Νεύρωση: Τι είναι και πόσο την επιβαρύνει το άγχος;

Όταν λέμε νεύρωση, εννοούμε πρώτα από όλα κάτι που δεν είναι ψύχωση. Δηλαδή εννοούμε μία διαταραχή που δεν είναι τόσο σοβαρή, τόσο βαριά στην παθολογική της έκφραση και στην πρόγνωσή της όσο μία ψύχωση.

Οι νευρώσεις, συνιστούν μία από τις τρεις μεγάλες κατηγορίες διαταραχών, όπως τις προσδιορίζει η ψυχαναλυτική θεωρία. Οι άλλες δύο μεγάλες κατηγορίες είναι οι ψυχώσεις και οι διαταραχές προσωπικότητας ή συμπεριφοράς. Στις νευρώσεις, υπάγονται παραδοσιακά, και οι ψυχοσωματικές διαταραχές, αν και δομικά οι πιο σοβαρές από αυτές φαίνονται πως συγγενεύουν περισσότερο με τις οριακές διαταραχές.

Το άτομο που πάσχει από κάποια νεύρωση, έχει επίγνωση της κατάστασής του, ξέρει ότι είναι άρρωστο και συνήθως ζητάει βοήθεια. Όσο άσχημα κι αν αισθάνεται δεν χάνει την επαφή του με την πραγματικότητα, με την οποία εξακολουθεί να προσαρμόζεται λίγο- πολύ ομαλά, έτσι που να μην γίνεται συνήθως αντιληπτό, ότι υποφέρει, πολλές φορές ούτε και από το ίδιο το οικογενειακό του περιβάλλον.

Όλα αυτά, συνήθως, δεδομένου ότι μία νεύρωση μπορεί να ξεφύγει από τον έλεγχο του ατόμου και να του δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα προσαρμογής, αλλά σπάνια μπορεί να του δημιουργήσει απόλυτη ρήξη με την πραγματικότητα.

Το άγχος στον νευρωτικό άνθρωπο

Ένα κοινό χαρακτηριστικό των νευρώσεων, ίσως το πιο βασικό, είναι το άγχος. Το άγχος είναι η ανησυχία που αισθανόμαστε όταν κάτι δεν πάει καλά, ή μάλλον, όταν φανταζόμαστε ότι μπορεί να συμβεί κάτι που δεν μας συμφέρει. Το συναίσθημα του άγχους αναφέρεται σε κάποιον κίνδυνο, πραγματικό ή φανταστικό, που δεν είναι εύκολο να αντιμετωπιστεί, γιατί είναι ασαφής ή άγνωστος, κρυφός. Αντίθετα όταν ο κίνδυνος είναι φανερός και συγκεκριμένος, αισθανόμαστε απλώς φόβο, μικρό ή μεγάλο, ανάλογα με το μέγεθος του κινδύνου, και όχι ανησυχία ή άγχος.

Το άγχος σε ένα νευρωτικό άτομο, οφείλεται σε μία εσωτερική διαμάχη, κρυφές επιθυμίες ή ανάγκες που έρχονται σε σύγκρουση με τη συνείδησή του. Και επειδή ακριβώς παραμένουν κρυφές, και από αυτόν τον ίδιο, του προκαλούν αμηχανία και φόβο δυσανάλογο προς εκείνον που θα ένιωθε αν ο κίνδυνος ήταν εξωτερικός.

Το άγχος αντιπροσωπεύει φόβους της παιδικής ηλικίας, που βγαίνουν τώρα στην επιφάνεια χωρίς συνείδηση των εμπειριών που τις προκάλεσαν. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μία διαμάχη που γίνεται μέσα στο ασύνειδο και για αυτό δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά.

Με απλά λόγια, το άγχος του νευρωτικού ατόμου έχει την προέλευσή του, σε μία παιδική νεύρωση, που δεν ξεπεράστηκε, αλλά απωθήθηκε στο ασύνειδο.

Το άγχος, όπως και ο φόβος, συνοδεύεται από σωματικές διαταραχές, από τις οποίες χαρακτηριστικές είναι η ταχυπαλμία, η ταχυκαρδία, η εφίδρωση, το τρέμουλο, η συχνοουρία ή η έντονη επιθυμία για ούρηση, βάρος στο στήθος, πόνοι στο στομάχι κλπ.

Ωστόσο, σε ορισμένες νευρώσεις το άγχος υπάρχει σε μία λανθάνουσα κατάσταση, έχοντας καλυφθεί, μερικά ή ολικά, από κάποιο νευρωτικό σύμπτωμα. Αυτό υποστηρίζεται από την ψυχαναλυτική θεωρία, κατά την οποία τα συμπτώματα, νευρωτικά ή ψυχωτικά, αντιπροσωπεύουν μία αμυντική προσπάθεια του οργανισμού εναντίον του άγχους. Η αμυντική αυτή προσπάθεια περιγράφεται ως μία βασική λειτουργία του εγώ και χρησιμοποιεί διάφορους μηχανισμούς, άλλους περισσότερο και άλλους λιγότερο αποτελεσματικούς.

Το νευρωτικό σύμπτωμα είναι ένας έκτακτος, συμβιβαστικός σχηματισμός, που από τη μία μεριά επιτρέπει κάποια ικανοποίηση στην προβληματική επιθυμία που προκαλεί το άγχος, και από την άλλη μεριά την απαγορεύει.

Το σύμπτωμα ως αμυντικός μηχανισμός στον οποίο καταφεύγει το εγώ όταν οι άλλοι, οι ομαλοί, αποδειχθούν ανεπαρκείς, σπάνια απαλλάσσει τον άνθρωπο από το άγχος. Και όταν τα καταφέρνει, όπως συμβαίνει στην υστερία, το σύμπτωμα του προκαλεί περισσότερα προβλήματα από το άγχος.

Επίσης, ένα ακόμα βασικό χαρακτηριστικό των νευρώσεων είναι ότι αποτελούν λειτουργικές διαταραχές, δηλαδή δεν οφείλονται σε οργανική αιτία. Άλλωστε ο όρος νεύρωση δεν έχει σχέση με βλάβη ή αδυναμία του νευρικού συστήματος.

Βέβαια, υπάρχουν διάφορα είδη νευρώσεων, και διακρίνονται από τα συμπτώματα που κυριαρχούν στην καθεμία. Επιστημονικές έρευνες δείχνουν, ότι οι νευρωτικές διαταραχές είναι πολύ συχνές στην εποχή μας. Αλλά καθώς η μεθοδολογία τους διαφέρει, οι περισσότερες απ' αυτές τις έρευνες δίνουν διαφορετικούς αριθμούς. Ωστόσο όλες συμφωνούν, ότι η συχνότητα των νευρώσεων είναι σημαντικά μεγαλύτερη στο γυναικείο φύλο.