Υπέρταση, υπερχοληστεριναιμία και παχυσαρκία παρουσιάζουν οι έφηβοι στη χώρα μας

Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος διοργανώνεται το Ετήσιο Εντατικό Σεμινάριο Εφηβικής Ιατρικής – State of the Art Adolescent Medicine Course. Πρόκειται για το πέμπτο σεμινάριο στη σειρά που διοργανώνεται από τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων ‘Παν.

& Αγλ. Κυριακού’ στις 16-17 Μαρτίου 2012, στο Ξενοδοχείο Stratos Vassilikos, Μιχαλακοπούλου 114, Αθήνα. Τα θέματα ενδιαφέρουν ιατρούς και άλλους ειδικούς υγείας, εκπαιδευτικούς αλλά και γονείς – εφήβους και η συμμετοχή είναι δωρεάν.

Οι έφηβοι αποτελούν τον καθρέπτη της κοινωνικής πραγματικότητας εντός της οποίας αναπτύσσονται και δεδομένης της παρούσας κατάστασης της χώρας μας (οικονομική και κοινωνική κρίση, οικογενειακά αδιέξοδα, έλλειψη οράματος στους νέους κ.λπ.) τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αυξάνουν και η φροντίδα τους αποτελεί πλέον προτεραιότητα για τη χώρα μας.

Ορισμένα από τα σημαντικά στοιχεία που θα παρουσιαστούν στο σεμινάριο ακολουθούν παρακάτω:

Παχυσαρκία

Περισσότεροι από 1.500 έφηβοι έχουν προσέλθει έως σήμερα στη Μ.Ε.Υ. με αίτημα το αυξημένο βάρος σώματος. Σημαντικός αριθμός εξ’ αυτών παρουσιάζει συνοδά προβλήματα όπως υπέρταση, υπερουριχαιμία, τάση για σακχαρώδη διαβήτη, διαταραχή λιπιδίων του αίματος (χοληστερίνη κ.α.), σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών κ.α.

Η παχυσαρκία συνιστά ωρολογιακή βόμβα για τη χώρα μας, καθώς αναμένονται σημαντικές επιπτώσεις στο μέλλον, αφού οι παχύσαρκοι έφηβοι έχουν σημαντική πιθανότητα να εμφανίσουν καρδιαγγειακές ασθένειες, διαβήτη ή και ορισμένους τύπους καρκίνου κατά την ενηλικίωσή τους.

Έρευνα, που διεξήγαγε η Μ.Ε.Υ. έδειξε ότι ένας στους τρεις εφήβους έχει αυξημένη πίεση, δύο στους τρεις παχύσαρκους εμφανίζει ινσουλινοαντίσταση και ένας στους τέσσερις παχύσαρκους παρουσιάζει αυξημένη τιμή LDL χοληστερόλης και ουρικού οξέος.

Τα συμπεράσματα προκαλούν εύλογα ανησυχία:

• Υψηλές τιμές ΑΠ διαπιστώθηκαν σε απρόσμενα υψηλό ποσοστό 32,7% των παχύσαρκων αλλά και σε σημαντικό ποσοστό 15,3% των υπέρβαρων εφήβων. Οι έφηβοι αυτοί έχουν αυξημένο κίνδυνο να εξελιχθούν σε υπερτασικούς ενήλικες.
• Υπερχοληστερολαιμία (ολική χοληστερόλη >200 mg/dl) βρέθηκε σε ποσοστό 10,6% των παχύσαρκων και 12,3% των υπέρβαρων εφήβων. Επίσης αυξημένο επίπεδο LDL χοληστερόλης (>110 mg/dl) βρέθηκε σε ποσοστό 23,2% των παχύσαρκων και 21,4% των υπέρβαρων εφήβων. Υψηλή τιμή τριγλυκεριδίων >150 mg/dl βρέθηκε σε ποσοστό 12,6% των παχύσαρκων και 5,2% των υπέρβαρων εφήβων.
• Αυξημένη τιμή γλυκόζης νηστείας (> 100 mg/dl) βρέθηκε σε ποσοστό 10,9% των παχύσαρκων και 8,4% των υπέρβαρων εφήβων. Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η συχνή εμφάνιση αντίστασης στην ινσουλίνη (χαρακτηριστικό του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2) που διαπιστώθηκε στο 62,2% των παχύσαρκων το 32,6% των υπέρβαρων εφήβων.
• Τέλος υψηλή τιμή ουρικού οξέος βρέθηκε σε ποσοστό 26,3% των παχύσαρκων και 12,0% των υπέρβαρων εφήβων. Το ουρικό οξύ, είναι μία ουσία που παράγεται στον οργανισμό κατά τον μεταβολισμό των πουρινών. Η υπερουριχαιμία, μπορεί να προκαλέσει ουρική αρθρίτιδα καθώς και λίθους στα νεφρά.

