Αλλεργία και πρόληψη

Οι αλλεργίες είναι παθήσεις που παρουσίασαν σημαντική αύξηση κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα στις βιομηχανοποιημένες κοινωνίες. Ενδεικτικά στις ΗΠΑ, η επίπτωση του άσθματος αυξήθηκε κατά 75% από το 1980-1994. Ένας αυξανόμενος αριθμός ατόμων κάθε χρόνο πεθαίνει από θανατηφόρες αλλεργικές αντιδράσεις.

Στην αλλεργία, παθολογικές καταστάσεις όπως το άσθμα, η ρινίτιδα, η κνίδωση, η αναφυλαξία, εκδηλώνονται ως αποτέλεσμα υπερευαισθησίας του οργανισμού σε ουσίες του περιβάλλοντος που ονομάζονται αλλεργιογόνα.

Οι αλλεργίες, αναλόγως συμπτωμάτων, διαιρούνται σε δερματικές αλλεργίες (κνίδωση και αγγειοίδημα, έκζεμα αλλεργικής βάσης), άσθμα, αλλεργική ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα, αλλεργίες του γαστρεντερικού συστήματος, αναφυλαξία.

Αλλεργική κνίδωση, αγγειοίδημα, αλλεργικό έκζεμα: Η αλλεργική κνίδωση και το αγγειοίδημα, είναι δερματικές αλλεργικές καταστάσεις που μπορεί να εμφανιστούν μαζί ή ξεχωριστά. Τα συμπτώματα είναι αλλοιώσεις του δέρματος με εξανθήματα.

Άσθμα: Το αλλεργικό άσθμα σχετίζεται συχνά με ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό αλλεργικών νοσημάτων (π.χ. ρινίτιδα, κνίδωση, έκζεμα), θετικές δερματοαντιδράσεις, αυξημένα επίπεδα ανοσοσφαιρίνης Ε, θετικές αντιδράσεις πρόκλησης κατά την εισπνοή ειδικού αντιγόνου.

Τα συμπτώματα είναι δυσχέρεια αναπνοής, βρογχόσπασμος. Τα περισσότερα αλλεργιογόνα που προκαλούν άσθμα είναι αερογενή. Συχνοί παράγοντες που υπάρχουν στον αέρα είναι τα ακάρεα που βρίσκονται στην οικιακή σκόνη, η εποχιακή γύρη, τα πούπουλα, το τρίχωμα ζώων, οι σπόροι μυκήτων.

Αλλεργική ρινίτιδα: Η αλλεργική ρινίτιδα χαρακτηρίζεται από φτάρνισμα, μπούκωμα, έκκριση από τη μύτη, φαγούρα και δακρύρροια. Εμφανίζεται συχνά σε ατοπικά άτομα, δηλαδή άτομα με οικογενειακό ιστορικό σχετικών αλλεργιών.

Η εποχική εαρινή αλλεργική ρινίτιδα, έχει εποχικό χαρακτήρα και οφείλεται σε αλλεργιογόνα που αφορούν συγκεκριμένη εποχή, όπως είναι η αλλεργική ρινίτιδα που προκαλείται από τη γύρη κατά την περίοδο της ανθοφορίας την Άνοιξη.

Η χρόνια αλλεργική ρινίτιδα εμφανίζεται όλο τον χρόνο και οφείλεται σε αλλεργιογόνα που επιδρούν ανεξαρτήτως εποχής, όπως είναι τα ακάρεα της σκόνης και τα απολεπιζόμενα επιθηλιακά κύτταρα του δέρματος των ζώων. Η τροφική αλλεργία είναι ασυνήθης αιτία αλλεργικής ρινίτιδας.

Η αλλεργική ρινίτιδα μπορεί να επιπλακεί και με μικροβιακές ή ιογενείς επιμολύνσεις.

Αλλεργική επιπεφυκίτιδα: Εμφανίζεται με πρήξιμο, ερυθρότητα, φαγούρα στο μάτι.

Αλλεργίες του γαστρεντερικού σωλήνα: Πρόκειται για ανώμαλη αντίδραση του γαστρεντερικού σωλήνα σε αλλεργιογόνα που εισέρχονται σε αυτόν με την τροφή ή με την εισπνοή, με αποτέλεσμα την εκδήλωση συμπτωμάτων, όπως εσωτερικού κνησμού, κοιλιακού πόνου, διάρροιας, φουσκώματος.

Μία ποικιλία χημικών συντηρητικών και προσθέτων των τροφών προκαλεί σημαντική αλλεργική αντίδραση του γαστρεντερικού σωλήνα. Μεταξύ των πιο κοινών φυσικών τροφίμων που ερεθίζουν το έντερο προκαλώντας αλλεργικές αντιδράσεις συγκαταλέγονται το γάλα, τα φουντούκια, τα φιστίκια, το σιτάρι, η σόγια, το μήλο, το χοιρινό, το ψάρι, τα οστρακοειδή, το γάλα, οι φράουλες.

