3. Παράγοντες κινδύνου για υπέρταση

Πού οφείλεται η υπέρταση

Στη μεγάλη πλειοψηφία των υπερτασικών (9 στους 10) δεν μπορεί να βρεθεί κάποια συγκεκριμένη αιτία που να προκαλεί την υψηλή πίεση. Τότε λέμε ότι πάσχουν από ‘ιδιοπαθή’ υπέρταση. Σήμερα γνωρίζουμε ότι υπάρχουν κάποιοι παράγοντες όπως η κληρονομικότητα, το αυξημένο σωματικό βάρος, το κάπνισμα, η κατάχρηση αλκοόλ, το αλατισμένο φαγητό, το έντονο στρες και η απουσία άσκησης που καλούνται ‘υπερτασιογόνοι’ και οι οποίοι προδιαθέτουν τον οργανισμό στη εμφάνιση της υπέρτασης, χωρίς όμως να είναι το καθαυτό αίτιό της.

Όλοι αυτοί οι παράγοντες, με εξαίρεση την κληρονομικότητα, σχετίζονται με τις συνήθειες και με τον τρόπο ζωής σας και επομένως μπορείτε να τους εξαλείψετε. Έτσι, οι υγιείς και νέοι άνθρωποι μπορούν να εξασφαλίσουν, κατά το δυνατό, ένα μέλλον ελεύθερο από την πάθηση αυτή και τις συνέπειες της.

Σε ένα μικρό ποσοστό υπερτασικών ασθενών (3-5%) υπάρχει ένα ειδικό αίτιο (ορμονική διαταραχή, στένωση νεφρικής αρτηρίας κλπ) που ευθύνεται για την υπέρταση και η αντιμετώπισή του μπορεί να οδηγήσει σε θεραπεία της υπέρτασης.

Ο γιατρός σας είναι αυτός που θα αναζητήσει τις εκδηλώσεις αυτών των παθήσεων και θα συστήσει περαιτέρω εξετάσεις για τη διάγνωσή τους. Επίσης, κάποια φάρμακα όπως τα αντισυλληπτικά, τα αντιφλεγμονώδη για τα αρθριτικά ή τα ρινικά αποσυμφορητικά μπορεί να συμβάλλουν στην υψηλή πίεση.

Ευθύνεται το αυξημένο σωματικό βάρος για την εμφάνιση της υπέρτασης;

Το βάρος και η πίεση έχουν στενή σχέση. Όταν το βάρος σας αυξάνεται, συχνά και η πίεσή σας ακολουθεί την ίδια πορεία. Βέβαια, αν είστε υπέρβαροι δεν σημαίνει ότι υποχρεωτικά θα εμφανίσετε υπέρταση αφού υπάρχουν υπέρβαροι άνθρωποι χωρίς υπέρταση.

Να γνωρίζετε όμως ότι ο κίνδυνος να εμφανίσετε υπέρταση είναι δύο με έξι φορές μεγαλύτερος αν έχετε αυξημένο βάρος από ότι αν το βάρος σας ήταν φυσιολογικό.

Ποιο είναι το κανονικό σωματικό βάρος σας;

Για να αξιολογήσετε αν το βάρος σας είναι σωστό υπάρχουν 2 απλοί τρόποι: να υπολογίσετε τον δείκτη μάζας σώματος και να μετρήσετε την περίμετρο της μέσης σας.
Τον δείκτη μάζας του σώματός σας μπορείτε να τον βρείτε αν διαιρέσετε το βάρος σας (σε κιλά) με το τετράγωνο του ύψους σας (σε μέτρα).

Έτσι, αν είστε 2 μέτρα και ζυγίζετε 100 κιλά, ο δείκτης μάζας σώματος είναι 25. Κανονικά, τόσο για άνδρες όσο και για γυναίκες, πρέπει να έχετε δείκτη μάζας σώματος από 19 ως 25. Αν ο δείκτης σας είναι από 25 ως 30, τότε είστε υπέρβαροι και βρίσκεστε σε αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο.

Παχύσαρκο θεωρείται το άτομο με δείκτη μάζας σώματος 30 ή παραπάνω.

Φαίνεται όμως ότι για την πρόληψη της υπέρτασης αλλά και γενικότερα των καρδιαγγειακών νοσημάτων σημασία δεν έχει μόνο το πόσα κιλά ζυγίζετε αλλά και η κατανομή του λίπους, δηλαδή το σημείο όπου συγκεντρώνεται το περισσότερο λίπος.