Η γενετική προδιάθεση στην παχυσαρκία σε παιδιά της εφηβικής ηλικίας παρουσιάζεται σε έρευνα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Διαταραχές πρόσληψης τροφής-ψυχογενής ανορεξία

Από την έναρξη της λειτουργίας της, τον Οκτώβριο του 2006, η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) έχει αντιμετωπίσει περισσότερους από 250 εφήβους με διαταραχές πρόσληψης τροφής. Οι επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών είναι σημαντικές.

Περίπου 25 παιδιά χρειάστηκαν νοσηλεία και μερικά χρειάστηκε να διακόψουν για κάποιο διάστημα την παρακολούθηση του σχολείου τους.

Το πρόβλημα αφορά κυρίως τα κορίτσια. Η συχνότητα είναι δεκαπλάσια στα κορίτσια έναντι των αγοριών, παρουσιάζοντας έξαρση σε δύο ηλικίες, στα 14 και 18 χρόνια. Επίσης, αφορά κυρίως τα ανώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, τις πολύ καλές μαθήτριες, τις αθλήτριες και πρωταθλήτριες σε αθλήματα, που απαιτούν παιδισμό στην εμφάνιση ή σε αυτά που το βάρος σχετίζεται με την επίδοση, όπως μπαλέτο, ρυθμική γυμναστική, κολύμπι κ.α.

Ο βομβαρδισμός των εφήβων από τα μέσα ενημέρωσης με λανθασμένα πρότυπα και η προβολή της εξωτερικής εμφάνισης ως βασική προϋπόθεση επιτυχίας και ευτυχίας οδηγούν σε διατροφικές υπερβολές. Η ταύτιση επαγγελμάτων όπως μοντέλα, ηθοποιοί, τραγουδιστές κ.λπ.

με την ‘εύκολη και γρήγορη επιτυχία’ οδηγούν τους εφήβους στην υιοθέτηση συμπεριφορών, προκειμένου να μιμηθούν τα αντίστοιχα πρότυπα

Στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας εφαρμόζεται πρόγραμμα παρέμβασης από ομάδα ειδικών (παιδίατρος, παιδοψυχίατρος, διατροφολόγος και οικογενειακή σύμβουλος). Τα αποτελέσματα είναι ικανοποιητικά για σημαντικό αριθμό παιδιών. Υπήρξε βέβαια και μικρός αριθμός περιπτώσεων που είτε δεν συνεργάστηκαν, είτε χρειάστηκαν παραπομπή σε κλειστό ψυχιατρικό πλαίσιο.

Νέα δεδομένα για την εικόνα σώματος των Ελλήνων εφήβων αλλά και τα κλινικά και ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά των παιδιών που πάσχουν από ανορεξία προκύπτουν από έρευνες της Μ.Ε.Υ. το 2010.

Επίσης, η Μ.Ε.Υ. συμμετέχει σε έρευνα που διεξάγεται σε 17 ευρωπαϊκές χώρες και στο σεμινάριο ανακοινώνονται τα πρώτα αποτελέσματα για την ταυτοποίηση γονιδίων που εμπλέκονται στην παθογένεια της ψυχογενούς ανορεξίας (Genetic Consortium for Anorexia Nervosa –GCAN http://www.unceatingdisorders.org/).

Ασφάλεια στο διαδίκτυο

Από το καλοκαίρι του 2007 η Μ.Ε.Υ. έχει δεχθεί περισσότερους από 300 εφήβους με αίτημα θέματα ασφάλειας και υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου.

Η Μ.Ε.Υ μέσω Ευρωπαϊκών προγραμμάτων έχει αναλάβει την πρώτη Ευρωπαϊκή έρευνα σε επτά χώρες για τον καθορισμό των παραγόντων που οδηγούν σε ασφαλή χρήση και την επίπτωση και τα χαρακτηριστικά των συμπεριφορών εξάρτησης.

