Αντισύλληψη: Ποια μέθοδο να διαλέξω;

Η ιστορία της αντισύλληψης, της προσπάθειας αποφυγής μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης, ξεκινάει από τα αρχαία χρόνια. Είναι, όμως, στη σύγχρονη εποχή πιο σημαντική από ποτέ λόγω της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία. Η γυναίκα έχει να επιλέξει ανάμεσα σε αρκετές μεθόδους αυτή που της ταιριάζει.

Φυσικές μέθοδοι

Διακεκομμένη συνουσία: Πρόκειται για τη διακοπή της επαφής πριν από την εκσπερμάτιση, η οποία πραγματοποιείται εκτός του κόλπου. Η μέθοδος απαιτεί πείρα και επαρκή αυτοέλεγχο από τον άνδρα, καθώς και πλήρη απομάκρυνση από τα γεννητικά όργανα της γυναίκας. Στα προσπερματικά υγρά μπορεί να υπάρχουν λίγα, μέχρι και 50.000 σπερματοζωάρια. Ως εκ τούτου, η αποτελεσματικότητα της μεθόδου είναι περιορισμένη.

Περιοδική αποχή (μέθοδος ρυθμού): Η γυναίκα προσπαθεί να βρει τις γόνιμες μέρες της, είτε ημερολογιακά (η ωοθυλακιορρηξία συμβαίνει 14 μέρες πριν την επόμενη περίοδο), εάν έχει σταθερό κύκλο, είτε παρατηρώντας την τραχηλική βλέννη, είτε με την καθημερινή πρωινή θερμομέτρηση (η ωοθυλακιορρηξία σηματοδοτεί την αύξηση της θερμοκρα-σίας του σώματος). Οι επαφές απαγορεύονται από 7 μέρες πριν έως και 3 μέρες μετά την ωοθυλακιορρηξία. Οι παραπάνω μέθοδοι έχουν πολλά προβλήματα στην εφαρμογή τους αφού πολλές γυναίκες έχουν ασταθείς κύκλους, μπορεί να υπάρχουν άλλοι λόγοι αύξησης της θερμοκρασίας του σώματος, αλλά και μια κολπίτιδα αλλάζει την υφή των κολπι-κών υγρών.

Αμηνόρροια της γαλουχίας: Ο θηλασμός καταστέλλει τη λειτουργία των ωοθηκών και δεν συμβαίνει ωορρηξία. Η καταστολή αυτή μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες (4-8), αρκεί, όμως, να μην δίνονται στο μωρό άλλες τροφές.

Όλες οι παραπάνω μέθοδοι αποτελούν απόλυτα φυσικούς τρόπους αντισύλληψης χωρίς παρενέργειες, αλλά με πολύ φτωχά αποτελέσματα και μεγάλα ποσοστά αποτυχίας (10-38%).

Μέθοδοι φραγμού

Οι μέθοδοι αυτοί προσφέρουν ένα φυσικό εμπόδιο στην ένωση του σπέρματος με το ωάριο.

Το προφυλακτικό: Είναι η πιο συχνή μέθοδος φραγμού που χρησιμοποιείται. Συγκρατεί το σπέρμα και το εμποδίζει να πάει στον κόλπο. Η αντισυλληπτική του αποτελεσματικότητα ποικίλει από 64-97%. Ο κίνδυνος ρήξης (σπάσιμο) αποτελεί το κύριο αίτιο αποτυχίας της μεθόδου. Συμβαίνει στο 3% περίπου των περιπτώσεων και σχετίζεται με το υλικό κατασκευής, τη λίπανση και την εφαρμογή. Το προφυλακτικό προσφέρει μεγάλη προστασία από σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, όπως HIV, τον ιό των κονδυλωμάτων, του έρπητος, χλαμύδια κ.α. και για το λόγο αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται σε κάθε μη μόνιμη σχέση, ανεξαρτήτως άλλης αντισυλληπτικής μεθόδου. Είναι ασφαλές, φτηνό, διαθέσιμο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί εύκολα, άμεσα και από όλους, χωρίς να χρειάζεται εξάσκηση ή προγραμματισμό. Είναι πλήρως αναστρέψιμη αντισυλληπτική μέθοδος. Στα μειονεκτήματά του συγκαταλέγονται η πιθανή αλλά σπάνια αλλεργική αντίδραση στο latex, καθώς και η μείωση της ηδονής που βιώνουν κάποια ζευγάρια.

