Stress και Κατάθλιψη

Stress είναι η προετοιμασία του οργανισμού μας να αντιμετωπίσει ή να αποφύγει έναν επικείμενο κίνδυνο ή άλλη δυσκολία (ή όπως προτείνει ο Χρούσος είναι η διαταραχή της ομοιόστασης του οργανισμού).

Ο Walter Cannon, φυσιολόγος του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, ήταν πρωτοπόρος ερευνητής της βιοχημείας του stress στις αρχές του 20ου αιώνα. Aπομόνωσε από τα επινεφρίδια φοβισμένων γατών την ορμόνη επινεφρίνη. Όταν έκανε ένεση της ορμόνης σε ήρεμες γάτες παρατήρησε πως αυτό πυροδότησε μία φυσική αντίδραση φόβου, ο καρδιακός ρυθμός της γάτας και η αρτηριακή πίεση αυξήθηκαν, ενώ η ροή αίματος στους μυς αυξήθηκε.

Αυτή την αντίδραση ο Cannon την ονόμασε αντίδραση ‘φόβου, πάλης ή φυγής’ (‘fright, fight, or flight response’). Αυτές οι μεταβολές προετοιμάζουν τον άνθρωπο να παλέψει (fight) ή να φύγει (flight) προκειμένου να αποφύγει κάποιο κίνδυνο.

Αυτή η αντίδραση πλέον στις μέρες μας ονομάζεται ‘fight, or flight response’ ή αντίδραση στο stress. Αργότερα ανακαλύφθηκαν και άλλες ορμόνες που συνδέονται με την αντίδραση στο stress, όπως η νορεπινεφρίνη και κορτιζόλη.

Ο υποθάλαμος, η υπόφυση και τα επινεφρίδια συγκροτούν τον άξονα που παίζει καθοριστικό ρόλο στην έκλυση της απάντησης στο stress. Με την απελευθέρωση κάποιων ορμονών, όπως ACTH και κορτιζόλη, ο προαναφερθείς άξονας προετοιμάζει το σώμα να αντεπεξέλθει στις ανάγκες που μπορεί να προκύψουν.

Συγχρόνως απελευθερώνονται επινεφρίνη και νορεπινεφρίνη από τα επινεφρίδια μετά από παρέμβαση του Συμπαθητικού Νευρικού Συστήματος.

Η επίδραση αυτών των ορμονών στο σώμα είναι γενικευμένη, έτσι οι αισθήσεις μας γίνονται οξύτερες, οι μύες συσπώνται, η καρδιά μας χτυπά πιο δυνατά, η αρτηριακή πίεση αυξάνεται και η αναπνοή γίνεται πιο γρήγορη.

Αυτές οι μεταβολές, όπως προαναφέρθηκε, προετοιμάζουν τον άνθρωπο να παλέψει (fight) ή να φύγει (flee) προκειμένου να αποφύγει κάποιο κίνδυνο.

Ο φυσιολόγος Hans Selye ήταν ο πρώτος που εισήγαγε την ιδέα πως οι σωματικοί και οι ψυχολογικοί στρεσσογόνοι παράγοντες εκλύουν την ίδια απάντηση στο stress σε ότι αφορά στη φυσιολογία του ανθρώπινου σώματος. Επιπλέον από τη μία διαχώριζε το ‘καλό’ stress που έχει βραχεία διάρκεια και μας βοηθά να ξεπεράσουμε εμπόδια τα οποία παρουσιάζονται στην καθημερινή ζωή και από την άλλη το ‘κακό’ υπερβολικό stress το οποίο καταβάλλει την ικανότητα μας να προσαρμοζόμαστε στις καινούργιες συνθήκες της ζωής.

Υπάρχει ένας μεγάλος κατάλογος νοσημάτων που συσχετίζονται με το ‘κακό’ stress:

• Αλλεργικές δερματικές παθήσεις
• Άγχος
• Αρθρίτιδα
• Δυσκοιλιότητα
• Βήχας
• Κατάθλιψη
• Διαβήτης
• Ζάλη
• Καρδιακά προβλήματα (όπως καρδιακή αρρυθμία, στηθάγχη, καρδιακή ανακοπή)
• Αίσθημα καψίματος στην καρδιά
• Υπέρταση
• Λοιμώδεις νόσοι (ευαισθησία σε γρίπη και σε έρπητα)
• Προβλήματα γονιμότητας-τεκνοποίησης
• Αϋπνία και διαταραχές ύπνου
• Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
• Συμπτώματα της εμμηνόπαυσης (όπως εξάψεις)
• Πρωινή ναυτία και έμετος κατά τη διάρκεια της κύησης
• Νευρικότητα
• Πόνος οποιαδήποτε αιτιολογίας (όπως οσφυαλγία, κεφαλαλγία, κοιλιακό άλγος, μυαλγίες, αρθραλγίες, πόνος μετά από χειρουργική επέμβαση, χρόνιος πόνος οποιασδήποτε αιτιολογίας
• Προεμμηνορυσιακό Σύνδρομο
• Ανεπιθύμητες ενέργειες χρόνιων νοσημάτων
• Ανεπιθύμητες ενέργειες από τον καρκίνο και τη θεραπεία του (ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία, φαρμακοθεραπεία κλπ.)
• Επιβράδυνση του ρυθμού επουλώσεως τραυμάτων

Πρέπει να αναζητούμε βοήθεια όταν βιώνουμε οποιοδήποτε από τα παρακάτω συμπτώματα:

• Εκσεσημασμένη ανησυχία ή φόβος τον περισσότερο καιρό ή επαναλαμβανόμενα επεισόδια πανικού.
• Παράλογα συναισθήματα φόβου, ή κινδύνου.
• Συχνά σωματικά συμπτώματα- όπως εκνευρισμός, τρόμος, ναυτία, αίσθημα κρύου ή ζεστού, συχνουρία (σε απουσία πραγματικού κινδύνου).
• Επανειλημμένες δυσάρεστες σκέψεις και μη ελεγχόμενες επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές προκειμένου να μειωθεί η ανησυχία που προέρχεται από αυτές τις σκέψεις.
• Μακράς διάρκειας συναισθήματα θλίψης ή ανησυχίας.
• Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που στο παρελθόν ήταν ευχάριστες.
• Αισθήματα ενοχής, αναξιότητας ή αβοηθητότητας.
• Έντονο αίσθημα ανησυχίας που συνοδεύεται από αδυναμία να μείνει ο ασθενής ακίνητος.
• Δυσκολία στη συγκέντρωση και στη λήψη αποφάσεων.
• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας που χρειάζονται την άμεση επέμβαση ειδικού ψυχικής υγείας.

Είναι σημαντικό επίσης να αναγνωρίζουμε τα πρώιμα σημάδια του stress:

Σωματικά συμπτώματα

• Οσφυαλγία
• Αίσθημα κόπωσης
• Ταχυσφυγμία ή αίσθημα παλμών
• Τρόμος
• Εφίδρωση
• Ζάλη ή αίσθημα λιποθυμίας
• Δυσκολία στην κατάποση- Αίσθημα πνιγμού
• Κοιλιακό άλγος
• Δυσπεψία
• Διάρροια ή Δυσκοιλιότητα
• Συχνουρία
• Αδιαφορία για σεξουαλική δραστηριότητα
• Ακαθησία
• Αυχένας και ώμοι πιασμένοι ή σε σύσπαση

Εκδηλώσεις στη συμπεριφορά

• Αδυναμία στην ολοκλήρωση δραστηριοτήτων
• Υπερκατανάλωση αλκοόλ
• Υπερφαγία
• Έναρξη καπνίσματος ή αύξηση των τσιγάρων που καπνίζει το άτομο καθημερινώς
• Υπερβολική συζήτηση και ενασχόληση με στρεσσογόνες καταστάσεις

Συναισθήματα

• Έντονη ανησυχία
• Συχνό κλάμα
• Θυμός
• Αίσθημα αδυναμίας να αλλάξει τα πράγματα
• Νευρικότητα
• Απώλεια νοήματος στη ζωή αλλά και των στόχων που το άτομο είχε θέσει
• Αίσθημα βαρεμάρας
• Αίσθημα μοναξιάς
• Αίσθημα δυστυχίας χωρίς ξεκάθαρη αιτία
• Καταθλιπτικά συναισθήματα

Συμπτώματα που αφορούν στη γνωστική λειτουργία

• Συνεχής ανησυχία
• Μειωμένη συγκέντρωση
• Δυσκολία ανάκλησης αναμνήσεων
• Απώλεια της αίσθησης του χιούμορ
• Αναποφασιστικότητα
• Απώλεια δημιουργικότητας
• Αδυναμία του ανθρώπου να έχει ‘καθαρή’ σκέψη