Επίσης μετά από υπογραφή μνημονίου με το Υπουργείο Παιδείας (youtu.be/d3kJ6Ay13OY) πραγματοποιούνται οι παρακάτω δράσεις :

• Επισκέψεις σε σχολεία και ενημέρωση σε εκδηλώσεις Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων (περισσότερα από 150 σχολεία ανά έτος)
• Συμμετοχή με στρογγυλά τραπέζια και διαλέξεις σε επιστημονικά συνέδρια και εκδηλώσεις για το κοινό (περισσότερα από 35 ανά έτος)
• Πρόγραμμα Κατάρτισης επαγγελματιών ψυχικής υγείας – ‘Αριάδνη’ (ΕΣΠΑ). Περισσότεροι από 1.000 συμμετέχοντες σε όλη την Ελλάδα εκπαιδεύονται στο φαινόμενο των συμπεριφορών εξάρτησης, καθώς και για θέματα ασφάλειας στο διαδίκτυο που αφορούν τους εφήβους. (http://elearn.elke.uoa.gr/ariadni.)
• Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού (φυλλάδια για την ασφάλεια του διαδικτύου, τις συμπεριφορές εξάρτησης, βιβλία σχετικά με το θέμα, εγχειρίδια κ.λπ.)
• Οργάνωση δορυφορικού στρογγυλού τραπεζιού στο Ετήσιο Σεμινάριο Εφηβικής Ιατρικής, με συμμετοχή στο οποίο συμμετέχουν περισσότεροι από 500 ειδικοί υγείας, εκπαιδευτικοί και γονείς.
• Ενημέρωση μαθητών και γονέων στο Μουσείο Τηλεπικοινωνιών του ΟΤΕ στην Κηφισιά, τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα.

Παράλληλα, η Μ.Ε.Υ. παρέχει συμβουλευτική καθοδήγηση και υποστήριξη μέσω της Γραμμής Βοηθείας υποΣΤΗΡΙΖΩ 80011 80015, για εφήβους, γονείς και ειδικούς σε θέματα ασφάλειας του διαδικτύου. Η Γραμμή Βοηθείας έχει λάβει περισσότερα από 1.500 αιτήματα ανά έτος, ενώ μεγάλο ποσοστό αιτημάτων αντιμετωπίζεται και μέσω του δικτύου της Μ.Ε.Υ.

Η Γραμμή λειτουργεί με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΤΕ.

Τέλος, έχει συγκροτηθεί Ομάδα Εφήβων (youth panel) που γνωμοδοτεί και δίνει ιδέες προκειμένου οι δραστηριότητες να είναι φιλικές στο target group.

Σημαντικά αποτελέσματα από τα ευρήματα της έρευνας του 2010 παρουσιάζονται στο συνέδριο και ορισμένα από αυτά αναφέρονται παρακάτω:

Κοινωνική Δικτύωση

Κορίτσι 16 ετών, Αττική

‘Bασικά οι περισσότεροι μιλάνε πρώτα στο Facebook και μετά όταν βρίσκονται μπορεί να μιλήσουν και μαζί. Αλλιώς δεν θα έρθει ο άλλος να σου πει 'γεια τι κάνεις’.[..] Τα αγόρια είναι παρά πολύ ντροπαλά και δεν μπορούν έτσι στο άκυρο να έρθουν και σου μιλήσουν.

Ενώ στο Facebook όλο και κάτι θα βρουν να πουν, μια φωτογραφία να σχολιάσουν.. κάπως έτσι θα σε πλησιάσουν. Μια αφορμή.’

[από την ποιοτική έρευνα της Μ.Ε.Υ. στην εξέλιξη των συμπεριφορών εξάρτησης EU-NET ADB, άξονας 6