Οι υπόλοιπες μέθοδοι φραγμού όπως το γυναικείο προφυλακτικό, ο κολπικός σπόγγος, το κολπικό διάφραγμα και η τραχηλική καλύπτρα δεν έχουν μεγάλη εφαρμογή και αποδοχή στη χώρα μας μάλλον λόγω των ερεθισμών που μπορεί να προκαλέσει η εφαρμογή τους.

Ενδομητρικά σπειράματα (σπιράλ)

Πρόκειται για συσκευές από μαλακό πλαστικό ή μεταλλικό υλικό που τοποθετούνται στη μήτρα. Προσφέρουν μακρόχρονη και αποτελεσματική αντισύλληψη με πολύ χαμηλά ποσοστά αποτυχίας (0,8-1,4%) και δράση 3-5 έτη. Το σπιράλ δεν αποτελεί εκτρωτικό μέσο, όπως τονίζεται και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Τα σπιράλ είναι δύο ειδών:

• Σπιράλ χαλκού: δρουν απελευθερώνοντας μια μικρή ποσότητα χαλκού στην κοιλότητα της μήτρας δημιουργώντας ένα εχθρικό περιβάλλον για εμφύτευση αλλά και παρεμβαίνοντας στην πορεία και την κινητικότητα του σπέρματος. 
• Σπιράλ προγεστερόνης (Mirena): δρουν απελευθερώνοντας μια σταθερή ποσότητα προγεστερόνης στην κοιλότητα της μήτρας, προκαλώντας ατροφία του ενδομητρίου. Το ορμονικό σπιράλ μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για θεραπευτικούς λόγους σε γυναίκες που παρουσιάζουν αιμορραγίες ορμονικής αιτιολογίας, καθώς και προληπτικά σε γυναίκες που έχουν καρκίνο μαστού ή υπερπλασία του ενδομητρίου.

Η τοποθέτηση της συσκευής γίνεται από το γυναικολόγο είτε στο ιατρείο, είτε στην κλινική και συνήθως δεν χρειάζεται αναισθησία. Η εισαγωγή είναι καλύτερα να γίνεται κατά τις τελευταίες μέρες της εμμήνου ρύσεως, οπότε ο τράχηλος είναι ακόμα ανοιχτός. Πριν την τοποθέτηση θα πρέπει να έχει αποκλειστεί η εγκυμοσύνη, η φλεγμονή της πυέλου, ο καρκίνος του τραχήλου, της μήτρας, των ωοθηκών και η ανώμαλη διάπλαση της μήτρας ή η ύπαρξη μεγάλων ινομυωμάτων, αφού σε μια τέτοια περίπτωση η κοιλότητα της μήτρας δεν θα επιτρέπει την εισαγωγή. Επίσης, γυναίκες που πάσχουν από νόσο του Wilson δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν σπιράλ χαλκού.

Μειονεκτήματα κατά την εφαρμογή του σπιράλ μπορεί να είναι επιπλοκές όπως η μετακίνηση της συσκευής στο μυομήτριο,καθώς και των νημάτων και η δυσκολία στην έξοδο, η αιμορραγία, η φλεγμονή και ο πόνος και σπάνια η διάτρηση της μήτρας. Η συσκευή μπορεί να φύγει από τη θέση της μέχρι και να πέσει ειδικά κατά τους πρώτους μήνες από την τοποθέτηση και κατά την περίοδο, οπότε και να μην γίνει αντιληπτό από τη γυναίκα. Το σπιράλ δεν αυξάνει τον κίνδυνο εξωμητρίου κύησης ακριβώς γιατί τα ποσοστά κυήσεων είναι πολύ μικρά (0,8-1,4%), αλλά επί των κυήσεων με σπιράλ ένα ποσοστό 5% θα είναι έκτοπες. Τέλος, είναι μια αναστρέψιμη μέθοδος αντισύλληψης και η γονιμότητα με το σπιράλ χαλκού επανέρχεται αμέσως μετά την έξοδό του.

