Ευρώπη ενάντια στην παχυσαρκία: Επιχείρηση 'PORGROW'

Η παχυσαρκία και οι επιπλοκές της, που προδιαθέτουν για άλλες χρόνιες ασθένειες ταλαιπωρούν χρόνια τώρα τους ευρωπαίους. Η γηραιά ήπειρος φαίνεται πως πήρε στα σοβαρά το πρόβλημα της αυξανόμενης συχνότητας της παχυσαρκίας στα κράτη-μέλη της και ανέλαβε δράση.

Το ερευνητικό πρόγραμμα porgrow αποτελεί μια πανευρωπαϊκή συγκριτική μελέτη, η οποία στοχεύει στο να ξεκαθαρίσει τον τρόπο με τον οποίο θα παρθούν οι μελλοντικές αποφάσεις από τους ‘κύριους παίκτες’ που τελικά διαμορφώνουν το τι τελικά θα φθάσει στο πιάτο του μέσου πολίτη.

Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι παραγωγοί, οι διάφορες εταιρείες της βιομηχανίας τροφίμων, οι μεταπράτες, τα κέτερινγκ, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι εταιρείες μάρκετινγκ, οι εκπαιδευτές των διάφορων βαθμίδων (νηπιαγωγοί, δάσκαλοι, καθηγητές κ.ο.κ), οι επαγγελματίες της δημόσιας υγείας, οι οργανισμοί των καταναλωτών καθώς και οι οργανισμοί προώθησης υγείας αλλά και όλοι κρατικοί λειτουργοί σε καίριες θέσεις που διαμορφώνουν τη διατροφική πολιτική στις διάφορες χώρες.

Χαρακτηριστικό είναι πως τα αποτελέσματα της ανάλυσης του ερευνητικού αυτού σχεδίου σε συνδυασμό με τις απαντήσεις από την ‘Πράσινη έκθεση της ευρωπαϊκής επιτροπής για την προώθηση υγιεινών διαιτών και φυσικής δραστηριότητας: η Ευρωπαϊκή διάσταση για την πρόληψη του υπέρβαρου, της παχυσαρκίας και των χρόνιων ασθενειών’ θα καθορίσουν τις προτάσεις της Επιτροπής για τον μετέπειτα τρόπο δράσης για το 2007 και τον καθορισμό της ευρωπαϊκής διατροφικής πολιτικής και σχετικής νομοθεσίας.

Στον ερευνητικό σχεδιασμό porgrow συμμετείχαν εννέα κράτη-μέλη: η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Φιλανδία, η Πολωνία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Μια και η παχυσαρκία τείνει να πάρει διαστάσεις επιδημίας, στόχος της έρευνας ήταν να ανιχνεύσει τις προθέσεις όλων αυτών των ‘κύριων παιχτών’ για την αντιμετώπιση του προβλήματος στα πλαίσια εναλλακτικών μέτρων δράσης σε πληθυσμιακό επίπεδο και όχι μόνο σε ατομικό.

Τα αποτελέσματα των συνεντεύξεων έδειξαν πως ένα εκτενές πρόγραμμα μέτρων διατροφικής πολιτικής θα μπορούσε να υποστηριχθεί από πολλούς εκ των προαναφερθέντων πρωταγωνιστών που διαμορφώνουν την ροή στον κλάδο τροφίμων.

Οι τελευταίοι φάνηκε πως αναγνωρίζουν την ανάγκη για κινητοποίηση και είναι έτοιμοι να αναλάβουν το κόστος (αλλαγές στις πολιτικές μάρκετινγκ, σχεδιασμού και μεταφοράς τροφίμων) αρκεί οι σχεδιαστές της διατροφικής πολιτικής να τους τεκμηριώσουν τις ενέργειες αυτές στα πλαίσια της προώθησης υγείας και της γενικότερης κοινής ωφέλειας.