• Στην Ελλάδα το ένα τρίτο των παιδιών 9-12 ετών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο έχουν προφίλ στο Facebook και δηλώνουν ψευδώς μεγαλύτερη ηλικία.
• 12% των παιδιών εμφανίζουν τη διεύθυνση του σπιτιού ή το τηλέφωνό τους στο προφίλ τους.
• Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι 20% των Ελλήνων 9-16 ετών δήλωσε ότι έχει περισσότερους από 300 ‘φίλους’.
• Πολλές από τις συμπεριφορές των σημερινών εφήβων είναι παρόμοιες με εκείνες των προηγούμενων γενεών. Η γλώσσα και οι κοινωνικές πρακτικές μπορεί να έχουν αλλάξει αλλά η βασική ανάγκη του ‘ανήκειν’ και της επικοινωνίας με τους συνομήλικους μένει απαράλλακτη. Η νεολαία πάντα είχε την ανάγκη να συναθροίζεται, να δημιουργεί παρέες και ‘κλίκες’. Αυτό που γινόταν στο παρελθόν στη γειτονιά ή αργότερα στο εμπορικό κέντρο, τώρα γίνεται στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Τα κοινωνικά δίκτυα συχνά συγκρίνονται με τα ‘στέκια’ των προηγούμενων γενεών.
• Έρευνες υποστηρίζουν ότι η παρατεταμένη χρήση Η/Υ έχει επιπτώσεις στις κοινωνικές μας δεξιότητες. Εάν χάσουμε την προσωπική μας επαφή με τους άλλους υπάρχει το ενδεχόμενο να λείψει η εμπειρία στην ερμηνεία της ανθρώπινης επικοινωνίας, της γλώσσας του σώματος, τις εκφράσεις του προσώπου κ.λπ.
• Επίσης, υπάρχει το φαινόμενο της παρουσίασης της προσωπικότητας ατόμων με χαμηλή αυτοεκτίμηση με τον τρόπο που θα θέλανε να είναι και όχι με τα χαρακτηριστικά που έχουν στην πραγματικότητα. Αυτό δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την προσαρμογή τους στο φυσικό κόσμο και την υπεράσπιση της ταυτότητάς τους.

Είναι σημαντικό να υπάρχει ισορροπία και προσωπική επαφή με τους συνανθρώπους μας παράλληλα με την ενασχόλησή μας με το διαδίκτυο και τις διαδικτυακές επαφές.

Συμπεριφορές εξάρτησης (αποτελέσματα έρευνας 2010 σε σύγκριση με την έρευνα 2007)

Αγόρι 17 ετών Ανατ. Μακεδονία

‘Ναι, σταμάτησα να το χρησιμοποιώ γιατί είχα φτάσει σε φάση να έχω 1.200 φίλους, από τους οποίους να ξέρω πολύ λίγους, πραγματικά, και με έμπλεξε σε πολλά προβλήματα το Facebook. Και λέω ας το κλείσω, να στραφώ στην πραγματική ζωή.’

[από την ποιοτική έρευνα της Μ.Ε.Υ. στην εξέλιξη των συμπεριφορών εξάρτησης EU-NET ADB, άξονας 3]

• Υπάρχει τάση αύξησης των ποσοστών υπερβολικής χρήσης
• Αντίθετα με τα αποτελέσματα του 2007, όπου τα αγόρια είχαν προβάδισμα όσον αφορά τις συμπεριφορές εξάρτησης, τώρα υπάρχει εξίσωση των ποσοστών στα δύο φύλα
• Η πρώτη αιτία που μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορά εθισμού είναι τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης και ακολουθούν τα online παιχνίδια. Στα αποτελέσματα του 2007, η πρώτη αιτία ήταν τα online παιχνίδια
• Τα παιδιά με συμπεριφορές εξάρτησης παρουσιάζουν στατιστικά σημαντική διαφορά στη χαμηλή βαθμολογία σχολείου (βαθμός <12) σε σύγκριση με τον πληθυσμό που ασχολείται με το διαδίκτυο σε φυσιολογικά πλαίσια
• Επίσης, τα παιδιά με συμπεριφορές εξάρτησης επιδίδονται σε παιχνίδια τύχης και χρησιμοποιούν πορνογραφικό υλικό σημαντικά συχνότερα από τον υπόλοιπο πληθυσμό.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ : Οι έφηβοι με διαδικτυακή εξάρτηση φαίνεται να αποκτούν μία κακώς εννοούμενη ‘άνεση’ με το διαδίκτυο καταργώντας όρια και παρουσιάζοντας διαδικτυακές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.