Ορμονική αντισύλληψη

Πρόκειται για την αντισύλληψη που προσφέρει η λήψη ορμονών σε διάφορες μορφές: χάπια, ενέσεις, εμφυτεύματα και κολπικοί δακτύλιοι.

Τα αντισυλληπτικά δισκία (ΑΔ) αποτελούν τη συχνότερα χρησιμοποιούμενη μορφή ορμονικής αντισύλληψης. Περιέχουν συνθετικά οιστρογόνα και προγεστερινοειδές (τα συνδυασμένα), είτε μόνο προγεστερινοειδές. Υπάρχουν σε συσκευασίες των 21 χαπιών, όπου η γυναίκα λαμβάνει ένα χάπι την ημέρα, την ίδια περίπου ώρα, ξεκινώντας από την πρώτη μέρα της περιόδου της ή την πρώτη Κυριακή μετά την περίοδο, διακόπτει για 7 μέρες, αφού ολοκληρώσει το κουτί και ξεκινάει ένα καινούργιο κουτί μετά την 8η μέρα της διακοπής.

Οι συσκευασίες που περιέχουν 28 χάπια λαμβάνονται κατά τον ίδιο τρόπο, αλλά δεν χρειάζονται διακοπή, αντίθετα η γυναίκα συνεχίζει στο επόμενο κουτί μόλις τελειώσει το προηγούμενο. Τα χάπια που περιέχουν μόνο προγεστερινοειδές λαμβάνονται κάθε μέρα χωρίς διακοπή. Η αποτελεσματικότητά τους είναι πολύ υψηλή (99%), με σωστή χρήση. Η δράση τους στηρίζεται στην αναστολή της ωοθυλακιορρηξίας, πάχυνση της τραχηλικής βλέννης και φθαρτοποίηση της κοιλότητας της μήτρας, ώστε να είναι σχεδόν αδύνατη η εμφύτευση.

Τα χάπια μπορεί να λαμβάνονται από σχεδόν όλες τις γυναί-κες εκτός από βαριές καπνίστριες, γυναίκες με ιστορικό εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης ή πνευμονικής εμβολής, σακχαρώδη διαβήτη, καρκίνο του μαστού, υπέρταση ή αγγειοπάθεια, ηπατική νόσο, θρομβοφιλία και ημικρανίες με εστιακά νευρολογικά συμπτώματα. Για τον αποκλεισμό των παραπάνω, θα πρέπει πριν την έναρξη η γυναίκα να επισκεφτεί τον γυναικολόγο της. Το χάπι γίνεται συνήθως καλά ανεκτό από τη γυναίκα. Με τα νεότερης γενιάς αντισυλληπτικά και με σωστή επιλογή ασθενών, παρενέργειες όπως αύξηση βάρους, συναισθηματικές διαταραχές, αύξηση του κινδύνου καρκίνου μαστού, καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια καθώς και φλεβικές θρομβώσεις είναι πολύ σπάνιες.

Τα αντισυλληπτικά χάπια βοηθούν και σε καταστάσεις όπως: ακμή, τριχοφυΐα, προεμμη-νορρυσιακό σύνδρομο (οίδημα, πόνο στο στήθος, κεφαλαλγία κλπ. πριν την περίοδο), πόνοι περιόδου, ενδομητρίωση, αιμορραγία στην περίοδο. Μειώνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης καλοηθών παθήσεων του μαστού, καρκίνου της μήτρας, των ωοθηκών και του παχέος εντέρου. Επιπλέον μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης κύστεων των ωοθηκών. Η αντισυλληπτική δράση ξεκινάει τουλάχιστον μια εβδομάδα από την έναρξη των χαπιών και σταματάει αμέσως μόλις διακόψει η γυναίκα τα χάπια. Τέλος, μια γυναίκα που παίρνει αντισυλληπτικά θα πρέπει να το αναφέρει σε κάθε γιατρό που επισκέπτεται και να γνωρίζει ότι η δράση τους μπορεί να μειωθεί με ταυτόχρονη λήψη άλλων φαρμάκων.

Η ορμονική αντισύλληψη δεν υπάρχει μόνο με την μορφή των χαπιών αλλά και με άλλες μορφές, όπως ενέσεις, εμφυτεύματα, διαδερμικά αυτοκόλλητα και τον κολπικό δακτύλιο, χωρίς όμως αυτές να έχουν μεγάλη αποδοχή και χρήση στη χώρα μας.