Αναφυλαξία: Οι αναφυλακτικές αντιδράσεις είναι επικίνδυνες αλλεργικές αντιδράσεις που εμφανίζονται άμεσα μετά τη χορήγηση του αλλεργιογόνου, συνήθως με ένεση και σπανιότερα μετά από κατάποση και εκδηλώνονται με την ανάπτυξη αναπνευστικής δυσχέρειας, οιδήματος λάρυγγα, βρογχόσπασμου, δερματικών εξανθημάτων ακολουθούμενων συχνά από αγγειακή κατάρρευση, φαινόμενα που μπορεί να οδηγήσουν γρήγορα, εντός λεπτών ή ωρών στον θάνατο.

Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν βήχα, βράχνιασμα, βάρος στον θώρακα, γαστρεντερικές εκδηλώσεις (όπως ναυτία, έμετο, διάρροια, κοιλιακό πόνο).

Η μελέτη των αλλεργιών γίνεται με ειδικές εξετάσεις. Σε αρκετές περιπτώσεις δεν δύναται να εντοπιστεί το υπεύθυνο αλλεργιογόνο. Η φαρμακευτική θεραπεία περιλαμβάνει κορτικοειδή, αντιισταμινικά, β αδρενεργικά φάρμακα, θεοφυλλίνη, αντιχολινεργικά, το cromolin sodium, τους ανταγωνιστές λευκοτριενίου, το μονοκλωνικό αντι Ε αντίσωμα (omalizumab).

H ανοσοθεραπεία επιφυλάσσεται σε ειδικές περιπτώσεις. Σήμερα τα περισσότερα από αυτά τα φάρμακα, χορηγούνται μέσω εισπνεόμενων ή τοπικών σκευασμάτων στον οργανισμό, για να ελαχιστοποιούνται οι παρενέργειες της συστηματικής χορήγησης.

Σε αναφυλαξία η θεραπεία επιβάλλει την άμεση εφαρμογή ειδικής ενέσιμης θεραπείας, ενδοφλέβιου καθετήρα, χορήγηση οξυγόνου.

Η αυξανόμενη σοβαρότητα των αλλεργικών αντιδράσεων σε συνδυασμό με την ανυπαρξία κλασικών θεραπευτικών παρεμβάσεων με πλήρη απουσία παρενεργειών, καθιστά σημαντική την αναγκαιότητα τήρησης αποτελεσματικών μέτρων πρόληψης.

Πρωτογενής πρόληψη

Η πρωτογενής πρόληψη αφορά την πρόληψη εμφάνισης αλλεργίας σε μη αλλεργικά άτομα. Παρά το γεγονός ότι η προδιάθεση για αλλεργία κληρονομείται, σημαντικός είναι ο ρόλος του περιβάλλοντος.

Πολλαπλά γονίδια αλληλεπιδρούν με περιβαλλοντικούς παράγοντες, με αποτέλεσμα την εμφάνιση αλλεργικών φαινοτύπων. Σύμφωνα με μελέτες η αυξανόμενη ανώμαλη αλλεργική αντίδραση του ανοσοποιητικού του σύγχρονου ανθρώπου σε πολλές κυκλοφορούμενες ουσίες, είναι το τίμημα της κακής διατροφής και της αύξησης των χημικών και ερεθιστικών παραγόντων που η βιομηχανοποίηση άθροισε στο περιβάλλον, σε συνδυασμό με τη μειωμένη εκγύμναση του ανοσοποιητικού συστήματος από τη γέννηση απέναντι σε φυσικά αλλεργιογόνα λόγω της τεχνητής διαμόρφωσης ενός υπερπροστατευτικού αποστειρωμένου από μικρόβια περιβάλλοντος στην οικογένεια και στον κοινωνικό μικρόκοσμο του βρέφους.

Η βρεφική και παιδική ηλικία είναι καθοριστικής σημασίας, σύμφωνα με μελέτες, για την εγκαθίδρυση μιας υγιούς ανοσολογικής απάντησης στον αναπτυσσόμενο οργανισμό.

Συγκεκριμένα, μητέρες που καπνίζουν, κάνουν χρήση φαρμάκων ή αντιβιοτικών κατά την κύηση έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να κάνουν παιδιά με αλλεργικές παθήσεις. Η πλούσια σε λιπαρά διατροφή, με χαμηλή περιεκτικότητα σε φρούτα, λαχανικά, φυσικά αντιοξειδωτικά και βιταμίνη Ε, κατά την κύηση, έχει συνδεθεί με μεγαλύτερη επίπτωση αλλεργιών στα βρέφη και παιδιά.

Ο μητρικός θηλασμός ασκεί προστατευτική επίδραση.

Η έκθεση σε απλούς ιούς και μικρόβια, κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα διαμορφώνεται, είναι κρίσιμη για την εγκατάσταση ομαλής ανοσοποιητικής απάντησης που θα συνοδεύει τον άνθρωπο σε όλη του τη ζωή.