Πολυκεντρική μελέτη EU-NET ADB

Η Ελλάδα είναι συντονίστρια χώρα της πρώτης πολυκεντρικής μελέτης σε επτά ευρωπαϊκές χώρες σχετικά με τις συμπεριφορές εξάρτησης και τα χαρακτηριστικά τους. Φορέας υλοποίησης του προγράμματος είναι η Μ.Ε.Υ. και παρακάτω υπάρχουν τα πρώτα αποτελέσματα από το ποιοτικό σκέλος της έρευνας:

Ποιοτική διερεύνηση της Εξέλιξης των Συμπεριφορών Εξάρτησης στο Διαδίκτυο στην μέση Εφηβεία

20 Συνεντεύξεις - Ποιοτική Ανάλυση περιεχομένου (βάσει Grounded Theory)

‘Όσο για δραστηριότητες, όχι δεν τις επηρεάζει γιατί τις βάζω πιο πάνω από το ιντερνέτ. Ας πούμε το βόλεϊ ή καμιά βόλτα εννοείται πως είναι πιο πάνω.[..] οι στιγμές μαζί με φίλους είναι αυτό που θα κρατήσεις από τα παιδικά σου χρόνια.

Δεν θα κρατήσεις τι έγινε στο Facebook.’[άξονας 4]Κορίτσι 15½ ετών, Αττική

‘Όταν είμαι online νιώθω ευχάριστα τις περισσότερες φορές, νιώθω μια ικανοποίηση ότι ωραία μπήκα ουφ! Είναι χαλάρωση, είναι χαλάρωση γιατί είμαι τόσο αγχωμένη με όλα τα άλλα που έχω στην καθημερινότητά μου που μόλις μπαίνω λέω ωραία λίγη ησυχία τώρα πλέον από την ελάχιστη χαλαρότητα που έχω την αφιερώνω στο Facebook.

[άξονας 6 &7] Κορίτσι 16 ετών, Ανατ. Μακεδονία

‘Bασικά οι περισσότεροι μιλάνε πρώτα στο Facebook και μετά όταν βρίσκονται μπορεί να μιλήσουν και μαζί μετά. Αλλιώς δεν θα έρθει ο άλλος να σου πει '’γεια τι κάνεις’.[..] Τα αγόρια είναι παρά πολύ ντροπαλά και δεν μπορούν έτσι στο άκυρο να έρθουν και σου μιλήσουν.

Ενώ στο Facebook όλο και κάτι θα βρουν να πουν, μια φωτογραφία να σχολιάσουν..κάπως έτσι θα σε πλησιάσουν. Μια αφορμή.’[άξονας 6] Κορίτσι 16 ετών, Αττική

‘Μερικές φορές δεν έχω τι να κάνω, κι έχω τον υπολογιστή έτσι για να περάσει η ώρα, προκειμένου να μου έρθει κάποια καλύτερη ιδέα για να περάσω την ημέρα μου ή να ψυχαγωγηθώ όση ώρα ελεύθερη μου έχει μείνει. Δεν έχω κάποιο συγκεκριμένο λόγο, δεν έχω κάποιο σχέδιο, μόνο αυτοσχεδιασμός.’ [άξονας 8] Αγόρι 16, Αττική

‘Ναι, σταμάτησα να το χρησιμοποιώ γιατί είχα φτάσει σε φάση να έχω 1.200 φίλους, από τους οποίους να ξέρω πολύ λίγους, πραγματικά, και με έμπλεξε σε πολλά προβλήματα το Facebook. Και λέω ας το κλείσω, να στραφώ στην πραγματική ζωή.’ [άξονας 3] Αγόρι 17 ετών Ανατ.

Μακεδονία.

‘Όχι εγώ δεν είχα περιορισμούς από γονείς, γιατί εγώ στα 13 ξεκίνησα τη χρήση. Αλλά ναι, οι περιορισμοί που βάζουν οι γονείς σε μικρότερα παιδιά είναι σωστοί, γιατί να το Facebook είναι μια σελίδα που δεν ξέρεις ποιος είναι ποιος και τι πραγματικά θέλει.’ [άξονας 2] Kορίτσι 16 ετών

‘Έχω αποκτήσει πολλές γνώσεις μέσα από το διαδίκτυο γιατί έκατσα και έψαξα μόνη μου για πράγματα που με ενδιέφεραν και αυτό με βοήθησε να αποκτήσω ένα προσανατολισμό διότι πριν που δεν ήξερα τόσα πράγματα ήμουν ένα άτομο σχεδόν χωρίς προσωπικότητα, ενώ μέσα από το διαδίκτυο έμαθα πολλά και άρχισα να υιοθετώ κάποιες καινούργιες αρχές και αντιλήψεις.’ [άξονας 5] Κορίτσι 16 ετών, Κρήτη.

