Η αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας στην Ελλάδα

Η παιδική παχυσαρκία αυξάνεται σε όλη την Ευρώπη, αποτελώντας πλέον μία από τις συνήθεις χρόνιες παιδικές ασθένειες. Συνολικά, το 10% των παιδιών σχολικής ηλικίας σε όλο τον κόσμο είναι υπέρβαρα και περίπου 22 εκ. παιδιά κάτω των 5 ετών.

Η εμφάνιση της παχυσαρκίας στις ΗΠΑ φτάνει διαστάσεις επιδημίας επηρεάζοντας το 24% των παιδιών και εφήβων.

Οι αναπτυσσόμενες χώρες και αυτές που βρίσκονται σε περίοδο οικονομικής μετάβασης,επίσης, παρατηρούν αύξηση του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας στους παιδιατρικούς πληθυσμούς.

Διατροφική Πολιτική στην Ελλάδα

Το πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη ούτε τη δική μας χώρα. Έρευνα που διεξήχθη στη Θεσσαλονίκη διαπίστωσε ότι μεταξύ παιδιών και εφήβων ηλικίας 6-17 ετών, η παρουσία του υπέρβαρου κυμαίνεται σε ποσοστό 22%, ενώ της παχυσαρκίας στο 4%.

Η Ελλάδα, εκπροσωπούμενη από τη Θεσσαλονίκη, έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά υπέρβαρου στα παιδιά σχολικής ηλικίας της Ευρώπης.

Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας και Διατροφής στην Κρήτη

Έως το 1992 δεν υπήρχε καμία εθνική διατροφική πολιτική για την αγωγή υγείας στην Ελλάδα. Με την έγκριση του Υπουργού Παιδείας πρώτη φορά το 1992 ξεκίνησε η εφαρμογή ενός εξαετούς προγράμματος αγωγής υγείας στην Κρήτη με στόχο την προώθηση υγιεινών συνηθειών διατροφής και ζωής που θα ελαχιστοποιούσαν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακή νόσο.

Το πρόγραμμα αυτό αντιπροσώπευε την πρώτη προσπάθεια στην Ελλάδα για τη συλλογή επιδημιολογικών δεδομένων και την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της παρέμβασης αγωγής υγείας σε δημοτικά σχολεία στην Ελλάδα. Η παρέμβαση εφαρμόστηκε σε 4.171 μαθητές της 1^ης τάξης σε 41 σχολεία της Κρήτης.

Στόχος των τριών πρώτων ετών της παρέμβασης ήταν η αύξηση της συνειδητοποίησης των μαθητών και των γονέων όσον αφορά στα θέματα υγιεινής διατροφής και φυσικής δραστηριότητας και η ενθάρρυνση των μαθητών να βελτιώσουν τις συνήθειες διατροφής και άσκησης.

Στους μαθητές μοιράστηκαν βιβλιαράκια με θέματα διατροφής, άσκησης, καλής φυσικής κατάστασης, οδοντικής υγιεινής, καπνίσματος και πρόληψης ατυχυμάτων. Επίσης, δόθηκε εκπαιδευτική βοήθεια στους καθηγητές και οι υπεύθυνοι για τη φυσική δραστηριότητα παρουσίασαν τα νέα υλικά που θα χρησιμοποιούνταν.

Τα βοηθήματα για τους καθηγητές περιλάμβαναν πόστερ, παραμύθια σε οπτικοακουστική απόδοση, βιβλία εργασίας και εγχειρίδια για τους στόχους της παρέμβασης. Παράλληλα με τα μαθήματα διατροφής και άσκησης έλαβε χώρα και ενημέρωση των γονέων με τη διοργάνωση συναντήσεων και την παροχή ενημερωτικών εγχειριδίων υγείας, διατροφής και άσκησης.

Τα αποτελέσματα της τριετούς αυτής παρέμβασης όσον αφορά στους δείκτες παχυσαρκίας και λιπιδίων ήταν θετικά και η επιτυχία της παρέμβασης μπορεί να αποδοθεί στην αποτελεσματικότητά της, στα σεμινάρια για τους καθηγητές και τους γονείς τα οποία είχαν πολύ υψηλά ποσοστά παρακολούθησης.

