Θα μπορούσε η COVID-19 να ενεργοποιήσει ένα μετά-ιικό Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης (ICD-10-CM Code:G93.3);

Δρ Παναγιώτης Β. Τσακλής, Καθηγητής Εμβιομηχανικής και Εργονομίας, ΤΕΦΑΑ – Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Ερευνητής, Τμήμα Μοριακής Ιατρικής και Χειρουργικής, Karolinska Institute, Sweden

Το σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης (ΣΧΚ), είναι μια κλινική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αδυναμία και κούραση (σωματική-πνευματική-ψυχική), η οποία καταβάλλει τον πάσχοντα. Η διάρκεια της νοσολογικής αυτής κατάστασης που μοιάζει με την κλινική εικόνα της γρίπης ή του κρυολογήματος και εκφράζεται με χαρακτηριστικά σημεία και συμπτώματα, διαρκεί περισσότερο από 6 μήνες. Στον εργασιακό χώρο, το ΣΧΚ είναι το πιο σοβαρό σύνδρομο που εμπίπτει στους λεγόμενους Ψυχοκοινωνικούς παράγοντες κινδύνου, μαζί με το εργασιακό στρες, το σύνδρομο Mobbing, το σύνδρομο Burnout, το σύνδρομο της εργασιακής εξουθένωσης και την καθημερινή εργασιακή κόπωση.

Για να διαγνωσθεί θα πρέπει να υπάρχουν στον ασθενή τουλάχιστον 4 ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα και αυτό για μια χρονική διάρκεια μεγαλύτερη των 6 μηνών:

• Απώλεια της βραχυπρόθεσμης μνήμης και σοβαρές δυσκολίες στη συγκέντρωση
• Πόνος στο λαιμό με φαρυγγίτιδα
• Ερεθισμένοι λεμφαδένες στο λαιμό ή στις μασχάλες
• Μυϊκοί πόνοι
• Πόνοι στις αρθρώσεις χωρίς όμως σημεία φλεγμονής όπως για παράδειγμα ερύθημα ή πρήξιμο
• Έντονοι πονοκέφαλοι που μπορούν να παρουσιάζονται με διαφορετικό τρόπο και τύπο
• Ο ύπνος δεν ξεκουράζει τον ασθενή με αποτέλεσμα να επηρεάζει την ικανότητα του να λειτουργήσει κανονικά
• Κούραση που εγκαθίσταται μετά από οποιαδήποτε προσπάθεια και η οποία διαρκεί περισσότερο από μία ημέρα

Εκδηλώσεις του ΣΧΚ έχουν συσχετιστεί με μολύνσεις από ιούς και επίπονη νοσηλεία, οπότε θα μπορούσε πιθανά και η COVID-19 (SARS-CoV-2 ) να οδηγήσει σε παρόμοιες καταστάσεις, σύμφωνα με αρκετούς ερευνητές. Στο παρελθόν, υπήρξε αποδεδειγμένη διασύνδεση ιικών λοιμώξεων και εμφάνισης του ΣΧΚ (το οποίο σε κάποιες περιπτώσεις συνδυασμένης προσβολής του εγκεφάλου αποκαλείτε Μυαλγική Εγκεφαλομυελίτιδα – ΜΕ). Ήδη από τον κορονοϊό του SARS το 2002-03 υπήρξαν καταγραφές εικόνας ΣΧΚ και διαταραχών του ύπνου σε άτομα που είχαν νοσήσει στο Τορόντο του Καναδά, ακόμα και οκτώ χρόνια μετά την ίαση τους, σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε και δημοσίευσε ο Harvey Moldofsky και η ομάδα του το 2011, από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο.