Συχνά οι άνθρωποι προκειμένου να αντιμετωπίσουν το υπερβολικό stress καταφεύγουν σε μεθόδους που μπορεί να μην είναι οι ενδεδειγμένες για την αντιμετώπισή του. Π.χ.:

• Βλέπουν ατελείωτες ώρες τηλεόραση
• Απομακρύνονται από φίλους ή συντρόφους ή αντίθετα επιδιώκουν να βρίσκονται συνεχώς σε φιλικό κοινωνικό περίγυρο προκειμένου να αποφύγουν την επίλυση των προβλημάτων που τους απασχολούν
• Τρώνε περισσότερο ή λιγότερο από το κανονικό
• Κοιμούνται περισσότερο του κανονικού
• Πίνουν πολύ αλκοόλ
• Ξεσπάνε σε άλλους ακόμα και με βίαιες συναισθηματικές αντιδράσεις
• Αποφασίζουν να αρχίσουν το κάπνισμα ή καπνίζουν περισσότερο από ότι συνήθως
• Καταφεύγουν σε φάρμακα που υπόσχονται κάποια ανακούφιση, όπως υπναγωγά, μυοχαλαρωτικά, αγχολυτικά χάπια.
• Κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών

Το ολοένα αυξανόμενο ‘κακό’ stress μπορεί να οδηγήσει σε έντονες αγχώδεις εκδηλώσεις και κατάθλιψη.

Τί είναι όμως Κατάθλιψη;

• Αίσθημα ‘στενοχώριας’ συνεχώς για δύο τουλάχιστον εβδομάδες (συνήθως για μήνες)
• Αδυναμία άντλησης ευχαρίστησης
• Αρνητικές σκέψειςΑίσθημα κόπωσης
• Μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, αδυναμία λήψης αποφάσεων
• Μειωμένη λειτουργικότητα και ενδιαφέροντα
• Διαταραχή του ύπνου και της όρεξης
• Μείωση της libido
• Πιθανός αυτοκτονικός ιδεασμός ή απόπειρα
• Υποτροπιάζουσα πορεία

Η κατάθλιψη έχει δυσμενείς επιπτώσεις τόσο για την ποιότητα ζωής όσο και την καθημερινή λειτουργικότητα των ασθενών, καθώς και οικονομικές συνέπειες τόσο για τον πάσχοντα όσο και για το σύστημα (αυξημένη χρήση υπηρεσιών υγείας).

Το 2020 η κατάθλιψη θα είναι η συχνότερη αιτία αδειών ασθενείας και η δεύτερη αιτία ανικανότητας. Ενώ καλό είναι να θυμόμαστε πάντα πως η κατάθλιψη είναι το συχνότερο αίτιο αυτοκτονίας

Αιτιοπαθογένεια κατάθλιψης

• Γενετική προδιάθεση
• Περιβαλλοντικοί προδιαθεσικοί και πυροδοτικοί παράγοντες
• Νευρομεταβιβαστικές ιδιαιτερότητες
• Περιοχές ελλειματικής νευρογένεσις
• Περιοχές ελλειματικής λειτουργικότητας Κ.Ν.Σ.
• Νευροενδοκρινολογικες και νευροανοσολογικές αποκλίσεις
• Αμφίδρομη αλληλεπίδραση με στρες

Αντιμετώπιση-προτεινόμενες Θεραπείες

Η Ιατρική Νου/Σώματος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ συνδυάζει τη συμβουλευτική για σωστή διατροφή και φυσική άσκηση, τη γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, μία ποικιλία τεχνικών χαλάρωσης, αλλά και παρότρυνση προκειμένου ο θεραπευόμενος να εμπλακεί σε πνευματικού τύπου διεργασίες.

Έχει φανεί πως ο συνδυασμός αυτών των τεχνικών μειώνει σε μεγάλο βαθμό το stress της σύγχρονης εποχής, καταπολεμά ακόμα και χωρίς φαρμακευτική θεραπεία ήπιες καταθλιπτικές διαταραχές, συμβάλλει στη μείωση ιατρικών συμπτωμάτων που μπορεί να βασανίζουν τους ασθενείς που πάσχουν από χρόνιες νόσους και καρκίνο, βοηθά στη μείωση της υπέρτασης, τη βελτίωση της σωματικής υγείας ασθενών με καρδιολογικά προβλήματα, συμβάλλει στη μείωση των δυσάρεστων συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, ενώ μπορεί να συμβάλλει στη γονιμότητα γυναικών που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν.