Δηλαδή, ο συνδιασμός ενός προγράμματος αγωγής υγείας με μαθήματα άσκησης μεγιστοποίησε τη φυσική δραστηριότητα και την καλή φυσική κατάσταση καθώς και τις διατροφικές συνιστώσες. Τέτοιες παρεμβάσεις παρέχουν ένα αξιόλογο μοντέλο για την προαγωγή της υγείας στα σχολεία για πρόληψη από καρδιαγγειακά νοσήματα χωρίς να απαιτούνται ιδιαίτερες διδακτικές ώρες.

Στο τέλος της εξαετούς περιόδου, σημαντική βελτίωση βρέθηκε στην ολική χοληστερόλη, αλλαγή στο ΒΜΙ, στις δερματοπτυχές δικεφάλου, στην ενεργειακή πρόσληψη και στο τέστ κοπώσεως στην ομάδα παρέμβασης. Η δεκαετής παρακολούθηση αποκάλυψε ότι οι ευνοϊκές αλλαγές στην ομάδα παρέμβασης σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου συνέχιζαν να υπάρχουν και 4 χρόνια μετά τη διακοπή της.

Επιτροπή Εθνικής Διατροφικής Πολιτικής το 2002

Το 2002 το Ανώτατο Επιστημονικό Συμβούλιο Υγείας του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας της χώρας προώθησε τις Διαιτητικές Οδηγίες για Ενηλίκους στην Ελλάδα. Το 2002 το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας ίδρυσε την Επιτροπή Εθνικής Διατροφικής Πολιτικής.

Η επιτροπή έθεσε προτεραιότητες και σαν αρχικό στόχο τη μείωση της κατανάλωσης κρέατος, την αύξηση της πρόσληψης ψαριών, τη μείωση της παιδικής παχυσαρκίας, την αύξηση της κατανάλωσης οσπρίων και λαχανικών και τη βελτίωση της ποιότητας και ασφάλειας τροφίμων σε υπηρεσίες μαζικού catering και την αύξηση της γνώσης των καταναλωτών για την ποιότητα και ασφάλεια των τροφίμων.

Όσον αφορά στην παιδική παχυσαρκία, η επιτροπή έχει εξελίξει ένα σχέδιο δράσης για την εφαρμογή εθνικών διατροφικών οδηγιών στα σχολεία. Επίσης, έχουν διατυπωθεί διαιτητικές οδηγίες για τα νηπιαγωγεία και τις καλοκαιρινές κατασκηνώσεις.

Έρευνα του ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ (ΙΝΚΑ)

Έρευνα που πραγματοποίησε το ΙΝΚΑ και δημοσίευσε το Σεπτέμβριο του 2005, χαρακτήρισε τους Έλληνες μαθητές καπνιστές, πότες, αγύμναστους και υπέρβαρους. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι μαθητές καταναλώνουν σε σημαντικά ποσοστά τρόφιμα όπως γαριδάκια, πατατάκια, κρουασάν, αναψυκτικά, ζαμπονόπιτες και λουκανικόπιτες, προϊόντα, δηλαδή, που κανονικά δεν θα έπρεπε να διατίθενται στα σχολικά κυλικεία σύμφωνα με τις υγειονομικές διατάξεις.

Από την έρευνα αυτή διαπιστώθηκε ότι οι αγοραστικές προτιμήσεις των μαθητών από τα σχολικά κυλικεία δεν περιορίζονται εκεί αλλά επεκτείνονται και μάλλον αποτελούν μέρος μιας συνολικότερης εικόνας, αφού η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών και τσιγάρων αρχίζει, οριακά, τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια από την ηλικιακή ομάδα 10-12 ετών και κορυφώνεται στις ηλικιακές ομάδες 13-15 ετών και 16-18 ετών.