‘Νιώθω ότι με ανεβάζει ότι μου τονώνει την αυτοπεποίθησή μου διότι για κάποια παιχνίδια χρειάζεται να χρησιμοποιείς το μυαλό σου…γι’αυτό πολλοί κολλάνε και θέλουν να συνεχίζουν και να συνεχίζουν γιατί ο ανταγωνισμός είναι πολύ ωραίο συναίσθημα’ [κεντρικός άξονας] Αγόρι 17 ετών, Αθήνα

Μαθησιακές Δυσκολίες – Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ)

Στη Μ.Ε.Υ. έχει γίνει διάγνωση σε περίπου 1.800 παιδιά για αξιολόγηση μαθησιακών δυσκολιών και Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ)..

Είναι γεγονός ότι η ΔΕΠ-Υ και οι μαθησιακές δυσκολίες συχνά διαλάθουν και δεν διαγιγνώσκονται εγκαίρως, με αποτέλεσμα ένα παιδί με δυνατότητες συχνά να μετατρέπεται στον ‘κακό και άτακτο’ μαθητή του σχολείου και να υφίσταται τα πειράγματα και την απόρριψη συμμαθητών και δασκάλων, χάνοντας τελείως την αυτοεκτίμηση και την αισιοδοξία του.

Το καταθλιπτικό συναίσθημα ή / και οι συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και παραβατικότητα συχνά παρουσιάζονται σε παιδιά με ΔΕΠΥ λόγω του παραπάνω φαύλου κύκλου. Η διάγνωση και αντιμετώπιση των παιδιών μεταναστών με ΔΕΠ-Υ στη χώρα μας είναι ακόμη πιο δύσκολη υπόθεση.

Η δυσκολία προσαρμογής των παιδιών σε ένα ξένο περιβάλλον, η δυσχέρεια εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν καθημερινά (οικονομικά, θρησκευτικά, κοινωνικά) οδηγούν πιο γρήγορα σε περιθωριοποίηση και διαταραχές συμπεριφοράς.

Καταθλιπτικό συναίσθημα και αυτοκτονικότητα στην εφηβεία

...Να το πεις στο πατέρα να το πεις στη μητέρα
πως δε μπόρεσαν ποτέ να δουν
τα σκοτάδια στης Μαρίας την ψυχή...

‘Μαρία’ - Υπόγεια Ρεύματα

Από αρχαιοτάτων ετών, η εφηβεία υπήρξε μια ηλικία πειραματισμού και σχετικής έλλειψης αντικειμενικού φίλτρου και κριτικής ικανότητας. Αναπτυξιακά ο έφηβος είναι προσκολλημένος στον παρόντα χρόνο και δεν έχει ακόμη κατακτήσει την υποθετική – αφηρημένη σκέψη.

Σαν αποτέλεσμα, οι έφηβοι δεν αντιλαμβάνονται εύκολα τις συνέπειες των πράξεών τους στο μέλλον και ενδέχεται να θεωρήσουν πως τραυματικές εμπειρίες που αφορούν το παρόν θα διαρκέσουν για πάντα. Επιπλέον, εξιδανικεύουν πρόσωπα (σύντροφο, φίλους κ.λπ.), ενώ αμφισβητούν έντονα κάθε μορφής εξουσία και πάνω απ' όλα τη γονεϊκή.

Στην ηλικία αυτή, οι γονείς ‘πέφτουν από το βάθρο’ τους, αφού έως τώρα θεωρούνταν άμεμπτοι και κύριοι πρωταγωνιστές στη ζωή του παιδιού που μπαίνει πλέον στην εφηβεία. Κατά τη διαδρομή της εφηβείας, έρχεται η συνειδητοποίηση ότι οι γονείς έχουν τρωτά σημεία και είναι άνθρωποι σαν όλους τους άλλους.

Το γεγονός αυτό, μαζί με την πραγματικότητα ότι τα πράγματα και οι ρόλοι αλλάζουν, και ο έφηβος καλείται να αναλάβει σταδιακά τις ευθύνες των αποφάσεων, της υγείας και της ζωής του δημιουργούν ένα υποσυνείδητο πένθος το οποίο πολλοί έφηβοι το εξωτερικεύουν με διάφορους τρόπους (καταθλιπτικό συναίσθημα, άγχος, επιθετικότητα κ.λπ.).

Παράλληλα, πολύ μεγάλη δύναμη και επιρροή αποκτούν στη ζωή του εφήβου οι συνομήλικοι ασκώντας τη δική τους πίεση (peer pressure). Βασικό κίνητρο για τη συμπεριφορά των εφήβων είναι η αποδοχή από τους φίλους και η δημοτικότητα στις ομάδες που σχηματίζονται.

