Ηλιος: Χρήσιμες συμβουλές για την προστασία των ματιών σας

Της ΣΟΦΙΑΣ ΝΕΤΑ

Σοβαρούς κινδύνους διατρέχουν τα μάτια μας από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού, καθώς λόγω της τρύπας του όζοντος ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες της βλαβερής υπεριώδους ακτινοβολίας διαπερνούν την ατμόσφαιρα και έρχονται σε άμεση επαφή με το ανθρώπινο σώμα.

Οι βλάβες που μπορεί να προκαλέσει η ηλιακή ακτινοβολία στα μάτια μπορούν να διακριθούν σε εξωτερικές και εσωτερικές: Ξεκινώντας από τους εξωτερικούς χιτώνες των ματιών, η ηλιακή ακτινοβολία προσβάλλει αρχικά το δέρμα των βλεφάρων, δημιουργώντας πρόωρη γήρανση του δέρματος και ρυτίδες.

Πέρα όμως από αυτές τις αισθητικές συνέπειες στα βλέφαρα, μπορούν, δυστυχώς, να δημιουργηθούν κακοήθεις όγκοι λόγω της υπερβολικής έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία.

Το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα – βασικός επιβαρυντικός παράγοντας του οποίου είναι η υπερβολική έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία – είναι η πιο συχνή μορφή καρκίνου του δέρματος που προσβάλλει τα βλέφαρα. Εμφανίζεται σαν ένα μικρό ογκίδιο ή πληγή (εξέλκωση) στα βλέφαρα που δεν περνά και προοδευτικά μεγαλώνει σε μέγεθος και εξαπλώνεται.

Η έγκαιρη διάγνωση οδηγεί σε πολύ αποτελεσματική θεραπεία με μια απλή, τις περισσότερες φορές αφαίρεση.

Αντίθετα, σε παραμελημένες περιπτώσεις, απειλείται η όραση και η ακεραιότητα του οφθαλμού.
Τα παραπάνω επισημάνθηκαν σε συνέντευξη τύπου απο τους επιστημονικούς διευθυντές του Ιατρικού Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας Athens Vision, χειρουργούς – οφθαλμίατρους Γρηγόρη Π.

Γεωργαρίου και Γιώργο Κ. Χαρώνης, με αφορμή το επερχόμενο καλοκαίρι. Οι δύο ομιλητές τόνισαν ότι ο ήλιος είναι φίλος της υγείας μας, αλλά για να παραμείνει πάντα φίλος θα πρέπει να του δείχνουμε τον απαραίτητο σεβασμό και να προσέχουμε συγκεκριμένα πράγματα.

Αναφερόμενοι στον ήλιο, οι κκ Γεωργαρίου και Χαρώνης τόνισαν ότι το φάσμα της ηλιακής ακτινοβολίας περιλαμβάνει τρία τμήματα: τo υπέρυθρo, τo υπεριώδες και τις ακτίνες υψηλής ενέργειας στο ορατό φάσμα (High energy Visible – HEV).

Από τα τρία αυτά μέρη, η υπεριώδης ακτινοβολία (190-400nm) και οι ακτίνες υψηλής ενέργειας (400-700nm) είναι οι πιo βλαβερές για τα μάτια μας.

Η υπεριώδης ακτινοβολία (για την οποία γίνεται ιδιαίτερος λόγος τον τελευταίο καιρό) και η οποία δεν συνεισφέρει στην όραση, χωρίζεται ανάλογα με το μήκος κύματος σε δύο βασικά μέρη, την UV-A (315-400nm) και την UV-B (280-315m).

Το ποσοστό της υπεριώδους ακτινοβολίας που φτάνει στην επιφάνεια της γης εξαρτάται από το όζον της ατμόσφαιρας. Η προοδευτική αύξηση της τρύπας του όζοντος από την αλόγιστη και ανεξέλεγκτη χρήση πολλών καταναλωτικών προϊόντων επιδεινώνει συνεχώς το πρόβλημα.

Το ηλιακό φως περιέχει πολύ περισσότερη UVA και λιγότερη UVB ακτινοβολία. Η ακτινοβολία UV-A έχει σχετικά χαμηλότερη ενέργεια αλλά μπορεί να εισχωρήσει βαθύτερα στο μάτι με αποτέλεσμα να απορροφάται κυρίως από τον αμφιβληστροειδή χιτώνα ο οποίος βρίσκεται στο πίσω μέρος του ματιού.

Εργαστηριακές μελέτες έχουν δείξει ότι η ακτινοβολία UV-B έχει μεγαλύτερη ενέργεια και για το λόγο αυτό είναι πιο βλαβερή για το μάτι.

Είναι υπεύθυνη για το μαύρισμα του δέρματος αλλά, δυστυχώς, ταυτόχρονα συμβάλλει στη γήρανση του και στον καρκίνο του δέρματος. Το μεγαλύτερο μέρος της UVB απορροφάται από τον κερατοειδή χιτώνα και τον κρυσταλλοειδή φακό των ματιών και γι’ αυτό μπορεί να προκληθεί κυρίως βλάβη σε αυτούς τους ιστούς και όχι σε βαθύτερα μέρη του ματιού όπως είναι ο αμφιβληστροειδής χιτώνας.