Εθνικό Πρόγραμμα Προώθησης ενός υγιεινού μοντέλου διατροφής

Σύμφωνα με το δελτίο τύπου στις 29/3/2006 ο Υπουργός Ανάπτυξης, κ. Δ. Σιούφας και ο Υφυπουργός κ. Γ. Παπαθανασίου παρουσίασαν πρόταση του Υπουργείου Ανάπτυξης για το Εθνικό Πρόγραμμα Προώθησης ενός υγιεινού μοντέλου διατροφής μέσω της καθημερινής κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών.

Στο δελτίο τύπου αναγράφεται επακριβώς:

‘…επιτακτική την ανάγκη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινωνίας, με σκοπό την αναβάθμιση των διατροφικών συνηθειών και ιδιαίτερα όσον αφορά τα παιδιά. Η συστηματική κατανάλωση φρούτων και λαχανικών έχει αποδειχθεί ότι βοηθά σημαντικά στη διατήρηση του σωστού σωματικού βάρους και ευνοεί, τόσο τη συνολική υγεία του ανθρώπου, όσο και την ποιότητα ζωής του.

Τα φρούτα και τα λαχανικά περιέχουν βιταμίνες, φυτικές ίνες, ιχνοστοιχεία και χιλιάδες άλλες δραστικές φυτοχημικές ουσίες, που όταν όλα μαζί προσφέρονται στον οργανισμό, δρουν σε συνέργεια και προάγουν την υγεία, μειώνοντας τον κίνδυνο διαφόρων ασθενειών.

Η μεσογειακή, δηλαδή η ελληνική διατροφή, καθώς και η μεγάλη αγροτική μας παραγωγή σε φρούτα και λαχανικά, αποτελούν δύο σημαντικά επιπλέον στοιχεία, που συνηγορούν στην ανάγκη η Ελλάδα να ενταχθεί στο δίκτυο των χωρών που πρωτοστατούν στην ενημέρωση και στην προτροπή των πολιτών τους να καταναλώνουν φρούτα και λαχανικά τουλάχιστον πέντε φορές την ημέρα’.

Αναγνωρίζοντας την ανησυχητική αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας και στη χώρα μας και του καθοριστικού ρόλου της διατροφής, το πρόγραμμα στοχεύει στην ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των μαθητών και γονέων σε θέματα σωστής διατροφής.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα ενεργειών του Εθνικού Προγράμματος Προώθησης ενός υγιεινού μοντέλου διατροφής, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας θα διοργανωθεί κοινή συνέντευξη τύπου, όπου θα παρουσιασθεί έρευνα-μελέτη για τη διατροφή των παιδιών στην χώρα μας.

Στη συνέχεια, θα διοργανωθούν ενημερωτικές επισκέψεις σε σχολεία της Αττικής και της Περιφέρειας. Διατροφολόγοι και ιατροί θα επισκεφθούν τα σχολεία και θα μιλήσουν στους μαθητές για τη σωστή διατροφή και τη διατροφική αξία των φρούτων και λαχανικών.

Στα σχολεία πρόκειται να διανεμηθεί έξυπνο και δημιουργικό gadget με φρούτα και λαχανικά, ενημερωτικό έντυπο για τους μαθητές και τους γονείς, αφίσες του προγράμματος για να τοιχοκολληθούν στα σχολεία. Παράλληλα πρέπει να ενθαρρυνθεί η προσφορά προϊόντων φρούτων και λαχανικών στα κυλικεία των σχολείων.

Νέα υπουργική απόφαση για τα σχολικά κυλικεία τον Οκτώβρη του 2006

Στα πλαίσια αυτά το Υπουργείο Υγείας και Θρησκευμάτων εξέδωσε την υπουργική απόφαση ΔΥ1γ/Γ.Π./οικ.93828 (ΦΕΚ 1183/31-08-2006 τ.Β’) για τα προϊόντα που θα διατίθενται από τα σχολικά κυλικεία. Η απόφαση αυτή περιλαμβάνει αναλυτικό κατάλογο των τροφίμων που επιτρέπεται να διατίθενται στα σχολικά κυλικεία και διαφοροποιείται σε σχέση με την προηγούμενη (2000) στην εξειδίκευση ανάλογα με τη βαθμίδα του σχολείου, δηλαδή πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Αυτό γιατί τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία και τις γνώσεις τους σε σχέση με την αγωγή υγείας με διαφορετικά κριτήρια θα επιλέξουν τα τρόφιμα από το κυλικείο.