Τα αποτελέσματα έδειξαν πως η εκπαίδευση του κοινού σε θέματα υγιεινών διατροφικών επιλογών είναι πολύ σημαντική και πρέπει να ενισχυθεί. Μέρος του ιδιωτικού τομέα θεώρησε πως υπάρχουν τεχνολογικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα η αυξημένη χρήση των υποκατάστατων λίπους ή των τεχνητών γλυκαντικών ουσιών.

Αυτά θεωρήθηκαν πως είναι αναποτελεσματικά και μη αποδεκτά. Κρίθηκε επίσης αναγκαία η διακρατική πλέον παρακολούθηση του δείκτη μάζας σώματος, της αλλαγής των καταναλωτικών συνηθειών και των επιπέδων φυσικής δραστηριότητας, καθώς μέχρι τώρα δεν υπήρχαν διακρατικές στατιστικές για τον επιπολασμό της παχυσαρκίας στην Ευρώπη.

Τα μέτρα αυτά θα βοηθήσουν την αξιολόγηση της ευρωπαϊκής πολιτικής ώστε, είτε να διατηρηθούν τα μέτρα που φέρνουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, είτε να εισαχθούν επιπρόσθετα αν τα υπάρχοντα αποβούν ανεπαρκή.

Ας εξετάσουμε όμως συνοπτικά ποιες είναι οι πολιτικές που μέχρι τώρα έχει ακολουθήσει η καθεμιά από τις εννιά χώρες που συμμετείχαν. Στην Ιταλία, το εθνικό πρόγραμμα υγείας για το 2003 - 2005 αναγνώρισε τη μάχη ενάντια στην παχυσαρκία ως μία από τις δέκα πρωταρχικές προτεραιότητες.

Στη χώρα αυτή προωθείται ο θηλασμός, οι συνθήκες διατροφής στα σχολεία έχουν βελτιωθεί, ενώ έχουν επιτευχθεί συμφωνίες με παραγωγούς και προμηθευτές που στοχεύουν στην παροχή υγιεινότερων μενού σε χώρους όπως σε καντίνες εταιρειών.

Οι αθλητικές εγκαταστάσεις έχουν αυξηθεί και η επίγνωση των καταναλωτών του προωθητικού ρόλου της διαφήμισης έχει ενισχυθεί. Τέλος, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί προωθούν πλέον τα φρούτα και μέσω μηχανών αυτόματης πώλησης.

Στην Ισπανία, το υπουργείο υγείας ανέλαβε μια σημαντική πρωτοβουλία μέσω του σχεδίου NAOS για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Η φιλοσοφία του ήταν να δεσμεύσει τις εταιρείες τροφίμων, τις τοπικές αρχές και όλους τους εμπλεκόμενους σε εθελοντικές συμφωνίες προκειμένου το τελικό αποτέλεσμα να είναι μια υγιεινότερη διατροφή και περισσότερη δραστηριότητα για τον πληθυσμό.

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι καμπάνιες ενημέρωσης, εκπαίδευση σε θέματα υγείας, θεσμοθέτηση προτύπων για τις σχολικές καντίνες και τις αυτόματες μηχανές πώλησης τροφίμων καθώς και προσπάθεια για έλεγχο των μερίδων.

Το πρωτοποριακό στοιχείο στην Ισπανία όμως είναι υιοθέτηση εξειδικευμένου κώδικα βιομηχανικού μάρκετινγκ (κώδικας PAOS) προκειμένου να περιοριστεί η διαφήμιση ανθυγιεινών προϊόντων στα παιδιά. Η πρόοδος επίτευξης των στόχων παρακολουθείται από μια ειδικά διαμορφωμένη για το σκοπό αυτό υπηρεσία, η οποία καλείται ‘Υπηρεσία Παρακολούθησης Παχυσαρκίας’.

Αξιοσημείωτο είναι πως πιθανή μη επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων μπορεί να επιφέρει δημόσια κριτική.