Οι ακτίνες υψηλής ενέργειας του ορατού φάσματος είναι υπεύθυνες για παθήσεις του αμφιβληστροειδούς προκαλώντας μη αναστρέψιμες βλάβες.

H επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας είναι βλαβερή και στην εξωτερική μεμβράνη που καλύπτει το μάτι και λέγεται επιπεφυκότας. Η συχνότερη πάθηση που σχετίζεται με την έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία είναι το πτερύγιο που αποτελεί μια εκφύλιση του επιπεφυκότα.

Έχει σχήμα τριγωνικό με κατεύθυνση προς τον κερατοειδή (που είναι ο διάφανος χιτώνα του ματιού) που επιτρέπει στο φως να εισέλθει στο μάτι. Όταν το πτερύγιο εισχωρήσει σε μεγάλο βαθμό στον κερατοειδή επηρεάζει την όραση.

Το πτερύγιο εμφανίζεται συχνά σε κατοίκους της νησιωτικής Ελλάδας καθώς και σε αγρότες, δηλαδή σε άτομα που εκτείθονται στον ήλιο. Η θεραπεία του πτερυγίου είναι χειρουργική και απαιτεί σύγχρονες επεμβάσεις και εμπειρία καθώς το πτερύγιο μπορεί να επανεμφανιστεί.

Η ηλιακή ακτινοβολία, όπως και στα βλέφαρα, μπορεί να αποτελέσει επιβαρυντικό παράγοντα για την εμφάνιση κακοήθους νεοπλασίας του επιπεφυκότα. Στις περιπτώσεις αυτές πρέπει να υπάρχει μεγάλος βαθμός υποψίας ώστε να γίνεται έγκαιρη διάγνωση για να μην χαθεί το μάτι.

Σε ό,τι αφορά τον κερατοειδή, η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει έγκαυμα, κατάσταση που είναι γνωστή ως φωτοκερατίτιδα και συνοδεύεται από έντονη ερυθρότητα, πόνο, τσούξιμο και φωτοφοβία. Απαιτείται άμεση εξέταση προκειμένου να διαπιστωθεί ο βαθμός της προσβολής του κερατοειδούς και, ευτυχώς, τις περισσότερες φορές δεν υπάρχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις στην όραση καθότι ο κερατοειδής έχει τη δυνατότητα γρήγορης ανάπλασης.

Η ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται σε μεγάλο βαθμό και από τον κρυσταλλοειδή φακό, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πρόωρου καταρράκτη. Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει αυξημένη συχνότητα εμφάνισης καταρράκτη σε ασθενείς που είχαν εκτεθεί για μεγάλες περιόδους στην υπεριώδη ακτινοβολία.

Καθώς ο κρυσταλλοειδής φακός απορροφά την ηλιακή ακτινοβολία, η αφαίρεση του καταρρακτικού φακού έχει σαν αποτέλεσμα την εισχώρηση της βλαβερής ηλιακής ακτινοβολίας στον αμφιβληστροειδή χιτώνα.

Ωστόσο οι τελευταίας γενιάς ενδοφακοί διαθέτουν ειδικό φίλτρο απορρόφησης της ηλιακής ακτινοβολίας UV και ελαφρύ κίτρινο χρωματισμό, με σκοπό την προστασία από τη βλαβερή ηλιακή ακτινοβολία. Μεγάλος αριθμός μελετών που έχουν διεξαχθεί για την αξιολόγηση αυτών των ενδοφακών έχουν δείξει ότι οι φακοί αυτοί είναι ασφαλείς και αποτελεσματικοί, χωρίς να επηρεάζουν τη χρωματική αντίληψη των ασθενών.

Οι φακοί αυτοί έχουν μάλιστα δείξει βελτίωση της ευαισθησίας αντίθεσης σε διαβητικούς ασθενείς με προϋπάρχουσες διαταραχές της χρωματικής αντίληψης αλλά και βελτίωση της χρωματικής αντίληψης στον άξονα μπλε-κίτρινο.

Τέλος οι ομιλητές αναφέρθηκαν σε μια άλλη σοβαρή πάθηση, την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, η οποία είναι η κύρια αιτία τύφλωσης του σύγχρονου κόσμου, και της οποίας τα αίτια δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένα. Ένας από τους βασικούς παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξή της θεωρείται η υπερβολική έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία και ιδιαίτερα στις ακτίνες υψηλής ενέργειας του ορατού φάσματος.

Πιστεύεται ότι η απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας από τα κύτταρα του μελάγχρου επιθηλίου και από τους νευρώνες του αμφιβληστροειδούς παρουσία οξυγόνου, οδηγεί στη δημιουργία ελεύθερων ριζών, οι οποίες έχουν τοξική δράση στο μελάγχρουν επιθηλίου του αμφιβληστροειδούς.