Οι βακτηριακές φλεγμονές επάγουν την παραγωγή της ιντερλευκίνης 12, που είναι σημαντική για την ανάπτυξη υγιούς ανοσοποιητικού. Η μικρότερη επίπτωση αλλεργιών που παρατηρείται σε πολύτεκνες οικογένειες, ιδιαίτερα στα μικρότερα παιδιά, έχει αποδοθεί στην αυξημένη έκθεσή τους σε κοινούς ιούς και απλά μικρόβια από τα μεγαλύτερα αδέλφια.

Ο τρόπος δόμησης της σύγχρονης κατοικίας αύξησε αφύσικα τη συγκέντρωση ορισμένων αλλεργιογόνων στο εσωτερικό περιβάλλον.

Τέτοιες αλλαγές στη σύγχρονη κατοικία που ενοχοποιούνται για την αυξημένη εμφάνιση αλλεργιών είναι η αυξημένη χρήση συνθετικών υλικών, καθώς και η ευρεία χρησιμοποίηση μοκετών και βαριάς επίπλωσης, που ελκύουν αλλεργιογόνα.

Ιδιαίτερης σημασίας, είναι σύμφωνα με μελέτες, η αυξημένη συγκέντρωση των αλλεργιογόνων αυτών στο υπνοδωμάτιο. Η υιοθέτηση της συνήθειας από πολλές αστικές κυρίως οικογένειες να παίρνουν τα κατοικίδια στα υπνοδωμάτια κατά τη νύχτα, έχει σχετιστεί με την αύξηση των αλλεργιών.

Κατοικίες με αυξημένη υγρασία, αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης άσθματος. Η αποφυγή των συνθετικών υλικών, των μοκετών, των χαλιών και της βαριάς επίπλωσης, ιδιαίτερα στα υπνοδωμάτια, καθώς και η αποφυγή της υγρασίας, μειώνει την πιθανότητα αλλεργιών.

Η χρήση εσωρούχων από καθαρό βαμβάκι (pure cotton), μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης δερματικών αλλεργιών.

Η παχυσαρκία και το κάπνισμα συνδέονται με μεγαλύτερα ποσοστά αλλεργικών παθήσεων. Η απώλεια του υπερβάλλοντος βάρους βελτιώνει το αλλεργικό άσθμα στους ήδη πάσχοντες. Η τυποποιημένη διατροφή πλούσια σε συντηρητικά και χρωστικές, η κατάχρηση κρέατος, η αυξημένη πρόσληψη ζωϊκού λίπους, η μικρή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών αυξάνει την πιθανότητα να εμφανιστούν αλλεργικές παθήσεις.

Δευτεροπαθής πρόληψη

Η δευτεροπαθής πρόληψη αφορά την πρόληψη εμφάνισης αλλεργικών συμπτωμάτων σε εγκατεστημένη αλλεργία. Στην περίπτωση αυτή, είναι σημαντικό να γίνει σωστή ιατρική μελέτη, ώστε να εντοπιστεί το είδος του αλλεργιογόνου, για το οποίο, καταρτίζεται στη συνέχεια πρόγραμμα εξατομικευμένης παρέμβασης στην καθημερινότητα, ώστε το αλλεργιογόνο αυτό να αποσυρθεί δραματικά.

Εάν το υπεύθυνο αλλεργιογόνο, δεν δύναται να εντοπιστεί, ανάλογα με το είδος, την ένταση της αλλεργικής αντίδρασης και τα ευρήματα του εργαστηριακού ελέγχου, καθορίζονται εξατομικευμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις.

Ταξίδια και πρόληψη επικίνδυνων αλλεργικών αναφυλακτικών αντιδράσεων

Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών, τα άτομα επισκέπτονται ασυνήθιστους τόπους, διαμένουν συχνότερα στην ύπαιθρο, υιοθετούν νέες συνήθειες, ενώ σημαντικές ιατρικές υποδομές συχνά απουσιάζουν. Οι παράγοντες αυτοί αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης σοβαρών αναφυλακτικών αντιδράσεων, ιδιαίτερα σε αλλεργικά άτομα.

Μέτρα πρόληψης:

• Μην περπατάτε χωρίς υποδήματα
• Μην χρησιμοποιείτε αρώματα, αρωματικά γαλακτώματα σώματος ή αντηλιακά με άρωμα. Οι έντονες οσμές κινδυνεύουν να προσελκύσουν ορισμένα έντομα και υμενόπτερα
• Δεν πρέπει να εκτίθενται τα τρόφιμα στον αέρα. Η πρακτική αυτή προσελκύει επικίνδυνα έντομα (πχ. σφήκες)
• Δραστηριότητες όπως κλάδεμα, κόψιμο χόρτων, αποκομιδή σκουπιδιών πεσμένων φρούτων δεν πρέπει να γίνονται από αλλεργικά άτομα
• Τα ευαίσθητα άτομα πρέπει να έχουν μαζί τους φάρμακα αμέσου ανάγκης κατά τις εκδρομές.