Νόσος του Parkinson: H εποχή της εφαρμογής νέων τεχνολογιών

Γράφει η Σεβαστή Μποσταντζοπούλου, Καθηγήτρια Νευρολογίας ΑΠΘ, Διευθύντρια Γ. Νευρολογικής Κλινικής ΑΠΘ

Η νόσος του Parkinson είναι μία συχνή εκφυλιστική νόσος του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Περίπου 10.000.000 άτομα στον κόσμο πάσχουν από τη νόσο και ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά το 2030. Ο επιπολασμός της νόσου είναι 1% σε άτομα άνω των 60 ετών και 3% σε άτομα άνω των 80 ετών. Η μέση ηλικία έναρξης της νόσου είναι τα 60 έτη, αλλά μπορεί να εμφανισθεί και σε νεαρότερες ηλικίες μέχρι και κάτω των 20 ετών.

Τα συμπτώματα της νόσου διακρίνονται σε κινητικά και μη κινητικά. Τα κινητικά είναι ο τρόμος ηρεμίας, η βραδυκινησία, η δυσκαμψία και η διαταραχή ισορροπίας. Στα μη κινητικά συμπτώματα ανήκουν  οσφρητικές διαταραχές, διαταραχές του ύπνου,  κόπωση, διαταραχές του Αυτονόμου Νευρικού Συστήματος (δυσκοιλιότητα, ορθοστατική υπόταση), ψυχιατρικά συμπτώματα και νοητική διαταραχή.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι τα μη κινητικά συμπτώματα συχνά προηγούνται των κινητικών συμπτωμάτων ακόμη και για πάνω από 10 χρόνια, ειδικότερα η δυσκοιλιότητα, η κατάθλιψη, η οσφρητική διαταραχή, η ημερήσια υπνηλία και η διαταραχή συμπεριφοράς στον ύπνο REM.

Η νόσος έχει μία εξελισσόμενη πορεία με επιδείνωση τόσο των κινητικών όσο και των μη κινητικών συμπτωμάτων. Η θεραπεία της νόσου παραμένει συμπτωματική και μέχρι τώρα δεν υπάρχει θεραπεία που να επιφέρει ίαση ή να αναστέλλει την εξέλιξη της.  Η L-Dopa παραμένει το βασικό και πιο αποτελεσματικό φάρμακο για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της νόσου. Βέβαια με την εξέλιξη της νόσου και την χορήγηση για πολλά χρόνια της  L-Dopa εμφανίζονται οι επιπλοκές της μακροχρόνιας χρήσης του φαρμάκου, δηλαδή οι διακυμάνσεις της συμπτωματολογίας-ακινητικά φαινόμενα- και οι δυσκινησίες.

Τεχνολογία στην νόσο του Parkinson:  Η διάγνωση και η παρακολούθηση της εξέλιξης της νόσου παραμένει κλινική. Δεν υπάρχει κανένας  καλά αναγνωρισμένος βιολογικός δείκτης που να βοηθά στην πρώιμη διάγνωση της νόσου και στην εκτίμηση της εξέλιξη της νόσου. Επιπλέον υπάρχει αφενός ποικολομορφία των συμπτωμάτων μεταξύ των ασθενών και αφετέρου  διαφορετική εκτίμηση των συμπτωμάτων από τους ασθενείς. Μία διαταραχή στην κίνηση (πχ. τρόμος) μπορεί να έχει ιδιαίτερη σημασία σε έναν ασθενή και καθόλου σε έναν άλλο και  οι διακυμάνσεις της συμπτωματολογίας μέσα στην ημέρα μπορεί να είναι με μη κινητικά συμπτώματα σε μερικούς ασθενείς και με κινητικά σε άλλους.

Επιπλέον  η συχνότητα και η βαρύτητα των  συμπτωμάτων μπορεί να ποικίλλουν από μέρα σε μέρα με ανάλογη μεταβολή της ποιότητας ζωής. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια με την βοήθεια της τεχνολογίας για πιο αντικειμενική  αξιολόγηση της κατάστασης των ασθενών. Οι νέες τεχνολογίες που αρχίζουν σιγά-σιγά να χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν διάφορους αισθητήρες  (επιταχυνσιόμετρα, γυροσκόπια, μαγνητόμετρα, αισθητήρες αναπνοής και αρτηριακής πίεσης κ .λ.π.), κινητές επικοινωνίες (smart phones, smartwatches), cloud computing, advanced analytic και Internet of Things) ελπίζουμε ότι θα βοηθήσουν στην παρακολούθηση των ασθενών «συλλαμβάνοντας» όλη την ποικιλία της συμπτωματολογίας με αντικειμενικότητα, ακρίβεια και ευαισθησία (τόσο την ώρα της εξέτασης όσο και την ώρα που ο ασθενής είναι στις διάφορες δραστηριότητες του). Επιπλέον μπορεί να βοηθήσει  στην έγκαιρη διάγνωση της νόσου καθώς και στη ρύθμιση της θεραπείας και στην αποκατάσταση των ασθενών.

Δύο Ευρωπαϊκά προγράμματα που έχουν στόχο την εφαρμογή τεχνολογικών μεθόδων στη διάγνωση και αποκατάσταση ασθενών με νόσο του Parkinson «τρέχουν» στη Ελλάδα.

Το πρώτο ονομάζεται i-prognosis (intelligent Parkinson early detection guiding novelsupportive interventions) δηλαδή πρώιμη ευφυής ανίχνευση της νόσου του Parkinson και υποστηρικτικές παρεμβάσεις, και χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας Horizon 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συμμετέχουν 6 χώρες της Ευρώπης και ο συντονιστής είναι το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Το πρόγραμμα έχει σαν σκοπό την πρώιμη ανίχνευση της νόσου με τη βοήθεια της νέας τεχνολογίας. Θα χρησιμοποιηθούν : «έξυπνο» κινητό για την καταγραφή συμπτωμάτων της νόσου, μεταβολή φωνής και έκφρασης προσώπου,« έξυπνο ρολόι» για την παρακολούθηση του ύπνου και «έξυπνα αντικείμενα» όπως έξυπνη ζώνη για της ανίχνευση δυσκοιλιότητας και έξυπνη ζυγαριά πιάτου. Ιατροί εξειδικευμένοι στη νόσο θα αξιολογήσουν τα αποτελέσματα των συσκευών. Επιπλέον θα σχεδιασθούν παρεμβάσεις είτε μέσω των προαναφερθέντων συσκευών είτε μέσω ηλεκτρονικών παιχνιδιών για τη βελτίωση της ποιότητα ζωής των ατόμων.

Το δεύτερο πρόγραμμα ονομάζεται MAMEM (MultimediaAuthoring and Management using your Eyes and Mind) και χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας Horizon 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συντονιστής είναι το Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας και συμμετέχει και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ο σκοπός του προγράμματος είναι να εντάξει άτομα με κινητική αναπηρία (νόσος του Parkinson, νευρομυϊκές παθήσεις, τετραπληγία) στην κοινωνία παρέχοντας τη δυνατότητα μέσω της τεχνολογίας να χειρίζονται υπολογιστές μέσα από την κίνηση των ματιών και των εντολών που θα δίνονται με την σκέψη. Αυτό θα επιτευχθεί με τη διεύρυνση των δυνατοτήτων των παρόντων λειτουργικών συστημάτων με εξελιγμένες συναρτήσεις κατάλληλες να συλλαμβάνουν την τροχιά των ματιών, καθώς και των ηλεκτρικών σημάτων που παράγονται από τον εγκέφαλο και να τα μετατρέπουν σε εντολές χειρισμού του υπολογιστή.