Έτσι, για να μάθετε εάν έχετε επιπλέον λίπος γύρω από τη μέση σας, πρέπει να μετρήσετε την περίμετρό της. Η περίμετρος μέσης που είναι μεγαλύτερη από 102 εκατοστά στους άντρες και 88 εκατοστά στις γυναίκες δείχνει ότι το άτομο έχει αυξημένο κίνδυνο για προβλήματα υγείας, ειδικά αν έχει και δείκτη μάζας σώματος πάνω από 25.

Επηρεάζει το αλάτι την αρτηριακή πίεση;

Το αλάτι ή αλλιώς χλωριούχο νάτριο έχει συνδεθεί αρκετά στενά με την αρτηριακή πίεση. Σε πρωτόγονες φυλές που το φαγητό δεν αλατίζεται, η υπέρταση είναι πολύ σπάνια. Πρέπει να ξέρετε ότι ο κάθε οργανισμός αντιδρά διαφορετικά στην προσλαμβανομένη ποσότητα αλατιού.

Ορισμένα άτομα, είτε υγιή είτε υπερτασικά – μπορούν να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλατιού και η πίεσή τους να μην επηρεαστεί καθόλου.

Αντίθετα, σε άλλους η υπερβολική ποσότητα αλατιού μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της πίεσης και σε εμφάνιση υπέρτασης σε προηγούμενα υγιείς, ή σε απορύθμιση της πίεσης στους ήδη υπερτασικούς. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται αλατο-ευαισθησία και απαντάται περίπου στο 40% των υπερτασικών ατόμων.

Κατά ανάλογο τρόπο, αν έχετε υπέρταση και περιορίσετε την ποσότητα του αλατιού που τρώτε, τότε θα μειωθεί και η πίεση. Η μείωση αυτή δεν θα είναι ίδια σε όλους σας. Έτσι, η πίεσή σας θα μειωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό αν είστε αλατοευαίσθητοι και λιγότερο αν είστε μη αλατοευαίσθητοι.

Πρέπει να τρώτε αλατισμένες τροφές;

Ο άνθρωπος είναι το μόνο θηλαστικό που στις σύγχρονες κοινωνίες απέκτησε την συνήθεια να τρώει αλατισμένες τροφές. Ιδανικά, οι τροφές που θα τρώτε θα πρέπει να περιέχουν λιγότερο από 0.1 γραμμάριο αλατιού ανά 100 γραμμάρια τροφής.

Στην πραγματικότητα με την σύγχρονη διατροφή, ιδίως τις βιομηχανοποιημένες τροφές προσλαμβάνετε πολύ περισσότερο νάτριο. Αρκεί να σκεφτείτε ότι στα 100 γραμμάρια θαλασσινού νερού αντιστοιχεί 1 γραμμάριο αλατιού, ενώ τα 100 γραμμάρια κόρν φλέικς περιέχουν 1.1 γραμμάρια αλατιού, δηλ αυτά είναι 10% πιο αλμυρά από το θαλασσινό νερό.

Αν θεωρήσουμε ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να επιβιώσει με το θαλασσινό νερό, είναι εύκολο να καταλάβουμε πόσο επιβλαβής μπορεί να είναι η κατανάλωση τόσο αλμυρών τροφών. Συνολικά το 24ωρο δεν πρέπει να προσλαμβάνετε πάνω από 5 γραμμάρια αλατιού.

Αυξάνει το αλκοόλ την πίεσή σας;

Το πόσο θα επηρεασθεί η πίεσή σας εξαρτάται από την ποσότητα του αλκοόλ που θα καταναλώσετε. Αν πίνετε μεγάλες ποσότητες αλκοόλ, τότε η πίεσή σας θα αυξηθεί και παράλληλα θα μειωθεί η αποτελεσματικότητα των αντιυπερτασικών φαρμάκων που λαμβάνετε.

Αντίθετα, η κατανάλωση μικρής ποσότητας αλκοόλ δεν φαίνεται να αυξάνει την πίεση. Υπάρχουν αρκετά στοιχεία που υποστηρίζουν ότι η μικρή ποσότητα αλκοόλ μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφράγματος, γιατί επηρεάζει ευνοϊκά την HDL χοληστερίνη, την λεγόμενη και ‘καλή’ χοληστερίνη.

