Πώς αντιμετωπίζεται η ατοπική δερματίτιδα

Δρ. Μιχαήλ Π. Μακρής, Διευθυντής ΕΣΥ, Μονάδα Αλλεργιολογίας, Β΄ Κλινική Δερματικών και Αφροδισίων Νόσων Πανεπιστημίου Αθηνών, ΠΓΝ (Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο) “Αττικόν”

Η Ατοπική Δερματίτιδα ή έκζεμα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης πάθηση του δέρματος που συνήθως εμφανίζεται στην πρώιμη παιδική ηλικία αλλά μπορεί να εκδηλωθεί οποτεδήποτε και στην ενήλικο ζωή. Η συχνότητά της ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία και κυμαίνεται μεταξύ 20-30% στα παιδιά και 3-5% στους ενήλικες.

Παρότι η αιτιολογία της δεν είναι επαρκώς αποσαφηνισμένη, πολύ συχνά συνοδεύεται από αύξηση της ανοσοσφαιρίνης IgE που συνδέεται άρρηκτα με τις αλλεργίες. Η Ατοπική Δερματίτιδα αποτελεί συνήθως την πρώτη εκδήλωση της ‘παρέλασης’ των αλλεργικών νοσημάτων, όπως χαρακτηριστικά λέγεται, ακολουθούμενη από την τροφική αλλεργία, το άσθμα και την αλλεργική ρινίτιδα που εκδηλώνονται μεταγενέστερα. Πλην της αλλεργικής προδιάθεσης άλλοι καθοριστικοί παράγοντες για την εκδήλωση της νόσου είναι

• γονιδιακές μεταλλάξεις σε πρωτεΐνες (φιλαγγρίνη) σημαντικές για την καλή υγεία και ενυδάτωση του δέρματος
• λοιμώξεις του δέρματος από μικρόβια (χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο) ή και ιούς (έρπητα),
• περιβαλλοντικές συνθήκες (έξαρση σε έντονο ψύχος ή υπερβολική ζέστη)
• ερεθιστικοί παράγοντες (χημικά καθαριστικά, σαπούνια, κακή ποιότητα νερού, συνθετικά υφάσματα, σκόνη κα).

Η διάγνωση της Ατοπικής Δερματίτιδας βασίζεται στην παρουσία των χαρακτηριστικών εκζεματοειδών βλαβών που ανάλογα με την ηλικία εμφανίζουν διαφορετική κατανομή: στο πρόσωπο, τον λαιμό και τις εκτατικές επιφάνειες στα βρέφη και τα νήπια και στις καμπτικές επιφάνειες αγκώνων, γονάτων στα μεγαλύτερα παιδιά και τους ενήλικες, ενώ οι μασχαλιαίες και βουβωνικές πτυχές συνήθως δεν προσβάλλονται. Η νόσος ανάλογα με τη διάρκειά της διακρίνεται σε οξεία (κυρίως ερύθημα, φυσαλίδες) υποξεία ή χρόνια (ξηρό, τραχύ, λειχηνοποιημένο δέρμα).  Οι βλάβες αυτές εμφανίζουν μια χρόνια και υποτροπιάζουσα πορεία με εξάρσεις και υφέσεις και συνοδεύονται πάντοτε από έντονη φαγούρα. Η βαρύτητα της Ατοπικής Δερματίτιδας καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα από ήπια έως μέτρια ή και σοβαρή με βάση συγκεκριμένα κριτήρια και συστήματα αξιολόγησης (σκορ συμπτωμάτων).

Χρόνιες βλάβες ατοπικής δερματίτιδας (έντονα ξηρό, λειχηνοποιημένο δέρμα)