Παρόμοια συμπεράσματα με έκπτωση τόσο στη σωματική όσο και ψυχική απόδοση και προϊούσα εμφάνιση του ΣΧΚ, ανέδειξε και η μελέτη Dubbo το 2006 που διεξήγαγαν στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, καθώς και η μελέτη 110-person 2005 UK από το Πανεπιστήμιο του Hong Kong.  Και άλλοι ιοί όπως αυτός του Ερπητοϊού (Epstein-Barr), είναι γνωστό πως προκαλούν το ΣΧΚ μετά τη νόσηση. Κατά τη νόσηση με τον SARS-CoV-2, έχουν καταγραφεί ήδη περιπτώσεις εκδήλωσης συμπτωμάτων και από το κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ), και αυτό μπορεί να επιφέρει συνδυαστικά το ΣΧΚ μαζί με τη Μυαλγική Εγκεφαλομυελίτιδα (ΜΕ), κατά την άποψη ερευνητών όπως ο Charles Shepherd, ειδικός στο ME Association UK. Ταυτόχρονα και η Avindra Nath από το NIH ανέφερε πως κατά τη νόσηση από τον SARS-CoV-2, πολλαπλά συμπτώματα που έχουν εμφανιστεί από το ΚΝΣ (ζάλη, πονοκεφάλους, προβλήματα συνείδησης, επιληψία, μηνιγγίτιδα, εγκεφαλίτιδα, καθώς και παραλήρημα, παραισθήσεις, διαταραχές διάθεσης, υπομανία, άγχος και κατάθλιψη), παράλληλα με συμπτώματα του περιφερικού νευρικού συστήματος (απώλεια όσφρησης, γεύσης, νευραλγίες), μπορούν να υποθάλψουν την μετέπειτα εμφάνιση του ΣΧΚ. Η πρόσφατη αναφορά από τον Κυβερνήτη της Νέας Υόρκης Cuomo, πως το 50% των νοσηλευόμενων στην πολιτεία για COVID-19 είναι μεταξύ 18 και 49 ετών και οι μελέτες που δείχνουν πως η βαρύτητα της νόσου αυξάνει και τον κίνδυνο μετα-ιικών συνδρόμων όπως του ΣΧΚ, οδηγούν στην υπόθεση πως ο υψηλός αυτός αριθμός νέων ανθρώπων που νοσηλεύονται, μπορεί να προβλέψει προβλήματα στην παραγωγικότητα αυτών των ατόμων που αποτελούν ενεργό εργατικό δυναμικό, στο άμεσο και απώτερο μέλλον.

Φωτο: Δρ Παναγιώτης Β. Τσακλής

Είναι δεδομένο, πως η κόπωση που ακολουθεί την νόσηση από κάποιον ιό, είναι πολύ δυσάρεστη βιωματικά από το άτομο, με έκπτωση στην ποιότητα ζωής του. Αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη πληροφόρησης σχετικά με την κατάσταση, οδηγεί τον πάσχοντα σε απομόνωση και απελπισία. Παρεμβάσεις που μπορούν να οδηγήσουν στην ανακούφιση και σταδιακή επανένταξη του ατόμου μετά την υποβολή του στο ΣΧΚ, θα πρέπει να στοχεύουν σε αλλαγές στον τρόπο ζωής και συστήνονται:

• Ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική
• Υποστηρικτική Φαρμακευτική αγωγή
• Συμπληρώματα διατροφής και βιταμίνες
• Βελτίωση της Φυσικής κατάστασης μέσω προσαρμοσμένης και προοδευτικά συστηματικής άσκησης
• Άλλες μορφές θεραπείας: Ορισμένοι ασθενείς με το σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης ανακουφίζονται από το βελονισμό, τη θαλασσοθεραπεία, τη χειροπρακτική, τα μασάζ, την ύπνωση, τη γιόγκα, από τεχνικές χαλάρωσης και άλλες ανάλογες μορφές θεραπείας.

Όπως όλοι οι ειδικοί τονίζουν, ο SARS-CoV-2 ήρθε για να μείνει και δεν θα πρέπει να εφησυχάζουμε μετά την ανάρρωση με μόνο κριτήριο τη διαγνωστική απουσία του μολυσματικού παράγοντα. Η διαδικασία της αποκατάστασης του οργανισμού και της επανένταξης στην λειτουργική καθημερινότητά του, είναι γραμμικά σχετιζόμενη με τη βαρύτητα της νόσησης και θα χρειαστεί και ο ανάλογος χρόνος επαναρύθμισης. Έτσι, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα με παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής άμεσα και προοδευτικά μετά την έξοδο από τη νοσηλεία. Σε αυτό θα βοηθήσει εάν θεωρούμε δυνητικά δεδομένη την εμφάνιση του Συνδρόμου Χρόνιας Κόπωσης (ακόμα και εάν δεν πρόκειται αυτό να συμβεί).