Μη φαρμακευτικοί τρόποι αντιμετώπισης ‘κακού’ stress και ήπιας κατάθλιψης

• Φυσική άσκηση
• Υγιεινή διατροφή (μεσογειακή)
• Τεχνικές χαλάρωσης, γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία
• Πνευματική ζωή
• Υποστηρικτικός Κοινωνικός Περίγυρος
• Εθελοντισμός, Φιλανθρωπική δράση

Σύμφωνα με μελέτες, η φυσική άσκηση πέρα από το ότι αυξάνει το μεταβολισμό και μας βοηθά να χάσουμε βάρος φαίνεται να συμβάλλει στην έκκριση ενδορφινών με αποτέλεσμα να μειώνει το stress, το άγχος αλλά και να συμβάλλει στην ισορροπία των νευρομεταβιβαστών (φαίνεται να αυξάνει από μελέτες σε ζώα τη σεροτονίνη και νορεπινεφρίνη στον εγκέφαλό μας).

Ερευνητές, όπως o Phillips της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και ο Jonas του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, πιστεύουν πως η άσκηση είναι ιατρική μέθοδος και τη συστήνουν ανεπιφύλακτα σχεδόν σε κάθε ασθενή.

Εκείνο που είναι πιο σημαντικό για την άσκηση είναι να γίνεται σε τακτική βάση. Ακόμα και το περπάτημα όταν γίνεται για αρκετό χρόνο στη διάρκεια μίας εβδομάδας μπορεί να αποδειχτεί εξαιρετικά ωφέλιμο. Σημαντικό είναι να υπάρχει καλή διάθεση από τον ενδιαφερόμενο αλλά η έναρξη της φυσικής άσκησης να γίνεται βαθμιαία και όχι έντονα σε αρχικά στάδια προκειμένου να αποφευχθούν τραυματισμοί.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως άσκηση που γίνεται συστηματικά 3 έως 5 φορές την εβδομάδα και που είναι αρκετά έντονη για να αυξήσει τον καρδιακό ρυθμό φαίνεται να συμβάλλει στη θεραπεία της Κατάθλιψης.

Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία στηρίζεται στη θεωρία πως εσφαλμένες δυσλειτουργικές πεποιθήσεις που έχουμε διαμορφώσει στη διάρκεια της ζωής μας, μας ταλαιπωρούν δημιουργώντας αρνητικές αυτόματες σκέψεις. Εμείς μη αντιλαμβανόμενοι το πόσο λανθασμένες και δυσλειτουργικές είναι οι σκέψεις και οι πεποιθήσεις μας μπορεί να αναπτύξουμε σημαντικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές κλπ.

Η Θετική Ψυχολογία περιλαμβάνει τη μελέτη των θετικών/αισιόδοξων συναισθημάτων, και αναζητά το δρόμο για την ολοκλήρωση και την ευτυχία του ανθρώπου. Ο Seligman στη δεκαετία του’90 εισήγαγε τον όρο ‘μαθημένη αισιοδοξία’. Αναφέρει πως η αισιοδοξία είναι το έμφυτο χαρακτηριστικό των περισσοτέρων χαρούμενων ανθρώπων, και ανακάλυψε με τις μελέτες του πως η αισιοδοξία μπορεί να καλλιεργηθεί στο μυαλό των ανθρώπων αν αυτοί διδαχτούν να αμφισβητούν τις αρνητικές τους σκέψεις και μάθουν να εκτιμούν τα προτερήματά τους.

Σε περίπτωση που η κατάθλιψη επιμένει θεραπείες βιολογικού τύπου μπορεί να προταθούν (φαρμακοθεραπεία, ηλεκτροσπασμοθεραπεία, υπνική αποστέρηση, φωτοθεραπεία κλπ.).

Σημαντικό είναι να θυμόμαστε πάντα πως η αντιμετώπιση του κακού stress μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη αγχωδών και καταθλιπτικών διαταραχών και όχι μόνο.