Το περιβάλλον αποκτά ιδιαίτερη σημασία για την υγεία και την ευημερία των εφήβων. Οι έφηβοι είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στις περιβαλλοντικές επιδράσεις, γιατί δεν έχουν ακόμη αναπτύξει όλες τις γνωστικές λειτουργίες που χρειάζονται για την αξιολόγηση πληροφοριών και μοντέλων ζωής.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες ιδιαιτερότητες στις σύγχρονες κοινωνίες που δυσκολεύουν ιδιαίτερα τους σημερινούς εφήβους. Η κρίση της οικογένειας και το φαινόμενο του διαζυγίου, η έντονη πίεση από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και το διαδίκτυο, η προβολή συγκεκριμένων προτύπων, η μετανάστευση, οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες, το φάσμα της ανεργίας και η υπεραπασχόληση των γονέων με αποτέλεσμα την απουσία τους από το σπίτι, σίγουρα δημιουργούν συνθήκες που περιπλέκουν την πολύπλοκη πραγματικότητα της εφηβείας.

Επιπλέον, το χάσμα γενεών φαίνεται πως επιτείνεται, αφού οι νέοι υιοθετούν εύκολα τις νέες τεχνολογίες, ενώ οι γονείς δυσκολεύονται να προσαρμοστούν. Υπάρχει ακόμη μια διαφοροποίηση της κοινωνικής συνεκτικότητας, δηλαδή μικρές οικογένειες χωρίς βοήθεια από επικουρικά μέλη (π.χ.

γιαγιάδες, θείοι κ.λπ.) σε μεγάλες και απρόσωπες κοινωνίες, με αποτέλεσμα την έλλειψη επικοινωνίας και ενδιαφέροντος εν γένει. Έλλειψη φυσικών χώρων, χώρων άσκησης και ψυχαγωγίας στις μεγάλες πόλεις και έλλειψη ενδιαφερόντων, τρόπων ψυχαγωγίας και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για τα παιδιά στην επαρχία οδηγούν συχνά σε αδιέξοδο και υπερβολές στις επιλογές.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) οι δείκτες της ποιότητας ζωής των εφήβων σήμερα στην Ευρώπη δεν είναι ικανοποιητικοί, και η κατάθλιψη θα αποτελέσει σημαντική αιτία νοσηρότητας στα χρόνια που έρχονται.

Τα παραπάνω περιγράφουν και συνθέτουν το σκηνικό μέσα στο οποίο οι έφηβοι λόγω της αναπτυξιακής τους ιδιαιτερότητας μπορεί να φτάσουν, σχετικά εύκολα, σε ακραίες συμπεριφορές και αυτοκαταστροφή εάν δεν υπάρξουν κατάλληλα συστήματα στήριξης.

Επιπλέον αίτια, αποτελούν βέβαια η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η γενετική επιβάρυνση και προδιάθεση για διαταραχή της ψυχικής υγείας, καθώς και τραυματικά γεγονότα – καταστάσεις.

Σεξουαλικότητα- HPV λοίμωξη

Σύμφωνα με έρευνα της Μ.Ε.Υ. του 2010, και σε σύγκριση με την έρευνα του 2007 ισχύουν τα παρακάτω:

• 22% των εφήβων 15-16 ετών (αντιπροσωπευτικό δείγμα Αττικής) είχαν ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή (το αντίστοιχο ποσοστό το 2007 ήταν 16%)
• μέση ηλικία έναρξης τα 14,5 έτη ( + 1 έτος)
• ένα επιπλέον 73,4% δήλωσαν ότι είχαν σεξουαλική εμπειρία, πλην της διεισδυτικής επαφής (το αντίστοιχο ποσοστό του 2007 ήταν 19,5%)
• Από τους σεξουαλικά δραστήριους εφήβους μόνο 57,6% δήλωσαν ότι χρησιμοποίησαν προφυλακτικό κατά την πρώτη επαφή
• Παρουσιάστηκε στατιστικά σημαντική μείωση της χρήσης του προφυλακτικού μεταξύ της πρώτης και της τελευταίας σεξουαλικής επαφής
• Η σεξουαλική αγωγή μέσω του διαδικτύου συσχετίστηκε με αυξημένο ποσοστό χρήσης μη αξιόπιστων μεθόδων.

