Οδηγός επιβίωσης από το άγχος που προκαλεί η οικονομική κρίση

Η οικονομική ζωή της χώρας αλλά και η παγκόσμια, προφανώς βιώνει μια έντονη αναταραχή την τελευταία περίοδο. Μεγάλος όγκος χρημάτων ακούμε να μετακινείται από εδώ κι από εκεί με τρόπο σχεδόν μανιακό, ενώ παράλληλα εκατομμύρια κόσμου προσπαθούν να βρουν τι συμβαίνει, ποιος φταίει, τι θα συμβεί.

Τι άραγε θα μπορούσε να βοηθήσει στο να μειωθεί ο φόβος που κανείς βιώνει μέσα σε χαοτικές καταστάσεις όπως αυτές;

Στην περίπτωση μιας οικονομικής κρίσης ευρείας κλίμακας, όπως αυτή, δεν μπορείς ιδιαίτερα να καθορίσεις ή να ελέγξεις τι και πώς θα συμβεί π.χ. στον κόσμο της οικονομίας. Μπορείς όμως σε μεγαλύτερο βαθμό να έχεις την ευθύνη για το πώς θα αισθανθείς και το πώς θα δεις την κατάσταση.

Μέσα σε ένα περιβάλλον όπου τα συναισθήματα του φόβου και της αβεβαιότητας φαίνεται να βρίσκονται περισσότερο στο προσκήνιο, αυτό το άρθρο εστιάζει στο πώς η σωματική, ψυχική και πνευματική σου κατάσταση, καθώς και οι σχέσεις σου με τους άλλους μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο που βιώνεις και αντιμετωπίζεις δύσκολες καταστάσεις.

Σώμα

Όταν βιώνεις ιδιαίτερα δύσκολες, έκτακτες ή επείγουσες καταστάσεις, το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται είναι η επιπρόσθετη επιβάρυνση της σωματικής σου κατάστασης και υγείας.

Είναι, λοιπόν, σημαντική η διατήρηση της σωματικής σου ασφάλειας, υγείας κι ευεξίας, ακόμη και μέσα σε δύσκολες συνθήκες.

Αυτό μπορεί να σε βοηθήσει στο να αντιμετωπίσεις καλύτερα την κατάσταση, όχι μόνο σωματικά, αλλά ψυχικά και διανοητικά. Επίσης, συνήθως μειώνονται οι πιθανοτητες να έχεις επιπρόσθετα βάρη κι έξοδα λόγω παραμέλησης ή κακοδιαχείρισης του σώματός σου.

Πώς θα ήταν αν το σώμα σου, ακόμα και κάτω από τις πιο δύσκολες συνθήκες, το ζούσες και του συμπεριφερόσουν ως ένα φίλο και σύμμαχο παρά ως ένα αντικείμενο που είναι εκεί για να καταπονείται με τρόπους βλαπτικούς ή να βιώνει την παραμέληση;

Υπάρχουν πολλές έρευνες που δείχνουν ότι:

Συνήθως επιβαρύνουν περιττά τον οργανισμό

• Το αρνητικό στρες
• Η κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων χημικών ουσιών (νόμιμων ή παράνομων) όπως π.χ. η νικοτίνη
• Η αμέλεια της διατροφής
• Η ελλιπής ξεκούραση
• Η συστηματική αϋπνία ή ο υπερβολικός ύπνος
• Η έλλειψη άσκησης

Συνήθως βοηθούν τον οργανισμό

• Η σωματική άσκηση
• Η ισορροπημένη διατροφή
• Η τόνωση
• Η ξεκούραση
• Η σωματική φροντίδα και περιποίηση
• Οι τεχνικές χαλάρωσης

Αυτοί είναι μερικοί από τους παράγοντες που φαίνεται να συμβάλλουν στη σωματική αλλά και διανοητική ευεξία.

Το ‘νους υγιής εν σώματι υγιεί’ που έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, φαίνεται να έχει αξιόπιστη βάση, αφού και αρκετές έρευνες στις μέρες μας επιβεβαιώνουν ότι η σωματική και η ψυχοπνευματική κατάσταση αλληλοσυμπληρώνονται.