Λόγω αυτής της δυσλειτουργίας απόβλητα της φυσιολογικής κυτταρικής λειτουργίας συσσωρεύονται και προκαλούν καταστροφή του πλέον σημαντικού για την κεντρική όραση τμήματος του αμφιβληστροειδούς που ονομάζεται ωχρά κηλίδα.
Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η μείωση ή και απώλεια της κεντρικής όρασης.

Τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί σε μεγάλο βαθμό η αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων με τη χρήση της φωτοδυναμικής θεραπείας καθώς και νέων αντιαγγειογενετικών φαρμάκων που εφαρμόζονται σε επιλεγμένες καταστάσεις ή σαν συνδυασμένη θεραπεία.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ

• Να φοράμε ΠΑΝΤΑ γυαλιά ηλίου.
  Τα γυαλιά ηλίου πρέπει να χρησιμοποιούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, ακόμη και τις συννεφιασμένες μέρες γιατί η υπεριώδης ακτινοβολία δεν απορροφάται από τα σύννεφα. Τα γυαλιά ηλίου θα πρέπει πάντα να αγοράζονται από υπεύθυνα οπτικά καταστήματα και να πιστοποιούν την απορρόφηση της UVA και UVB σε πολύ μεγάλο ποσοστό (99-100%). Τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει την εμφάνιση τους φακοί προστασίας από τον ήλιο ειδικοί για την απορρόφηση των ακτίνων υψηλής ενέργειας ορατού φάσματος, γνωστοί ως φακοί μελανίνης.

Ακόμη, στα οπτικά καταστήματα διατίθενται πολωμένοι φακοί οι οποίοι προστατεύουν από τις βλαβερές αντανακλάσεις των ηλιακών ακτίνων και οι φακοί blue-blockers, που απορροφούν την ακτινοβολία στο μπλε και ιώδες φάσμα. Στα οπτικά καταστήματα παρέχονται λεπτομερείς πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά και τις ενδείξεις κάθε τύπου απορροφητικών γυαλιών ηλίου.

Τα γυαλιά ηλίου θα πρέπει να προσφέρουν ευρεία κάλυψη των ματιών (και από το πλάι), ενώ θα πρέπει να είναι ελαφρά, ανθεκτικά και να εφαρμόζουν καλά. Θα πρέπει, επίσης, να γνωρίζουμε ότι το χρώμα των γυαλιών δεν έχει σχέση με το βαθμό απορρόφησης της υπεριώδους ακτινοβολίας.

Σε γενικές γραμμές, τα πολύ σκουρόχρωμα γυαλιά μειώνουν το θάμβος της όρασης και τις ανεπιθύμητες αντανακλάσεις που προκαλεί το έντονο ηλιακό φως, αλλά ταυτόχρονα, ελαττώνουν τη χρωματική αντίθεση και τη διακριτική ικανότητα.

Για το λόγο αυτό καλό θα είναι να διαλέγουμε γυαλιά που μειώνουν σχετικά τις αντανακλάσεις χωρίς όμως να προκαλούν αισθητή μείωση των χρωματικών αντιθέσεων, κάτι που προσφέρουν τα πράσινα ή καφεπράσινα γυαλιά (αποτελούν ένα καλό συμβιβασμό).

• Nα βάζουμε ΠΑΝΤΑ αντηλιακό.
  Η χρήση αντηλιακού με ψηλό δείκτη προστασίας είναι επιβεβλημένη, ακόμα και στα βλέφαρα.
• Να φοράμε καπέλο με γείσο. 
•  Να αποφεύγουμε την έκθεση στον ήλιο μεταξύ 11πμ και 3μμ.

Tις ώρες αυτές ο ήλιος βρίσκεται στο ψηλότερο επίπεδο και η έκθεση στην
υπεριώδη ακτινοβολία είναι πιο έντονη.

•  Προσοχή στα παιδιά.

Tα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις βλαβερές συνέπειες της υπεριώδους ακτινοβολίας. Αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου, καθώς εκτίθενται πολύ στον ήλιο, το αποτέλεσμα είναι αθροιστικό και εμφανίζεται συνήθως μετά από πολλά χρόνια.

Για το λόγο αυτόν, τα παιδιά θα πρέπει να φορούν καπέλο, αντηλιακό σε όλο το σώμα και γυαλιά ηλίου από μικρή ηλικία.

•  Προσοχή στο υψόμετρο, το χιόνι την άμμο και τη θάλασσα.
  Όσο ανεβαίνουμε σε υψόμετρο, τόσο περισσότερο εκτιθέμεθα στην ηλιακή ακτινοβολία. Επίσης, επιφάνειες όπως το χιόνι (κυρίως) αλλά και η άμμος και η θάλασσα αντανακλούν την ακτινοβολία και προκαλούν μεγαλύτερα προβλήματα.
• Προσοχή σε άτομα που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις του αμφιβληστροειδούς, όπως εκφυλιστική ωχροπάθεια. Τα άτομα αυτά είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στην ηλιακή ακτινοβολία.
• Προσοχή στα ογκίδια ή πληγές των βλεφάρων που δεν επουλώνονται.
  Μπορεί να αποτελούν αρχόμενες μορφές καρκίνου του δέρματος και να χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης.