Μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κύτταρων

Γράφει ο Γεώργιος Καριανάκης, Αιματολόγος, Διευθυντής Αιματολογικής Κλινικής  και  Μονάδας Μεταμόσχευσης Μυελού των Οστών ΥΓΕΙΑ

Η μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων (μυελού και περιφερικού αίματος)  αποτελεί μια καταξιωμένη θεραπευτική μέθοδο για την αντιμετώπιση αιματολογικών κατά κύριο λόγο νοσημάτων. Διακρίνεται στην αυτόλογη και στην αλλογενή. Το μόσχευμα στην αλλογενή προέρχεται είτε από συγγενή δότη (πλήρως ταυτόσημο ή απλοταυτόσημο) είτε από μη συγγενή συμβατό δότη (‘’δεξαμενή’’  δοτών και ομφάλιου λώρου).

Σύμφωνα με τα δεδομένα στο ΙΒΜΤR (Παγκόσμιο Δίκτυο Μεταμοσχεύσεων Μυελού και Αίματος), το 2012 πραγματοποιήθηκαν 66.146 μεταμοσχεύσεις (53% αυτόλογες και 47% αλλογενείς). Στην κατηγορία των αλλογενών οι μη συγγενείς δότες ήταν 16.500 έναντι 15.500 , των συγγενών. Το 90% περίπου των μεταμοσχευμένων στις αυτόλογες ήταν από περιφερικό αίμα, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις αλλογενείς ήταν 65%, 10% περίπου ήταν από κύτταρα ομφάλιου λώρου. Το χαρακτηριστικό των τελευταίων δέκα ετών είναι η ανάπτυξη των μεταμοσχευτικών κέντρων (1366 παγκοσμίως) και ο υπερδιπλασιασμός των μεταμοσχεύσεων  από απλοταυτόσημους δότες. Η αύξηση αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στη χορήγηση κυκλοφωσφαμίδης (ένα χημικοθεραπευτικό φάρμακο) η οποία βελτιώνει σημαντικά τα ποσοστά επιτυχίας.

Η κύρια ένδειξη των αυτόλογων μεταμοσχεύσεων είναι το Πολλαπλούν Μυέλωμα (46%)  και τα Λεμφώματα (40%). Στο Πολλαπλούν  Μυέλωμα η αυτόλογη μεταμόσχευση αποτελεί θεραπεία πρώτης γραμμής για τον ασθενή που είναι δυνητικά υποψήφιος. Το 90% περίπου των αυτόλογων έχει σαν βασικό σχήμα προετοιμασίας (conditioning) το Αlkeran σε υψηλές δόσεις ή τα σχήματα BEAM (Πολλαπλούν Μυέλωμα) ή CVB (Λεμφώματα). Πραγματοποιούνται σε ηλικίες έως 72 ετών ανάλογα με τη κλινική εικόνα του ασθενούς.  Τα ποσοστά ίασης για τα λεμφώματα  είναι 40% – 60%   (>2η γραμμή θεραπείας).

Η κυρία ένδειξη αλλογενών μεταμοσχεύσεων είναι και παραμένουν οι οξείες λευχαιμίες (οξεία μυελογενής λευχαιμία 33% και οξεία λεμφογενής λευχαιμία 17%). Ακολουθούν τα ανθεκτικά λεμφώματα (10%) που παρουσιάζουν κυρίως υποτροπή μετά την αυτόλογη μεταμόσχευση και τα Μυελοδυσπλαστικα Σύνδρομα (13%). Παρά την βελτίωση των φαρμάκων, την επίτευξη καλλίτερης συμβατότητας, η θνητότητα εξακολουθεί και παραμένει υψηλή (10-30%) ανάλογα με την πάθηση, την ηλικία του ασθενούς, το στάδιο της νόσου, την χορηγηθείσα χημειοθεραπεία. Προκειμένου να αποφευχθεί η υψηλή τοξικότητα υπάρχουν (ειδικά για τους πιο ηλικιωμένους ασθενείς) οι μεταμοσχεύσεις με σχήματα ελαττωμένης ισχύος.  Η χρήση στην Xρόνια Μυελογενή Λευχαιμία (4%) έχει ελαττωθεί σημαντικά ένεκα των εκπληκτικών αποτελεσμάτων που έχουν οι ασθενείς με τη χρήση των αναστολέων της τυροσινικής κινάσης (θεραπεία από του στόματος).

Υπάρχουν σπανιότατες παθήσεις για τις οποίες αποτελούν τη μοναδική  θεραπεία ίασης (μυελοϊνωση, παροξυσμική νυκτερινή αιμοσφαιρινουρία, ιδιοπαθή θρομβοκυττάρωση). Από τις μη αιματολογικές κακοήθειες αξίζει να αναφερθεί η πολύτιμη προσφορά της αλλογενούς μεταμόσχευσης στις αιμοσφαιρινοπάθειες (δρεπανοκυτταρική και μεσογειακή αναιμία) με υψηλά ποσοστά ίασης κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Αναμφισβήτητα οι μεταμοσχεύσεις αποτελούν τη θεραπεία εκλογής για μια μεγάλη κατηγορία αιματολογικών νοσημάτων. Η καλύτερη πρόληψη και θεραπευτική αντιμετώπιση του συνδρόμου ξενιστού έναντι δότου (GVHD) που εμφανίζεται μετά την αλλογενή, η εμβάθυνση στο σύνθετο πρόβλημα της ογκογένεσης, η αλματώδης ανάπτυξη στοχευμένων θεραπειών θα οδηγήσει προοδευτικά στην ελάττωση της ή και στην κατάργησή της. Μέχρι τότε χιλιάδες άνθρωποι στο κόσμο θα εξακολουθούν να οδηγούνται στην ίαση, αφού υποβληθούν σε αυτόλογη ή αλλογενή μεταμόσχευση.