Στην Πολωνία, δημιουργήθηκε το 2005 το εθνικό πρόγραμμα δίαιτας, φυσικής δραστηριότητας και υγείας. Συνέδρια εξειδικευμένων επιστημόνων για την ανάπτυξη στρατηγικών και τη βελτίωση των σχολικών γευμάτων διεξήχθησαν και εκεί.

Έτσι, πλέον είναι υποχρεωτικές 4 ώρες την εβδομάδα φυσικής δραστηριότητας στα σχολεία της Πολωνίας, ενώ η κόκα κόλα απέσυρε τα υδατανθρακούχα αναψυκτικά από τις σχολικές εγκαταστάσεις.

Η Ουγγαρία έδωσε μεγαλύτερη σημασία στη φυσική δραστηριότητα και δημιούργησε το πρόγραμμα εθνικής αθλητικής στρατηγικής. Το τελευταίο εστιάζει στην αύξηση της φυσικής δραστηριότητας στα σχολεία και στη δημιουργία περισσότερων εγκαταστάσεων άθλησης.

Ήδη από το 2006 η κυβέρνηση είχε προωθήσει στρατηγικές βελτίωσης των σχολικών καντινών και των μηχανών αυτόματης πώλησης τροφίμων, ενώ έχουν δημιουργηθεί πρότυπα φυσική δραστηριότητας και εκπαίδευσης υγείας στα σχολεία. Οι διαιτητικές οδηγίες προς τον πληθυσμό περιλαμβάνουν την αυξημένη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και δημητριακών και την αποφυγή τροφίμων που είναι πλούσια σε ζάχαρη ή λίπη.

Ο κύριος στόχος είναι η παρεμπόδιση της περαιτέρω αύξησης του επιπολασμού της παχυσαρκίας.

Η Φιλανδία ήταν πιο προετοιμασμένη για ένα πρόγραμμα δημόσιας υγείας ενάντια στην παχυσαρκία αφού α) ήδη από το 1970 υπήρχε το πρόγραμμα ‘North Karelia’ που στόχευε στην αντιμετώπιση των χρόνιων ασθενειών και β) όλες οι σκανδιναβικές χώρες είχαν ήδη συντονισμένη πολιτική δημόσιας υγείας.

Η έμφαση στη δίαιτα και τη φυσική δραστηριότητα και η ανάλογη εκπαίδευση του προσωπικού υγείας είχε ήδη δοθεί για την αντιμετώπιση του διαβήτη. Υπάρχει Εθνικό Συμβούλιο Διατροφής το οποίο συντονίζει τις πολιτικές ανάμεσα στους διάφορους κυβερνητικούς τομείς, ενώ εθνικά κονδύλια δαπανώνται προκειμένου η βιομηχανία τροφίμων να παράγει υγιεινότερα τρόφιμα.

Τα σχολεία διαθέτουν διατροφικά πρότυπα και υπάρχει πρόσθετος έλεγχος της διαφήμισης προϊόντων στα παιδιά. Μέχρι πρότινος η Φιλανδία είχε φτάσει στο σημείο επιβολής φόρων σε προϊόντα όπως η ζάχαρη, τα ζαχαρωτά και το βούτυρο, στα πλαίσια του προγράμματος προώθησης υγείας.

Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις εναρμονισμένες αγορές την ανάγκασε να αποσύρει τους φόρους αυτούς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επέβαλε φόρους πωλήσεων για τα διαθέσιμα γεύματα στις καντίνες εργασίας, γεγονός το οποίο συνέβαλε στην αύξηση της κατανάλωσης σνακς ανάμεσα στους εργαζόμενους.

Η Γαλλία το 2004 έλαβε μέτρα για τον περιορισμό της τηλεοπτικής διαφήμισης και την κατάργηση των αυτόματων μηχανών πώλησης βρώσιμων προϊόντων στα σχολεία. Στη συνέχεια η Σύγκλητος εξέτασε πολιτικές για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας όπως η λήψη δημοσιονομικών μέτρων για την φορολογία αναψυκτικών ή σνακ καθώς και πιθανό έλεγχο στις διαφημίσεις και ιδιαίτερα σε εκείνες που στόχευαν τα μικρά παιδιά.

