10 φωτογραφικοί όροι για καλύτερα… κλικ

του Γιώργου Κόκουβα

Οι ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές γίνονται όλο και φθηνότερες, και οι DSLR ξεπουλούν σαν… ζεστό ψωμί, καθώς οι παλιές καλές compact μηχανές έχουν ήδη ξεπεραστεί από τις κάμερες των κινητών τηλεφώνων μας. Έτσι, ολοένα και περισσότεροι λάτρεις της φωτογραφίας καταφεύγουν στην αγορά ενός πιο 'επαγγελματικού' gadget, με αποσπώμενους φακούς και περισσότερες δυνατότητες ρυθμίσεων πριν από το κάθε κλικ.

Σε όσους αυτές οι φωτογραφικές μηχανές φαίνονται… διαστημικά 'θηρία ανήμερα', μην τρομάζετε: Μπορείτε ακόμη και με αυτές να κάνετε ένα γρήγορο κλικ και να… ξεμπερδεύετε. Αλλά αν ενδιαφέρεστε πραγματικά για την τέχνη της φωτογραφίας – ή έστω για την αίσθηση ότι ξέρετε τι κάνετε με την μηχανή σας, κάτι που θα κάνει 'μπαμ' στα albums σας στο Facebook και στην ποιότητα των λήψεών σας, τότε καλό θα ήταν να γνωρίζετε κάποια πράγματα, κάποιους συγκεκριμένους όρους, ρυθμίσεις και χαρακτηριστικά της φωτογραφικής σας μηχανής, ώστε να αξιοποιήσετε πλήρως τις δυνατότητές της.

Παρακάτω, σας παραθέτουμε δέκα από τους σημαντικότερους, με όσα πιο απλά λόγια μπορούμε.

Έκθεση (exposure)

Αυτός ο όρος αναφέρεται στην ποσότητα του φωτός που καταγράφεται στον αισθητήρα (ή στο φιλμ, στην περίπτωση αναλογικής μηχανής). Αν για παράδειγμα φωτογραφίζετε κατά τη διάρκεια ενός καλοκαιρινού μεσημεριού, με την ύπαρξη μεγάλης ποσότητας φωτός, είναι πολύ πιθανό η φωτογραφία σας να βγει 'καμένη' (ή υπερφωτισμένη) αν δεν προσέξετε τις ρυθμίσεις του διαφράγματος, του ISO και της ταχύτητας (όρους που θα εξηγήσουμε αμέσως πιο κάτω).

Διάφραγμα (aperture)

Το διάφραγμα είναι ο μηχανισμός του φακού που αποτελείται από 'πτερύγια' τα οποία ανοιγοκλείνουν, σχηματίζοντας ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο (ανάλογα με τις ανάγκες μας) άνοιγμα, δηλαδή το 'μάτι' του φακού, που επιτρέπει στην κατάλληλη ποσότητα φωτός να περάσει μέσα.

Το διάφραγμα στην φωτογραφική ορολογία συμβολίζεται με το γράμμα 'F' (έτσι θα το δείτε στις ρυθμίσεις της μηχανής σας) και συνδέεται στενά με αυτό που οι φωτογράφοι αποκαλούν 'F-stop'. Δεν θέλουμε να μπούμε σε δύσκολους όρους, γι’ αυτό απλώς αναφέρουμε το εξής: Όσο περισσότερο ανοίγουμε το διάφραγμα (μειώνοντας αντίστοιχα τον αριθμό F), τόσο περισσότερο φως περνάει από τον φακό, και επομένως, τόσο πιο φωτεινή βγαίνει η φωτογραφία.

Το διάφραγμα, επίσης, επηρεάζει το 'βάθος πεδίου' (που επίσης θα εξηγήσουμε παρακάτω) – όσο μεγαλύτερο το άνοιγμα, τόσο μικρότερο το βάθος πεδίου.

Ταχύτητα (shutter speed)

Πρόκειται για αυτό που στην οθόνη της μηχανής σας θα δείτε ως 'S' και αναφέρεται στην ταχύτητα με την οποία κλείνει το κλείστρο, ένα 'παραπέτασμα' στο εσωτερικό της μηχανής που ανοίγει και κλείνει στιγμιαία μόλις πατάτε το κλικ, για να επιτρέψει στο φως να καταγραφεί πάνω στον αισθητήρα (ή το φιλμ).

Η ταχύτητα του κλείστρου μετριέται σε κλάσματα του δευτερολέπτου, και όσο μεγαλύτερη είναι, τόσο πιο γρήγορα ανοιγοκλείνει το κλείστρο και επομένως τόσο μικρότερη ποσότητα φωτός περνά. Σε μικρότερη ταχύτητα, αν για παράδειγμα αφήσετε ανοιχτό το κλείστρο για ένα δευτερόλεπτο, θα καταγραφεί μεγαλύτερη ποσότητα φωτός – κάτι πολύ βολικά για νυχτερινές λήψεις, κατά τις οποίες ούτως ή άλλως δεν υπάρχει πολύ φως.