Ψυχή

Εξίσου σημαντική και σε δύσκολες περιόδους είναι η διατήρηση κατά το δυνατόν της ψυχικής σου ευεξίας (ή αλλιώς της επικοινωνίας με την ψυχή σου, το βαθύτερο εαυτό σου ή όποια άλλη ονομασία δίνεις).

Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα να αποφεύγεις ή να αρνείσαι τυχόν δυσάρεστες σκέψεις ή / και συναισθήματα που μπορεί να βιώνεις λόγω μιας δυσάρεστης κατάστασης.

Για παράδειγμα, το να αισθάνεσαι θλίψη, απογοήτευση, θυμό, άγχος ή/και απόγνωση είναι απολύτως φυσιολογικό, ειδικά εν μέσω μιας δύσκολης κατάστασης ή ενός περιβάλλοντος αρνητισμού και κρίσης (προσωπικής, κοινωνικής ή άλλης).

Μερικές φορές είναι ίσως χρήσιμο να υπενθυμίζεις στον εαυτό σου ότι είναι φυσιολογική και αυτή η ‘γκάμα’ συναισθημάτων.

Ωστόσο, αν πιάσεις τον εαυτό σου να προσκολλάται ιδιαίτερα σε κάποιες σκέψεις ή/και συναισθήματα (είτε ευχάριστα είτε δυσάρεστα) με τρόπο και διάρκεια τέτοια που θεωρείς ότι προκαλεί ασυνήθιστη δυσλειτουργία στη ζωή σου, στις σχέσεις σου, στην εργασία σου, τότε ίσως να ήταν χρήσιμο να δώσεις περισσότερη σημασία.

Αν οι συνδυασμοί των συναισθημάτων σου αρχίζουν να γίνονται ανυπόφοροι, είναι καλύτερα κι ευκολότερα να το αντιμετωπίσεις έγκαιρα, προτού χειροτερέψει. Μη διστάσεις να ζητήσεις επαγγελματική βοήθεια αν νομίζεις ότι το χρειάζεσαι.

Το να μοιράζεσαι τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις εμπειρίες σου με ανθρώπους που εμπιστεύεσαι, το να μιλήσεις και ν’ ακούσεις είναι βασικό για την ψυχική σου ζωή, για την ψυχική σου επαφή με τους άλλους, για την ενδυνάμωση των σχέσεών σου.

Είναι, νομίζω, ενδιαφέρουσα μια πρόσφατη έρευνα με θέμα την ευτυχία (Ware, 2011). Οι συμμετέχοντες ήταν άνθρωποι στο τελευταίο στάδιο της ζωής τους και πολύ κοντά στο θάνατο. Ενδεικτικά ανέφεραν πράγματα όπως:

• Εύχομαι να μην ανησυχούσα συνέχεια τόσο πολύ.
• Εύχομαι να είχα αφιερώσει περισσότερο χρόνο με τους φίλους μου και τους ανθρώπους στη ζωή μου.
• Εύχομαι να είχα επιτρέψει στον εαυτό μου να αισθανθεί πιο ευτυχής κατά τη διάρκεια της ζωής μου.

Πνεύμα

Καθώς η έννοια του ‘πνεύματος’ και της ‘πνευματικότητας’ φαίνεται να σημαίνει πολλά διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους, εδώ κυρίως αναφέρομαι στο από πού αντλείς πνευματική τροφή ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις που μπορεί να έχεις για το πνευματικό επίπεδο.

Ποιές είναι οι πνευματικές σου ‘δεξαμενές’, αν θεωρείς ότι έχεις; Πού ανατρέχεις στις δύσκολες στιγμές σου; Ποιό είναι το ηθικό σου πλαίσιο;

Τι σου δίνει κουράγιο και σθένος; Τι σου δίνει έμπνευση και τι σε ενεργοποιεί δημιουργικά;

‘ Υπάρχει ένα είδος τροφής που δεν λαμβάνεται από το στόμα.

Κομμάτια γνώσης που τρέφουν την αγάπη.

Το σώμα και η ανθρώπινη προσωπικότητα αποτελούν ένα φλιτζάνι.