Η βιομηχανία τροφίμων από την πλευρά της προσπάθησε να δημιουργήσει ένα εθνικό ίδρυμα για να χρηματοδοτήσει τη διατροφική εκπαίδευση, αλλά η πρόταση αυτή απορρίφθηκε από τις κρατικές αρχές. Οι τελευταίες δημιούργησαν το Εθνικό Πρόγραμμα Υγείας και Διατροφής (PNNS 2001-2005) με στόχο την κατά 20% μείωση των υπέρβαρων ενηλίκων και την μείωση της ολοένα και αυξανόμενης παιδικής παχυσαρκίας.

Επίσης δημιουργήθηκε ένα υποπρόγραμμα αυτού για τα έτη 2006-2009, το PNNS2 το οποίο στοχεύει τα μη προνομιούχα μέλη του πληθυσμού και περιέχει δράσεις σε επίπεδο γειτονιάς για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως τον Μάρτιο του 2006 το Εθνικό Πρόγραμμα Υγείας και Διατροφής εξέδωσε μια αναφορά με 116 συστάσεις για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας.

Το Ηνωμένο Βασίλειο αφού αξιολόγησε το συσχετιζόμενο με την παχυσαρκία κόστος, την ανάγκη για πολιτικές βασισμένες σε ενδείξεις και υπηρεσίες αντιμετώπισης, εξέδωσε το 2004 μια λίστα συστάσεων την οποία ακολούθησε μια Λευκή Βίβλος.

Η τελευταία συστήνει εκπαίδευση των εργαζομένων στην Υγεία, καλύτερη εκπαίδευση υγείας στα σχολεία και περιορισμό της διαφήμισης τροφίμων στα παιδιά.

Η Αγγλία έχει θέσει ως στόχο μέχρι το 2010 να μην αυξηθεί περισσότερο η παιδική παχυσαρκία. Το θέμα του ελέγχου των διαφημίσεων αποτελεί αντικείμενο έντονης αντιπαράθεσης, ενώ το μέτρο που χαίρει μεγαλύτερης υποστήριξης είναι η απαγόρευση τηλεοπτικών διαφημίσεων ανθυγιεινών τροφίμων πριν τις 21:00.

Η τηλεοπτική εκπομπή του Jamie Oliver με τίτλο: ‘Jamie’s School Dinners’ τόνισε τη σημασία των υγιεινών τροφίμων στα σχολεία και έτσι ήδη, από το Σεπτέμβριο του 2006, στη Σκοτία τα σχολικά διατροφικά πρότυπα έχουν αναβαθμιστεί πιο γρήγορα σε σχέση με αυτά της Αγγλίας.

Επίσης εισάγονται πρότυπα και για τις μηχανές αυτόματης πώλησης τροφίμων. Οι τοπικές πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν τη δωρεάν παροχή φρέσκου νερού στα σχολεία, την ελεύθερη χρήση μπουκαλιών νερού μέσα στις σχολικές αίθουσες, τη δημιουργία δρόμων για ποδήλατα και τη φορολογία της αστικής κυκλοφοριακής συμφόρησης.

Η Κύπρος εισήγαγε μια σειρά μέτρων που στοχεύουν στην πρόληψη της παχυσαρκίας. Μεταξύ άλλων αυτά περιλαμβάνουν την ένταξή της στο ευρωπαϊκό δίκτυο σχολείων προαγωγής υγείας. Το δίκτυο αυτό υποστηρίζεται από τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας.

Έτσι, η Κύπρος προωθεί υγιεινότερα γεύματα στα σχολεία, ενθαρρύνει τη σχολική κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, υποστηρίζει το πρότυπο της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής στο γενικό πληθυσμό και ιδιαίτερα στους αγρότες, ενώ έχει καθιερώσει εθνική εβδομάδα δίαιτας.