Αυξάνει το κάπνισμα την πίεση;

Μετά από το κάπνισμα ενός τσιγάρου η πίεση αυξάνεται περίπου κατά 10mm Hg και παραμένει αυξημένη για περίπου 30 λεπτά ακόμη. Καθώς μειώνεται η στάθμη της νικοτίνης, η πίεση αρχίζει να ελαττώνεται σταδιακά. Βέβαια, αν καπνίζετε 10-20 τσιγάρα την ημέρα ή περισσότερο, η πίεση παραμένει συνεχώς σε υψηλά επίπεδα καθ’όλο το 24ωρο.

Πώς το άγχος επηρεάζει την πίεση;

Το στρες (ψυχικό άγχος) συχνά αναφέρεται ως ένας από τους παράγοντες που προδιαθέτει σε υπέρταση. Τα επίπεδά του όμως είναι δύσκολο να μετρηθούν και οι απαντήσεις στο στρες ποικίλλουν από άτομο σε άτομο. Διαφορετικά πράγματα επιδρούν στους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο.

Γενικά, είναι κοινή πεποίθηση ότι αν είστε άτομα ανταγωνιστικά, αγχώδη και ανυπόμονα τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να αναπτύξετε υπέρταση. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά άτομα με τέτοιο χαρακτήρα που έχουν φυσιολογική πίεση, όπως υπάρχουν και άτομα χωρίς άγχος που έχουν υπέρταση.

Έχει συμπτώματα η υπέρταση;

Η αρτηριακή υπέρταση συνήθως δεν προκαλεί πόνο ή άλλα συμπτώματα που μπορούν να σας προειδοποιήσουν για το πρόβλημα που υπάρχει και για αυτό αποκαλείται και ‘σιωπηλός δολοφόνος’. Οι περισσότεροι ανακαλύπτουν ότι έχουν υπέρταση κατά την διάρκεια μίας εξέτασης ρουτίνας.

Τα συμπτώματα εμφανίζονται μόνο σε προχωρημένες περιπτώσεις και τότε συνήθως είναι αρκετά αργά.

Μερικές φορές ορισμένοι παραπονούνται για πονοκέφαλο ή ζάλη όταν έχουν αυξημένη την πίεσή τους αλλά αυτά τα συμπτώματα μπορεί να οφείλονται και σε πολλές άλλες αιτίες. Το ίδιο ισχύει και για τις ρινορραγίες που δεν αποτελούν προειδοποιητικό σημείο υπέρτασης.

Άλλοι μπορεί να παρουσιάζουν έντονο ροχαλητό την νύχτα με επεισόδια άπνοιας κατά τον ύπνο και υπνηλία κατά την διάρκεια της ημέρας.

Ένας στους 3 παχύσαρκους υπερτασικούς παρουσιάζει άπνοια κατά τον ύπνο. Γενικά, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν εμφανίζουν κανένα σύμπτωμα. Γι αυτό το λόγο πολλά άτομα δεν το ξέρουν ότι είναι υπερτασικά και ο μόνος τρόπος να το μάθουν είναι να μετρήσουν την πίεσή τους.

Τι πρέπει να κάνετε αν έχετε υπέρταση;

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνετε όταν διαπιστώσετε ότι η πίεσή σας είναι υψηλή, είναι να απευθυνθείτε στον γιατρό σας.
Άμεσες ενέργειες του γιατρού σας: Ο γιατρός σας θα επιβεβαιώσει με τις μετρήσεις του ότι έχετε υπέρταση, και θα πάρει από εσάς ένα πλήρες ιστορικό της κατάστασης της υγείας σας μέχρι τώρα.

Επίσης ο γιατρός θα ενδιαφερθεί για το οικογενειακό σας ιστορικό αλλά και για το ιστορικό προβλημάτων με την καρδιά σας, τα νεφρά σας, την υψηλή χοληστερίνη σας, τον διαβήτη, τον ανήσυχο ύπνο σας με το έντονο ροχαλητό, την αυξομείωση του βάρους σας, τις διατροφικές σας συνήθειες, το άγχος σας στο σπίτι ή την δουλειά και για τα τυχόν φάρμακα που παίρνετε.

Με την κλινική εξέταση ο γιατρός θα ερευνήσει για τυχόν παθήσεις που θα ευθύνονται για την πρόκληση της υπέρτασης και παράλληλα θα ψάξει για σημάδια βλάβης στα όργανα στόχους. Έτσι, ο γιατρός θα δει αν ο σφυγμός σας είναι ρυθμικός, θα σας εξετάσει κλινικά και θα σας συστήσει κάποιες εργαστηριακές εξετάσεις (εξετάσεις αίματος και ούρων, ακτινογραφία θώρακος, καρδιογράφημα, υπερηχογράφημα καρδιάς, βυθοσκόπηση κλπ).