Τα παραπάνω στοιχεία τονίζουν την αναγκαιότητα απενοχοποίησης της σεξουαλικής αγωγής που ακόμη θεωρείται θέμα ‘ταμπού’ στη χώρα μας και την ανάγκη υπεύθυνης εφαρμογής σχετικών προγραμμάτων.

Συνδέοντας τα παραπάνω με την HPV λοίμωξη, μελέτες υποδεικνύουν ότι το pick της έκθεσης στον ιό είναι στην εφηβική ηλικία, ενώ όσο πιο νωρίς ξεκινήσει η σεξουαλική δραστηριότητα τόσο μεγαλώνει και η πιθανότητα προκαρκινικών αλλοιώσεων και καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας στο μέλλον (πιο επιρρεπής είναι η ομάδα <17 ετών).

Σύμφωνα με έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) σε συνεργασία με την Α’ Γυναικολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών και το εργαστήριο του Νοσοκομείο ‘Άγιος Σάββας’, από τις σεξουαλικά δραστήριες έφηβες 13,8 έως 19 ετών που προσήλθαν στη Μ.Ε.Υ., 54% ήταν θετικές σε κάποιον τύπο HPV, ενώ 23% ήταν θετικές σε τύπο υψηλού κινδύνου.

Τα παραπάνω στοιχεία σκιαγραφούν την εικόνα των εφήβων στη χώρα μας σχετικά με την έκθεση στον ιό HPV, ενώ σημαντικό είναι να λάβουμε υπόψη μας και την ανατομική ευαισθησία των εφήβων κοριτσιών λόγω του ‘εκτρόπιου’, δηλαδή της παρουσίας ευαίσθητων κυλινδρικών επιθηλιακών κυττάρων στο εξωτερικό τμήμα του τραχήλου, αλλά και της ανωριμότητας των βλεννογόνων σε σύγκριση με τις ενήλικες γυναίκες.

Tα εμβόλια έναντι του ιού HPV αποτελούν ένα σημαντικό όπλο πρωτογενούς πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, αλλά και άλλων παθολογικών καταστάσεων που σχετίζονται με τον HPV που έχουν σαν αποτέλεσμα προσωπικό κόστος και δυσλειτουργία, κακή υγεία ή και θάνατο, αλλά και κοινωνικό –οικονομικό κόστος.

Η αποτελεσματικότητα και η ασφάλειά τους έχουν ελεγχθεί και πιστοποιηθεί, ενώ το όφελος από το μαζικό εμβολιασμό έχει επανειλημμένα τονιστεί και υπολογιστεί με μαθηματικά μοντέλα και έγκριτες κλινικές μελέτες.

Τα ποσοστά εμβολιασμού στη χώρα μας έχουν παρουσιάσει σημαντική βελτίωση τα τελευταία χρόνια φτάνοντας το 27% για το 2011. Ήδη χιλιάδες έφηβοι έχουν εμβολιαστεί στη χώρα μας και έχουν θωρακιστεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό έναντι του ιού HPV και σημαντικό είναι να συνεχίσουμε με αυτό το ρυθμό για να έχουμε τα μέγιστα αποτελέσματα και να προσφέρουμε στους νέους της χώρας μας την προστασία που δικαιούνται και τους αξίζει.

Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και συνέπειες (π.χ. σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς προστασία, σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, εγκυμοσύνη, χρήση ουσιών κ.λπ)

Η κρίση της οικογένειας και το φαινόμενο του διαζυγίου, η έντονη πίεση από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και η προβολή συγκεκριμένων προτύπων, η μετανάστευση, οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες, το φάσμα ανεργίας και η υπεραπασχόληση των γονέων με αποτέλεσμα την απουσία τους από το σπίτι, δημιουργούν συνθήκες που περιπλέκουν την ήδη πολύπλοκη πραγματικότητα της εφηβείας.

Επιπλέον, το χάσμα γενεών φαίνεται πως αυξάνει αφού οι νέοι υιοθετούν εύκολα τις νέες τεχνολογίες, ενώ οι γονείς δυσκολεύονται να προσαρμοστούν. Η έλλειψη φυσικών χώρων, άσκησης και ψυχαγωγίας στις μεγάλες πόλεις και η έλλειψη ενδιαφερόντων, τρόπων ψυχαγωγίας και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για τα παιδιά στην επαρχία οδηγούν συχνά σε αδιέξοδο και υπερβολές στις επιλογές.