Τα νεότερα δεδομένα για τη Νόσο Alzheimer

Στις μέρες μας παρατηρείται μια χωρίς προηγούμενο αύξηση του αριθμού των ατόμων της τρίτης ηλικίας. Στις ανεπτυγμένες χώρες, η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης έφερε στο προσκήνιο την άνοια (άλφα στερητικό + νους = απώλεια του νου), με πιο συχνή μορφή τη Νόσο Alzheimer (50% του συνόλου) σαν ένα μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομοτεχνικό πρόβλημα. Παγκοσμίως οι ανοϊκοί ασθενείς είναι σήμερα 37.000.000 και αναμένεται να φτάσουν τα 115 εκατομμύρια μέχρι το 2050. Στην Ευρώπη είναι 7,3 εκατομμύρια και στην Ελλάδα 200.000.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η Νόσος Alzheimer απορροφά αυτή τη στιγμή το 25% του συνόλου των δαπανών για την υγεία. Σήμερα, οι έρευνες, οι επενδύσεις και η συνεργασία στον συγκεκριμένο τομέα είναι ζωτικής σημασίας τόσο για την επιστημονική έρευνα και τον έλεγχο του κοινωνικού κόστους της άνοιας όσο και για την προσφορά ελπίδας, αξιοπρέπειας και ποιότητας ζωής στα εκατομμύρια των πασχόντων και στις οικογένειές τους.

Μια συχνή παρανόηση είναι ότι η έκπτωση των νοητικών ικανοτήτων αποτελεί τμήμα της φυσιολογικής διαδικασίας της γήρανσης. Είναι σήμερα γνωστό ότι αυτό δεν είναι σωστό. Όσο μεγαλώνουμε, ορισμένοι από εμάς θα νοσήσουν και ορισμένοι δε θα νοσήσουν από άνοια. Ο κίνδυνος για την ανάπτυξη άνοιας αυξάνεται με τη γήρανση και η νόσος είναι εξαιρετικά συχνή στις μεγάλες ηλικίες: 2% του πληθυσμού ηλικίας 65-74 έχει άνοια, ποσοστό που ανεβαίνει στο 19% για τις ηλικίες 75-84 και στο 42% για τους μεγαλύτερους των 85 ετών.

Τι είναι – πώς εκδηλώνεται

Άνοια είναι η απώλεια πνευματικών ικανοτήτων που προϋπήρχαν, σαν αποτέλεσμα δυσλειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η δυσλειτουργία αυτή μπορεί να οφείλεται σε μια σειρά νευρολογικών νόσων, με συχνότερη τη νόσο Alzheimer. Άλλες νοσολογικές οντότητες που οδηγούν σε άνοια είναι η αγγειακή άνοια (άνοια λόγω μεγάλων ή μικρών εγκεφαλικών επεισοδίων), η Παρκινσονική άνοια (άνοια ως αποτέλεσμα της νόσου του Πάρκινσον), η άνοια με σωμάτια Lewy, η μετωποκροταφική άνοια κ.λπ.

Τον τελευταίο χρόνο ταυτοποιήθηκαν 9 νέα προδιαθεσικά γονίδια για την όψιμη έναρξη της Νόσου Alzheimer, που αποτελεί το 95% όλων των περιπτώσεων της νόσου. Τα γονίδια αυτά σχετίζονται με νέους παθογενετικούς μηχανισμούς όπως η φλεγμονή και ο μεταβολισμός των λιπιδίων και πιστεύουμε ότι θα συντελέσουν σημαντικά και στην έρευνα για ριζικές φαρμακευτικές θεραπείες της νόσου Alzheimer.

Η νόσος Alzheimer χαρακτηρίζεται από την εναπόθεση στον εγκέφαλο δύο παθολογικών πρωτεϊνών, του β-αμυλοειδούς και της πρωτεΐνης «τ», που οδηγεί σε δυσ-λειτουργία και εν συνεχεία σε θάνατο των νευρικών κυττάρων, και εκφράζεται με μια σειρά συμπτωμάτων:

• Διαταραχές μνήμης, ιδιαίτερα της πρόσφατης μνήμης (π.χ. επανάληψη της ίδιας ερώτησης πολλές φορές).
• Διαταραχές της ικανότητας κατανόησης και έκφρασης του λόγου.
• Διαταραχές των οπτικοχωρικών δυνατοτήτων (π.χ. απώλεια προσανατολισμού, δυσκολία χρήσης μέσων μεταφοράς, ατυχήματα κατά την οδήγηση).
• Διαταραχές της κρίσης (π.χ. μειωμένη αντίληψη και αποδοχή της απώλειας μνήμης, αδυναμία λήψης αποφάσεων για τον εαυτό τους και τους άλλους).