Επιπρόσθετα υποστηρικτικά μέτρα περιλαμβάνουν σεμινάρια για γονείς σχετικά με την υγεία των παιδιών και εκπαίδευση των δασκάλων στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας σε επίπεδο σχολικής τάξης. Επίσης άνοιξαν εκατοντάδες αθλητικά κέντρα που στοχεύουν πλέον στις ανάγκες των παιδιών και τέλος, για την περίοδο 1995 με 2003 διεξήχθη πρόγραμμα παρακολούθησης της υγείας των παιδιών το οποίο παρείχε αναλυτικές ιατρικές πληροφορίες για το 10% των μαθητών της χώρας.

Η αναφορά του εγχειρήματος porgrow για την Ελλάδα αναφέρει πως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ασχολούνται εκτενώς με το πρόβλημα της παχυσαρκίας, αλλά συγκεκριμένες στρατηγικές από τις αρμόδιες αρχές υγείας, εκπαίδευσης, αθλητισμού ή καταναλωτών δεν έχουν ανακοινωθεί ακόμα.

Πρωτοβουλίες υπάρχουν, π.χ εκπαιδευτικά προγράμματα δημόσιας υγείας υπό εξέλιξη, αλλά θα πρέπει να πυκνώσουν και να επεκταθούν περισσότερο.

Οι πρωταγωνιστές που ρωτήθηκαν (εκπρόσωποι από κρατικούς φορείς όπως το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Οικονομίας, από μη κυβερνητικές οργανώσεις, από τη βιομηχανία τροφίμων, από την αγροτική βιομηχανία, από τις φαρμακευτικές εταιρείες, από τις διαφημιστικές εταιρείες, από τους φορείς εκπαίδευσης, από τις ασφαλιστικές εταιρείες, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης) φάνηκε να συνηγορούν υπέρ μέτρων που θα βοηθήσουν τον καταναλωτή να κάνει υγιεινότερες επιλογές παρά υπέρ επιλογών που θα τροποποιήσουν το περιβάλλον που προάγει την παχυσαρκία.

Έτσι, στην Ελλάδα το βάρος ίσως δοθεί περισσότερο στη διατροφική εκπαίδευση (π.χ σεμινάρια διατροφικής εκπαίδευσης από το Ίδρυμα Αριστείδης Δασκαλόπουλος, του οποίου ένα από τα μόνιμα μέλη του διοικητικού συμβουλίου είναι ο πρόεδρος του συνδέσμου ελληνικών βιομηχανιών) και στην καλύτερη πληροφόρηση (π.χ καλύτερη διατροφική σήμανση), παρά σε πιο δραστικές-παρεμβατικές αλλαγές.

Ίσως επίσης στο εγγύς μέλλον μας περιμένουν εκπλήξεις από το υπουργείο Υγείας. Η έκθεση για την Ελλάδα μιλά για Εθνικό Συμβούλιο Δημόσιας Υγείας, για Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία και για Εθνική Διατροφική Πολιτική.

Το θέμα είναι πως θα χρειαστεί μια άριστη συνεργασία μεταξύ των υπουργείων και των διάφορων επιστημονικών φορέων αν θέλουμε να επιτευχθεί κάτι ουσιαστικό. Δεν αρκούν μόνο οι προσπάθειες της ελληνικής εταιρείας παχυσαρκίας με σεμινάρια σε σχολεία και στο ευρύ κοινό.

Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Διαιτολόγων και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Νοσοκομειακών Διαιτολόγων θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν, όχι σε κάποιο γενικό πλαίσιο και ανεξάρτητα, αλλά να συντονιστούν και να εναρμονιστούν με το συνολικό εγχείρημα porgrow.

Το κράτος από την πλευρά του θα πρέπει να δείξει την απαραίτητη διάθεση για συνεργασία.