνεται πως η ποσότητα του λίπους που συσσωρεύεται στο ήπαρ σχετίζεται με τις θερμίδες που καταναλώνουμε.

Οι ερευνητές γνωρίζουν ότι η λιπώδης διήθηση του ήπατος εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα που:

Αντιμετωπίζουν διαβήτη τύπου 2 ή προδιαβήτη
Πάσχουν από σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών με αντίσταση στην ινσουλίνη
Είναι παχύσαρκα
Είναι μεσήλικες ή προχωρημένης ηλικίας (αν και μπορεί να εμφανιστεί και σε παιδιά)
Έχουν υψηλά επίπεδα λίπους στο αίμα, όπως χοληστερόλη και τριγλυκερίδια
Αντιμετωπίζουν υψηλή αρτηριακή πίεση
Παίρνουν ορισμένα φάρμακα, όπως κορτικοστεροειδή και ορισμένα αντικαρκινικά φάρμακα
Αντιμετωπίζουν ορισμένες μεταβολικές διαταραχές
Εμφανίζουν γρήγορη απώλεια βάρους
Εκτίθενται σε ορισμένες λοιμώξεις, όπως ηπατίτιδα C
Έχουν εκτεθεί σε ορισμένες τοξίνες
Αντιμετωπίζουν αποφρακτική υπνική άπνοια
«Η NAFLD επηρεάζει περίπου το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού. Καθώς αυξάνονται τα ποσοστά παχυσαρκίας, διαβήτη τύπου 2 και υψηλής χοληστερόλης, αυξάνεται και το ποσοστό της NAFLD. Πρόκειται για την πιο κοινή χρόνια ηπατική διαταραχή.

Συνήθως, η λιπώδης ηπατική νόσος δεν προκαλεί σοβαρά προβλήματα και δεν επηρεάζει την κανονική λειτουργία του ήπατος στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Ωστόσο, για το 7% έως 30% των ατόμων που πάσχουν από αυτήν τη νόσο, η λιπώδης διήθηση του ήπατος εξελίσσεται δυσμενώς με την πάροδο του χρόνου και μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία του ήπατος. Κατά τη διάρκεια αυτής της εξέλιξης, το ήπαρ διογκώνεται και τα κύτταρα μπορεί να υποστούν καταστροφή.

Σε αυτές τις περιοχές, ο ουλώδης ιστός αρχίζει να αντικαθιστά σταδιακά τον υγιή ιστό. Όταν αυτή η διαδικασία εξελιχθεί σε μεγάλο βαθμό στο ήπαρ, μπορεί να εμφανιστεί κίρρωση του ήπατος. Ο σκληρός ουλώδης ιστός που αντικαθιστά τον υγιή ηπατικό ιστό επιβραδύνει σημαντικά τη λειτουργία του ήπατος και μπορεί να καταλήξει στον πλήρη περιορισμό της λειτουργίας του ήπατος. Η κίρρωση μπορεί να οδηγήσει σε ηπατική ανεπάρκεια και ακόμη και σε καρκίνο του ήπατος», επισημαίνει.

Ποια είναι τα συμπτώματα και πώς αντιμετωπίζονται;

Και η NAFLD και η αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος συνήθως εξελίσσονται χωρίς εμφανή συμπτώματα ή με ελάχιστα, όπως κούραση ή ενοχλήσεις στην πάνω δεξιά πλευρά της κοιλιάς λόγω της διογκωμένης κατάστασης του ήπατος.

Οι ιατροί συνηγορούν υπέρ της απώλειας βάρους ως μέτρο για τη μη αλκοολική λιπώδη νόσο του ήπατος. Εάν ο γιατρός υποψιάζεται ότι ένα συγκεκριμένο φάρμακο προκαλεί την NAFLD, ενδέχεται να σας συστήσει να διακόψετε τη χρήση του. Ωστόσο, πριν προβείτε σε αυτήν την ενέργεια, είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε το γιατρό που σας έχει δώσει την αγωγή, καθώς η διακοπή ενός φαρμάκου μπορεί να απαιτεί σταδιακή προσέγγιση και ίσως αντικατάστασή του με άλλο.

Σημειώνεται, ότι δεν υπάρχουν εγκεκριμένα φάρμακα για τη θεραπεία της NAFLD, ενώ μελέτες εξετάζουν την πιθανή χρησιμότητα ορισμένων φαρμάκων για το διαβήτη ή τη βιταμίνη Ε. Ωστόσο, αυτά απαιτούν περαιτέρω έρευνα», καταλήγει ο κ. Δαυίδης.