Κάθε φορά που θα συναντήσεις κάποιον, κάτι χύνεται μέσα’ (Ρουμί)

Οι πνευματικές ‘δεξαμενές’ μπορεί να έχουν αλλά μπορεί και να μην έχουν να κάνουν με θρησκευτικές πεποιθήσεις. Η πνευματική εμπειρία μπορεί να είναι πολυσύνθετη.

Ωστόσο, αντιλήψεις, θεωρίες ή πιστεύω που εγγυώνται ‘μαγικές λύσεις’, υποστηρίζουν ζημιογόνα απόλυτες θέσεις ή θεωρούν ότι κατέχουν ‘τη μόνη αλήθεια’ ίσως, κατά τη γνώμη μου, ν’ αξίζουν σκέψη και προβληματισμό.

Η ‘κρισομανία’ στο όνομα της ‘κρίσης’

Οι άνθρωποι ως όντα περίπλοκα και ευάλωτα είναι φυσικό να επηρεαζόμαστε σε πολλά επίπεδα όταν βρισκόμαστε μέσα σ’ ένα περιβάλλον φόβου, έντονου αρνητισμού και αναταραχής. Από την άλλη, η ιστορία δείχνει ότι λίγο ως πολύ έχουμε την ικανότητα να βιώνουμε κατά καιρούς ιδιαίτερα δύσκολες περιόδους με εκπληκτικές ικανότητες προσαρμογής και μεταμόρφωσης, με τις οποίες είμαστε προικισμένοι μέσω της εξέλιξης.

Είναι εμφανές ότι αρκετές φορές μερικοί άνθρωποι ή ομάδες ανθρώπων, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, επιζητούν την προσοχή μας μέσω της τεχνητής διόγκωσης του φόβου και της ανησυχίας που ήδη υπάρχει και που ως ένα βαθμό είναι φυσικό να υπάρχει σε περιόδους κρίσεων.

Όμως, π.χ. η φοβολαγνεία, η καταστροφολογία, η συνομωσιολογία είναι ‘προϊόντα’ που μεταξύ άλλων ποντάρουν στον εκλεπτυσμένο νευρoψυχολογικό σύστημα του ανθρώπου. Προκαλούν μικρές εκκρίσεις αδρεναλίνης με τον ίδιο τρόπο που προκαλούσε π.χ. μια ταινία θρίλερ που μπορεί να έβλεπες στην εφηβεία σου μαζί με τους φίλους σου, απλά για να ζήσεις εκείνες τις στιγμές έντασης και περιπέτειας.

Είναι γνωστές πια πολλές έρευνες που δείχνουν ότι οι άνθρωποι που εκθέτουν τον εαυτό τους συστηματικά σε έντονα φοβικά ερεθίσματα έχουν περισσότερες πιθανότητες να βρίσκονται σε μια χρόνια ψυχοσωματική κατάσταση, από τη μια εγρήγορσης, άμυνας και αρνητικού στρες ή από την άλλη ακραίας απάθειας και ‘απευαισθητοποίησης’. Κι αυτό ακόμη κι όταν τα ερεθίσματα από το πραγματικό περιβάλλον τους δεν δικαιολογούν τέτοιες αντιδράσεις.

'Όταν οι άνθρωποι εκτίθενται υπερβολικά σε υλικό που προκαλεί φόβο και ανησυχία, τότε έχουν την τάση να απευαισθητοποιούνται, να ξεχνούν ή να μην αισθάνονται πια τόσο βιασμένοι. Έτσι παύουν να είναι μη-δεκτικοί απέναντι σε ολόκληρο το μήνυμα ’ (Rogers Macy, 1983).

Με άλλα λόγια, η ‘κατάχρηση’ αν όχι η κακή χρήση μιας φυσιολογικής λειτουργίας / ικανότητας που έχουν οι άνθρωποι – δηλαδή να μπορούν να συντονίζονται με το φυσιολογικό και χρήσιμο συναίσθημα του φόβου - δεν ωφελεί αλλά μάλλον βλαπτική μπορεί να ειναι. Είναι ίσως χρήσιμο να σκεφτούμε πώς αυτό μπορεί να επηρεάζει την ποιότητα της ζωής και των σχέσεων μας τόσο ως ξεχωριστά άτομα όσο και ως μέλη της τοπικής αλλά και της παγκόσμιας κοινωνίας μας.