Κολπικός δακτύλιος: Είναι ένας δακτύλιος που τοποθετείται κολπικά για 3 εβδομάδες. Αφαιρείται την τέταρτη και τοποθετείται νέος στον επόμενο κύκλο. Περιέχει ορμόνες παρόμοιες με του αντισυλληπτικού δισκίου. Δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος στην Ελλάδα.

Επείγουσα αντισύλληψη

Πρόκειται για την αντισύλληψη που χρησιμοποιείται μετά από επαφή που έλαβε χώρα χωρίς κάποια προφύλαξη. Συνιστάται συνήθως σε ορμονικό σκεύασμα (χάπι της επόμενης μέρας) που πρέπει να λαμβάνεται το συντομότερο δυνατό μετά την επαφή, εντός 72 το πολύ ωρών, εκτός από ένα σκεύασμα, το ellaOne, που μπορεί να ληφθεί μέχρι και 120 ώρες μετά την επαφή.

Τα διάφορα σκευάσματα έχουν πολύ ικανοποιητική αποτελεσματικότητα. και δρουν με πολλούς τρόπους, όπως εμποδίζοντας ή καθυστερώντας την ωοθυλακιορρηξία, καθιστώντας την τραχηλική βλέννη εχθρική, εμποδίζοντας τη μεταφορά του σπέρματος και του ωαρίου, μεταβάλλοντας τη λειτουργία του ωχρού σωματίου, μεταβάλλοντας το ενδομήτριο καθιστώντας το εχθρικό και, γενικά, εμποδίζοντας τη γονιμοποίηση. Σε καμία περίπτωση δεν προκαλούν αποβολή μιας ήδη εγκατεστημένης κύησης. Η γυναίκα ενδεχομένως να έχει ανωμαλία στον κύκλο της, λόγω των ορμονών.

Άλλη μορφή επείγουσας αντισύλληψης είναι η τοποθέτηση ενδομήτριου σπειράματος χαλκού εντός 3 - 6 το πολύ ημερών μετά την επαφή.

Στειροποίηση

Πρόκειται για χειρουργική απολίνωση των σαλπίγγων σε γυναίκες που έχουν ολοκληρώσει την οικογένειά τους. Η διαδικασία μπορεί να γίνει με διάφορες χειρουργικές τεχνικές, τόσο λαπαροσκοπικά, όσο και κατά τη διάρκεια μιας καισαρικής τομής. Το ποσοστό αποτυχίας είναι λιγότερο από 1%, ανάλογα και με τη μέθοδο που εφαρμόστηκε. Έχει τα μειονεκτήματα μιας χειρουργικής πράξης (προβλήματα αναισθησίας, αιμορραγία κατά το χειρουργείο, φλεγμονή), ενώ έχει κατηγορηθεί και για ανωμαλίες στον κύκλο και αυξημένη ροή περιόδου.

Ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι τα συμπτώματα αυτά παρατηρούνται στις γυναίκες που σταματούν την ορμονική αντισύλληψη, οπότε και αλλάζει ο κύκλος τους. Στα οφέλη της μεθόδου είναι η μείωση του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου ωοθηκών, ενώ στα μειονεκτήματα είναι η δυσκολία στην αναίρεση, για την οποία χρειάζεται χειρουργική αναστόμωση των σαλπίγγων με μη ικανοποιητικά ποσοστά επιτυχίας και με αυξημένα ποσοστά εξωμητρίων κυήσεων.

Αντίστοιχης φιλοσοφίας είναι και η στειροποίηση στον άνδρα που έχει ολοκληρώσει την οικογένειά του κατά την οποία κόβεται ένα τμήμα του σπερματικού πόρου.

Σπερμοκτόνα

Πρόκειται για ουσίες που ακινητοποιούν το σπέρμα στον κόλπο και διατίθενται κυρίως σε μορφή αφρού, ζελέ ή ως κολπικά υπόθετα. Δεν έχουν ικανοποιητική αποτελεσματικότητα, εκτός και εάν χρησιμοποιηθούν συμπληρωματικά με άλλες μεθόδους φραγμού.