Η Νόσος Alzheimer, εκτός από τα νοητικά προβλήματα, παρουσιάζει και συμπτώματα ψυχιατρικού χαρακτήρα. Τα συμπτώματα αυτά οφείλονται κυρίως σε χημικές αλλαγές στον εγκέφαλο ως αποτέλεσμα της νόσου, είναι εξαιρετικά συχνά και αποτελούν την κύρια αιτία επιβάρυνσης για τους φροντιστές των ασθενών. Τα συμπτώματα αυτά είναι:

• Αλλαγές στη διάθεση (π.χ. κατάθλιψη).
• Επιθετικότητα, ευερεθιστότητα, αρνητισμός, πείσμα κ.λπ
• Παραληρήματα (π.χ. καχυποψία έναντι είτε ξένων είτε οικείων προσώπων) και ψευδαισθήσεις (κυρίως οπτικές, όπως π.χ. οικείων προσώπων από το παρελθόν που δε βρίσκονται εν ζωή).

Η έναρξη της νόσου Alzheimer είναι ύπουλη, με τα συμπτώματα που αναφέρθηκαν να εκδηλώνονται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε ασθενή και να επιδεινώνονται με την πρόοδο της νόσου. Συνήθως, αλλά όχι απαραίτητα, οι διαταραχές της μνήμης είναι το πιο πρώιμο σύμπτωμα και ακολουθείται από τα υπόλοιπα. Η νόσος Alzheimer σταδιακά οδηγεί στην πλήρη αποδιοργάνωση της προσωπικότητας του ασθενούς. Τα άλλα ανοϊκά σύνδρομα εμφανίζουν παρόμοια προϊούσα εκπτωτική εικόνα.

Οι αιτίες

Οι αιτίες της νόσου Alzheimer δεν είναι γενικά γνωστές. Η γενετική προδιάθεση είναι καθοριστική. Περιβαλλοντικοί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων αγγειακών νόσων (π.χ. διαβήτης, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία) και τρόπου ζωής (π.χ. εκπαίδευση, επάγγελμα, πνευματικές, κοινωνικές δραστηριότητες, φυσική άσκηση, δίαιτα κ.λπ.), επίσης επηρεάζουν την πιθανότητα ανάπτυξης της νόσου.
Από την έναρξη των συμπτωμάτων μέχρι τα τελικά στάδια της νόσου μεσολαβούν κατά μέσο όρο 6-10 χρόνια. Ωστόσο, η διάρκεια εξέλιξης της νόσου ποικίλλει από ασθενή σε ασθενή (π.χ. μπορεί να είναι μικρότερη από 6 ή να διαρκέσει και 15 ή 20 έτη).

Νέες δυνατότητες

Τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί σημαντικές πρόοδοι στην πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία της νόσου Alzheimer και των άλλων μορφών άνοιας:

•  Έχουν αυξηθεί σημαντικά οι γνώσεις μας για τους παράγοντες κινδύνου και τους προστατευτικούς παράγοντες, γεγονός που επιτρέπει να μιλάμε για πρόληψη.
• Η διάγνωση σε πρώιμα στάδια είναι εφικτή με προηγμένες μεθόδους (PIB PET- τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων, ογκομετρική MRI, δείκτες στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, γενετικός έλεγχος, νευροψυχολογικές δοκιμασίες), ώστε να επιτρέπεται η εφαρμογή πολλαπλών παρεμβάσεων, φαρμακευτικών ή μη.
• Μέχρι σήμερα έχουν ταυτοποιηθεί 34 προδιαθεσικά γονίδια για τη Νόσο Alzheimer. Συνολικά, ο κίνδυνος νόσησης των πρώτου βαθμού συγγενών των ατόμων με Νόσο Alzheimer είναι 3-4 φορές μεγαλύτερος από τα άτομα χωρίς οικογενειακό ιστορικό.
• Χρησιμοποιούμε φάρμακα που αποτελούν συμπτωματικές θεραπείες, διατηρούν τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής ασθενών και φροντιστών (Αναστολείς χολινεστερασών - Μεμαντίνη). Πάνω από 100 φάρμακα δοκιμάζονται κλινικά αυτή τη στιγμή.
• Οι οργανώσεις Alzheimer παίζουν σημαντικό ρόλο στη συνολική διαχείριση της νόσου, παγκοσμίως και στη χώρα μας.
• Η έγκαιρη διάγνωση της άνοιας ωφελεί τον ασθενή, την οικογένεια και τα συστήματα υγείας, γιατί δίνει τα χρονικά περιθώρια ενημέρωσης, αποδοχής της κατάστασης, διατήρησης της ποιότητας ζωής και προγραμματισμού για το μέλλον όλων.

Η Νόσος Alzheimer αποτελεί μια επιδημία του 21ου αιώνα. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μεγάλη ερευνητική προσπάθεια για την εύρεση ριζικών θεραπειών και υπάρχει μεγάλη αισιοδοξία στον επιστημονικό χώρο ότι στο εγγύς μέλλον θα έχουμε πολύ πιο αποτελεσματικές φαρμακευτικές παρεμβάσεις. Μέχρι τότε, η αυξημένη εγρήγορση και η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας για όλες τις διαστάσεις της νόσου είναι εξαιρετικά σημαντικές.

Πηγές:
Παρασκευή Σακκά, Νευρολόγος – Ψυχίατρος, Διευθύντρια Τμήματος Νευροεκφυλιστικών Παθήσεων Εγκεφάλου - Ιατρείου Μνήμης ΥΓΕΙΑ, Πρόεδρος της Εταιρείας Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Αθηνών, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Άνοιας