Σε γενικές γραμμές, η νέα υπουργική απόφαση προσθέτει στον κατάλογο συγκεκριμένα τρόφιμα, παραδοσιακά της ελληνικής διατροφής, όπως το παστέλι, το χαλβά, το μέλι και το ρυζόγαλο. Επιπλέον, επιτρέπει τη διάθεση μπισκότων και γενικά αρτοσκευασμάτων με καθορισμένη περιεκτικότητα σε trans λιπαρά οξέα και ζάχαρη.

Επιπλέον, δίνει τη δυνατότητα επιλογής στους μαθητές λυκείου ενός τροφίμου που έως τώρα δεν συμπεριλαμβανόταν στον κατάλογο επιτρεπόμενων τροφίμων, της σοκολάτας (παρέχοντας ορισμένες συστάσεις για την κατανάλωσή της).

Όπως, όμως, υποστηρίζει ο πρόεδρος της Ένωσης Κυλικειαρχών Αττικής κος Δ. Μελισσουργός, δεν υπάρχει η δυνατότητα ελέγχου της περιεκτικότητας των τροφίμων σε λιπαρά και ζάχαρη. Από την άλλη, στο εμπόριο δεν κυκλοφορούν προϊόντα με τόσο χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και ζάχαρη.

Ενστάσεις φέρουν και οι γονείς, αφού τα προϊόντα που θα διατίθενται στα κυλικεία δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και οι αλλαγές δεν είναι ουσιαστικές, όπως υποστηρίζουν, αφού δεν ελέγχονται οι προμηθευτές και αγνοούνται τα ζεστά φαγητά και τα βιολογικά προϊόντα.

Ο γενικός γραμματέας της Ανώτατης Συνομοσπονδίας Γονέων Ελλάδος κ. Θ. Τσούμπος τονίζει ότι οι αλλαγές δεν είναι ενταγμένες σε ένα συνολικότερο πρόγραμμα αγωγής υγείας και διατροφής.

Η παχυσαρκία αναγνωρίζεται ως χρόνια ασθένεια, ρίζα για πολλές άλλες χρόνιες νόσους και δε θα πρέπει να παραγκωνίζεται αντιμετωπιζόμενη σαν απλή αδυναμία αυτοκυριαρχίας και λαιμαργία. Το αυξημένο βάρος στην παιδική και εφηβική ηλικία σχετίζεται με πλήθος ψυχοκοινωνικών και ιατρικών επιπλοκών βραχυ-και μακροπρόθεσμων.

Ζωτικής σημασίας καθίσταται, λοιπόν, η αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος από την παιδική ηλικία. Προτεραιότητα θα πρέπει να δωθεί σε προγράμματα παρέμβασης στον παιδικό πληθυσμό, επειδή είναι ευκολότερο να χάσει κανείς βάρος όντας στην παιδική ηλικία και διότι είναι ευκολότερη η εφαρμογή ενός προγράμματος πρόληψης σε σχολικό περιβάλλον.

Περίπου 115 εκ. παιδιά σχολικής ηλικίας παρακολουθούν σχολείο σε νήπια, δημοτικά και γυμνάσια στην Ευρώπη και επομένως η παρέμβαση αυτή θα φτάσει σε σημαντικό αριθμό ατόμων, αφού οι μαθητές παρακολουθούν σχολείο πέντε φορές εβδομαδιαία, για 9-12 έτη.

Επιπλέον, οι σχολικές παρεμβάσεις δίνουν τη δυνατότητα της εδραίωσης υγιεινών συνηθειών διατροφής και άσκησης που μπορεί να συνεχιστούν στην ενήλικη ζωή μειώνοντας τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών.

Η βελτίωση της διατροφής στα σχολεία μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στη στρατηγική υγιεινής σίτισης των παιδιών και εφήβων.