Η Ατοπική Δερματίτιδα έχει δραματικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα και την ποιότητα ζωής τόσο των ίδιων των ασθενών όσο και των οικογενειών τους. Η ένταση του κνησμού (φαγούρας) που ενίοτε είναι ανυπόφορη πυροδοτεί έντονο stress με σαφέστατη επίδραση στο σύνολο των καθημερινών δραστηριοτήτων, είτε αυτές αφορούν στην απόδοση στο σχολείο και τις αθλητικές δραστηριότητες στα παιδιά είτε την παραγωγικότητα στην εργασία και την κοινωνική ζωή στους ενήλικες. Οι συχνές απουσίες από το σχολείο, την εργασία και τις δραστηριότητες είναι ιδιαίτερα συχνές σε όσους έχουν μέτρια-σοβαρή νόσο. Επιπρόσθετα, συγκεκριμένες αθλητικές δραστηριότητες με έντονη εφίδρωση, ρούχα στενά συνθετικά, καλλυντικά, υλικά που χρησιμοποιούνται σε παιδικές δραστηριότητες μπορεί να επιτείνουν τη φαγούρα και να επιδεινώσουν τις βλάβες με τελικό αποτέλεσμα σημαντικούς περιορισμούς στην κοινωνική, μαθητική ή/και επαγγελματική δραστηριότητα των πασχόντων. Όλοι αυτοί οι περιορισμοί σε συνδυασμό με τις επιπλοκές της νόσου (π.χ. λοιμώξεις δέρματος) δυσχεραίνουν την ποιότητα ζωής και εντείνουν το ψυχικό stress δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που επανατροφοδοτεί τη νόσο και δυσχεραίνει την αντιμετώπισή της. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το οικονομικό κόστος της Ατοπικής Δερματίτιδας έχει εκτιμηθεί σε επίπεδα ανάλογα με αυτό του άσθματος και του σακχαρώδη διαβήτη.

Τυπική κατανομή ΑΔ σε βρέφος (έντονη ερυθρότητα, συρρέουσες εκζεματοειδείς βλάβες)

Η θεραπευτική προσέγγιση της Ατοπικής Δερματίτιδας είναι σύνθετη και κλιμακώνεται ανάλογα με τη βαρύτητα της νόσου και την ηλικία. Οι επιλογές που μέχρι σήμερα είναι διαθέσιμες στη φαρέτρα μας κλιμακώνονται ως εξής:

• εντατική ενυδάτωση του δέρματος με ειδικά σκευάσματα που είναι σχεδιασμένα για τις ειδικές ανάγκες του ατοπικού δέρματος που εφαρμόζεται σε όλο το φάσμα βαρύτητας της νόσου,
• τοπικά σκευάσματα κορτικοστεροειδών (κρέμες-αλοιφές) ως πρώτη γραμμή θεραπείας σε μέτρια σοβαρή μορφή και στις εξάρσεις της νόσου. Τα σκευάσματα αυτά πρέπει πάντα να χρησιμοποιούνται σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού και να μη γίνεται κατάχρηση, καθώς η αλόγιστη χρήση τους οδηγεί στην εμφάνιση παρενεργειών,
• τοπικά ανοσορρυθμιστικά σκευάσματα που αποτελούν θεραπεία δεύτερης γραμμής για να περιοριστεί η χρήση των τοπικών κορτικοστεροειδών σε μέτρια-σοβαρή Ατοπική Δερματίτιδα ή σε ήπια αντί των στεροειδών,
• από του στόματος σχήματα κορτιζόνης ή άλλα ανοσορρυθμιστικά (κυκλοσπορίνη συνήθως) στις σοβαρές μορφές της νόσου με κίνδυνο όμως σημαντικών παρενεργειών και συχνές υποτροπές μετά τη διακοπή. Επιπρόσθετα μέτρα όπως η αποφυγή συνθετικών, στενών ρούχων και η χρήση ειδικών για το ατοπικό δέρμα προϊόντων καθαρισμού είναι κριτικής σημασίας για την αποφυγή εξάρσεων της νόσου. Παρά την χρήση όλων των ανωτέρω θεραπειών, δυστυχώς ένα σημαντικό ποσοστό των ασθενών παρουσιάζει πτωχή ανταπόκριση με εμμένουσα νόσο και έντονα βασανιστικά συμπτώματα. Πολλοί ασθενείς και γονείς πασχόντων απογοητευμένοι από την αποτελεσματικότητα εγκαταλείπουν τις οδηγίες και στρέφονται σε αμφιλεγόμενες εναλλακτικές θεραπείες με αποτέλεσμα σοβαρές υποτροπές και ενίοτε επιπλοκές όπως λοιμώξεις.

Μια νέα θεραπεία έχει πρόσφατα λάβει έγκριση για τη θεραπεία της μέτριας - σοβαρής Ατοπικής Δερματίτιδας τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα και βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Ακολουθούν και άλλες μελέτες και θεραπείες που εκπέμπουν ένα μήνυμα αισιοδοξίας στους πάσχοντες από Ατοπική Δερματίτιδα για μια καθημερινότητα με λιγότερους περιορισμούς και περισσότερο χαμόγελο.