Προσέξτε όμως ότι όσο περισσότερο αφήνετε ανοιχτό το κλείστρο, τόσο πιο σταθερό πρέπει να είναι το χέρι σας ή να χρησιμοποιήσετε τρίποδα για να μην βγει η φωτογραφία σας κουνημένη.

Βάθος πεδίου (depth of field)

Σίγουρα θα έχετε προσέξει (και θαυμάσει) φωτογραφίες ανθρώπων ή αντικειμένων, που παρουσιάζουν για παράδειγμα εξαιρετικά ευκρινώς ένα πρόσωπο ή ένα λουλούδι στο προσκήνιο, αλλά όλα τα άλλα πίσω είναι θολά, δίνοντας έμφαση εκεί που θέλει ο φωτογράφος.

Αυτό μπορείτε να το πετύχετε αν διαχειριστείτε σωστά το βάθος πεδίου, το οποίο όσο μεγαλύτερο είναι, τόσα περισσότερα 'επίπεδα' εικόνας θα φαίνονται εστιασμένα στο τελικό αποτέλεσμα. Αντίστροφα, μικρό βάθος πεδίου σημαίνει π.χ.

ότι θα φαίνεται εστιασμένο το μπροστινό πρόσωπο και out of focus το φόντο, κάτι που επιτυγχάνεται ως εξής: Για μικρότερο βάθος πεδίου, ανοίγετε το διάφραγμα ή/και χρησιμοποιείτε τηλεφακό (φακό με μεγαλύτερη εστιακή απόσταση.

Με άλλα λόγια, το βάθος πεδίου επηρεάζεται από το διάφραγμα και την εστιακή απόσταση του φακού (πιο μεγάλο βάθος πεδίου αν χρησιμοποιείτε ευρυγώνιο φακό, κανονικό για normal φακό και μικρό για τηλεφακό). Αν δεν ξέρετε σε τι διαφέρουν αυτά τα είδη φακών, συνεχίστε να διαβάζετε.

Είδη φακών

Ευρυγώνιος: Είναι χοντρικά ο φακός με εστιακή απόσταση κάτω των 50mm, και 'βλέπει' το θέμα ελαφρώς μικρότερο από το γυμνό μάτι, συλλαμβάνοντας μεγαλύτερο οπτικό πεδίο, και διαστρεβλώνοντας ελαφρώς το θέμα στις άκρες του.
Νορμάλ: Είναι ο φακός εστιακής απόστασης 50mm και βλέπει το θέμα όπως περίπου και το μάτι μας.

Τηλεφακός: Είναι ο φακός μεγαλύτερης των 50mm εστιακής απόστασης, και βλέπει το θέμα μεγεθυμένο, με μικρότερο εύρος οπτικού πεδίου.
Φακός zoom: Είναι αυτός ο φακός που είχαν ενσωματωμένο όλες μας οι παλαιότερες compact ψηφιακές μηχανές, και με τον οποίο μπορούσαμε να κάνουμε zoom in και zoom out στα θέματά μας πριν τα φωτογραφίσουμε.

Αυτό που στην ουσία τον χαρακτηρίζει, είναι η δυνατότητα με το πάτημα ενός κουμπιού να μετατρέπεται από ευρυγώνιο σε νορμάλ ή τηλεφακό, να εναλλάσσει δηλαδή την εστιακή του απόσταση, στοιχείο εξαιρετικά βολικό για όποιον δεν θέλει να αγοράσει πολλούς διαφορετικούς φακούς, αλλά σίγουρα χωρίς την ποιότητα και την εξειδίκευση ενός επιμέρους φακού συγκεκριμένων χιλιοστών.

ISO

Ο αριθμός ISO που θα συναντήσετε συχνά στις ρυθμίσεις της μηχανής σας είναι ένας τρόπος να μετρηθεί η φωτοευαισθησία της κάμερας. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός ISO, τόσο πιο ευαίσθητος είναι ο αισθητήρας (ή το φιλμ) στο φως, και αντίστροφα.