Με τις εξετάσεις αυτές θα διαπιστωθεί αν έχετε και άλλους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα (π.χ. αν έχετε σάκχαρο ή αυξημένη χοληστερίνη, αν το συκώτι σας και οι νεφροί σας δουλεύουν καλά, κλπ ) και παράλληλα θα ερευνηθεί αν η υπέρτασή σας έχει προκαλέσει βλάβες στα όργανα στόχους.

Σε ειδικές περιπτώσεις ο γιατρός θα κρίνει ότι χρειάζεστε επιπλέον εξετάσεις για να αποκλεισθεί κάποιο ιδιαίτερο αίτιο που σας προκαλεί την υπέρταση. Επίσης σε κάποιες άλλες περιπτώσεις θα σας συστήσει να κάνετε υπερηχογράφημα νεφρών, τεστ κοπώσεως, triplex κοιλιακής αορτής, καρωτίδων και περιφερικών αρτηριών κλπ.

Εκτός αυτών, ο γιατρός θα σας λύσει όλες τις απορίες γι αυτή την παθολογική κατάσταση και θα σας δώσει αναλυτικές οδηγίες για το τι μπορείτε να κάνετε εσείς για να αντιμετωπίσετε την αυξημένη πίεσή σας.

Υπάρχουν απλά μέτρα για να προλάβετε ή να ρυθμίσετε την αυξημένη πίεσή σας; ΝΑΙ. Υπάρχουν τουλάχιστον 9 τρόποι που μπορούν να βοηθήσουν να μειωθεί η πίεσή σας:

• Τροποποιείστε τις διατροφικές σας συνήθειες προς μια πιο υγιεινή διατροφή
• Μειώστε το σωματικό βάρος σας στο φυσιολογικό, εάν είστε υπέρβαροι
• Μειώστε την πρόσληψη του αλατιού με το φαγητό
• Τρώτε τροφές πλούσιες σε κάλιο
• Περιορίστε την ποσότητα του αλκοόλ που πίνετε
• Σταματήστε το κάπνισμα
• Ασκηθείτε σε τακτική βάση
• Βρείτε χρόνο για ξεκούραση
• Πάρτε τα φάρμακά σας όπως σας τα έχει δώσει ο γιατρός σας

Στόχοι θεραπείας

• Ο βασικός στόχος της θεραπείας στους υπερτασικούς ασθενείς είναι η μείωση μακροπρόθεσμα του κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου
• Αυτό απαιτεί την αντιμετώπιση της υψηλής αρτηριακής πίεσης, αυτής καθ’εαυτής, αλλά και των συνοδών αναστρέψιμων παραγόντων κινδύνου
• Η αρτηριακή πίεση πρέπει να μειώνεται σε επίπεδα μικρότερα από 140/90mmHg και ακόμα χαμηλότερα, εάν αυτό είναι ανεκτό, σε όλους τους υπερτασικούς ασθενείς
• Η τιμή στόχος της ΑΠ είναι <130/80mmHg στους διαβητικούς ασθενείς και σε όλους τους ασθενείς υψηλού ή πολύ υψηλού κινδύνου, όπως θεωρούνται αυτοί με συνυπάρχοντα κλινικά νοσήματα (εγκεφαλικό επεισόδιο, έμφραγμα μυοκαρδίου, νεφρική δυσλειτουργία, πρωτεϊνουρία)
• Η μείωση της συστολική αρτηριακής πίεσης σε επίπεδα <140mmHg είναι συχνά δύσκολη παρά την χρήση συνδυασμένης θεραπείας και γίνεται ακόμα δυσκολότερη όταν ενδείκνυνται τιμές <130mmHg. Επιπλέον δυσκολίες αναμένονται στους ηλικιωμένους και στους διαβητικούς ασθενείς, όπως και σε αυτούς με ήδη υπάρχουσα καρδιαγγειακή βλάβη
• Προκειμένου να επιτευχθούν ευκολότερα οι τιμές στόχοι της ΑΠ, συνιστάται έναρξη της αγωγής πριν την εγκατάσταση σοβαρής καρδιαγγειακής νόσου