Η ρύθμισή του θα σας χρησιμεύσει ανάλογα με τις συνθήκες φωτισμού, καθώς το μεγάλο ISO πιθανότατα θα δημιουργήσει 'θόρυβο' και κόκκο, αν δεν υπάρχει επαρκής φωτισμός. Αυτό που θα πρέπει να κάνετε για όσο το δυνατόν πιο 'επαγγελματικό' αποτέλεσμα είναι να προσπαθείτε κάθε φορά να βγάζετε φωτογραφίες με τις εκάστοτε φωτιστικές συνθήκες και με τον μικρότερο δυνατό αριθμό ISO – χωρίς να αποκλείονται περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα οι αθλητικοί αγώνες, όπου το μεγάλο ISO δίνει καλύτερα αποτελέσματα, εξαιτίας της πιο 'γρήγορης απόκρισης' του αισθητήρα.

White Balance

Το ανθρώπινο μάτι συνδέεται με τον εγκέφαλο. Αυτός είναι που έχει μια δεδομένη 'καταχώριση' για το λευκό χρώμα, και για παράδειγμα αν δείτε ένα λευκό αντικείμενο κάτω από μπλε φως (περίσταση στην οποία ουσιαστικό το αντικείμενο θα φαίνεται μπλε), θα κάνει την αντίστοιχη συνεπαγωγή ότι το αντικείμενο είναι άσπρο.

Η φωτογραφική σας μηχανή, καλώς ή κακώς, δεν έχει τέτοιο εγκέφαλο ώστε να κάνει μόνος του την συνεπαγωγή, γι’ αυτό και σε ορισμένες περιπτώσεις πρέπει να το κάνουμε εμείς χειροκίνητα, μέσω της ρύθμισης του White Balance.

Να τι κάνουμε εν ολίγοις με αυτή τη ρύθμιση: Στρέφουμε την κάμερα προς ένα λευκό αντικείμενο, π.χ. ένα λευκό φύλλο χαρτί, και καθορίζουμε έτσι ποιο θα πρέπει να θεωρεί η μηχανή μας ως λευκό χρώμα. Έτσι, από εκεί και πέρα, η μηχανή θα προσαρμόζεται αυτόματα στις φωτιστικές συνθήκες, αποφεύγοντας το σύνηθες λάθος, να βγαίνουν δηλαδή τα λευκά αντικείμενα κιτρινωπά ή μπλε, όταν αντί για φυσικό φως, φωτίζονται με τεχνητό.

Φωτόμετρο

Έχετε προσέξει ποτέ σε επαγγελματικές φωτογραφίσεις σε studio ότι ο φωτογράφος πηγαίνει με ένα μικρό 'μαραφέτι' μπροστά από την κάμερα και μετρά μια ένδειξη; Αυτό είναι το φωτόμετρο, το οποίο στην περίπτωση των ψηφιακών μηχανών υπάρχει ενσωματωμένο μέσα τους.

Με αυτό υπολογίζεται η κατάλληλη κάθε φορά έκθεση, ανάλογα με τις φωτιστικές συνθήκες. Αυτό που στην ουσία κάνει το φωτόμετρο, είναι να υπολογίζει το φως του χώρου (ή ενός συγκεκριμένου σημείου) και να προτείνει συγκεκριμένες τιμές για το διάφραγμα και την ταχύτητα, ώστε να τα ρυθμίσουμε σωστά πριν την λήψη.

Όταν φυσικά έχετε την φωτογραφική σας μηχανή στο 'Auto mode', όλα αυτά γίνονται αυτόματα.

Η χρυσή τομή

Στις περισσότερες φωτογραφικές μηχανές, υπάρχει η επιλογή να ενεργοποιήσετε την εμφάνιση ενός πλέγματος κάθετων γραμμών, που φαίνεται στην οθόνη κάθε φορά που θέλετε να βγάλετε φωτογραφία. Αυτό μπορεί να σας χρησιμεύσει ως εξής: Φροντίστε το σημαντικό αντικείμενο της φωτογραφίας σας (π.χ.

το πρόσωπο, το λουλούδι ή το σπίτι που θέλετε να φωτογραφίσετε να βρίσκεται σε ένα από τα τέσσερα σημεία όπου συναντιούνται δύο κάθετες γραμμές. Αυτά τα σημεία καθορίζουν τις περίφημες 'χρυσές τομές' και έχει υπολογιστεί πως το ανθρώπινο μάτι 'πέφτει' κατευθείαν πάνω τους.

Έτσι, τοποθετώντας το αντικείμενο της λήψης σας σε αυτές, θα έχετε πετύχει μια καλύτερη, πιο δυναμική σύνθεση. Επίσης, αξιοποιήστε τον κανόνα των 'τρίτων': Όταν για παράδειγμα φωτογραφίζετε ένα τοπίο θάλασσας και ουρανού, ποτέ μην τοποθετείτε τον ορίζοντα στη μέση του κάδρου.

Προτιμήστε να τον τοποθετήσετε σε μία από τις οριζόντιες γραμμές που ορίζουν το πάνω ή το κάτω 1/3 του κάδρου.