Πού οφείλεται το εργασιακό άγχος

Το άγχος αποτελεί διαρκώς αυξανόμενης σημασίας ζήτημα της υγιεινής της εργασίας. Το ενδιαφέρον που έχει αναπτυχθεί και οι μελέτες που γίνονται έχουν συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση του προβλήματος, των αιτιών και των συνεπειών του.

Το άγχος είναι υποκειμενική κατάσταση δυσφορίας που βιώνει ο άνθρωπος ως απάντηση στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Το εργασιακό άγχος μπορεί να θεωρηθεί αποτέλεσμα της αντίληψης του εργαζομένου ότι υπάρχει ανισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις της εργασίας του και την ικανότητά του να λειτουργήσει αποτελεσματικά.

Η απορύθμιση του εργαζομένου έχει ως συνέπεια οργανικές, πνευματικές και ψυχικές εκδηλώσεις, καθώς και μειωμένη εργασιακή απόδοση.

Πολλοί από τους παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν εργασιακό άγχος έχουν εντοπιστεί και μελετηθεί. Συνήθως, στην εμφάνιση του άγχους συμβάλλουν-από κοινού- πολλοί παράγοντες, εργασιακοί, προσωπικοί, οικογενειακοί και κοινωνικοί.

Μεταξύ τους αναπτύσσεται δυναμική αλληλεπίδραση, η οποία μπορεί να οδηγήσει είτε στην ευόδωση είτε στην αποτροπή της εμφάνισης, και κυρίως της εγκατάστασης του άγχους.

Απάντηση στο ερώτημα ποιοι εργαζόμενοι και πότε μπορεί να εμφανίσουν άγχος είναι δύσκολο έως αδύνατο να δοθεί. Η γνώση όμως των παραγόντων, οι οποίοι ενοχοποιούνται για την πρόκληση εργασιακού άγχους, βοηθά στον περιορισμό και στη μείωση των επιπτώσεών τους.

Οι αιτίες

Στην εποχή μας η πλειονότητα των εργαζομένων απασχολείται σε οργανωμένες επιχειρήσεις ή οργανισμούς. Οι αλλαγές στην οργάνωση, στη δομή και στους στόχους της επιχείρησης, όπως και η επέκταση ή η συρρίκνωσή της αποτελούν παράγοντες πρόκλησης άγχους για τους εργαζομένους, οι οποίοι φοβούνται για πιθανές αρνητικές επιπτώσεις και δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στη νέα κατάσταση.

Η ανυπαρξία ενημέρωσης, η αίσθηση της απομόνωσης και της αδιαφορίας, η υποχρέωση λειτουργίας με νέους κανονισμούς προκαλούν σύγχυση και απογοήτευση. Οι διαταραγμένες σχέσεις μεταξύ των εργαζομένων, ο ανταγωνισμός, η υπονόμευση, η επιβουλή και οι διαμάχες εκνευρίζουν, αναστατώνουν, καταστρέφουν τη συνεργατικότητα, τη γαλήνη και την οργάνωση, και εκμηδενίζουν τη συναδελφικότητα και την αλληλεγγύη.

Η διαφορετική αντίληψη του εργαζομένου για τους σκοπούς και τον τρόπο λειτουργίας της οργάνωσης, οι ηθικές και ιδεολογικές διαφορές, η υποχρέωση να υπηρετήσει ή να προωθήσει σκοπούς, υπηρεσίες ή προϊόντα που τα θεωρεί ξένα ή υποδεέστερα προς τη δική του άποψη καταπιέζουν την προσωπικότητά του και δημιουργούν διλήμματα και συνειδησιακές συγκρούσεις.

Η επέκταση της επιχείρησης, η παραγωγή νέων προϊόντων, η ανάπτυξη νέων υπηρεσιών, αλλά και η συρρίκνωση των δραστηριοτήτων της επιχείρησης όπως και οι ανακατατάξεις θέτουν σε δοκιμασία την ικανότητα προσαρμογής και διαταράσσουν την ισορροπία του ατόμου μέσα στην οργάνωση.

Η εργασία και το εργασιακό περιβάλλον αποτελούν για την πλειονότητα των ανθρώπων μέσο και πεδίο προόδου, ανελικτικής σταδιοδρομίας και καταξίωσης. Η έλλειψη προοπτικών και ευκαιριών καθηλώνει και στερεί τα κίνητρα και τον ζήλο για βελτίωση και προώθηση.

Η ανάθεση νέων καθηκόντων και η ανάληψη υποχρεώσεων, για τις οποίες ο εργαζόμενος θεωρεί ότι δεν έχει εκπαιδευτεί ή ότι είναι πέρα από το δικό του αντικείμενο εργασίας, δημιουργούν ανησυχία και αίσθηση ανεπάρκειας.

 Οι μεταβατικές περίοδοι της εργασιακής ζωής θεωρούνται ότι είναι αγχογόνες καταστάσεις. Οι αλλαγές στην εργασία, η προαγωγή, η υποσκέλιση, η υποβάθμιση, η μετάθεση, η παύση, η απόλυση, η πρόσληψη σε άλλη επιχείρηση, οι υποχρεώσεις της νέας εργασίας, οι διαψευσμένες επαγγελματικές προσδοκίες, η απόρριψη και η εντύπωση της άδικης μεταχείρισης είναι ισχυρές αιτίες άγχους.

 Ο ρόλος που διαδραματίζει και η θέση που κατέχει ο κάθε εργαζόμενος στην οργάνωση είναι δυνατόν να είναι πηγή άγχους όταν υπάρχει σύγκρουση προσδοκιών, καθηκόντων ή υποχρεώσεων, η ταυτόχρονη ικανοποίηση των οποίων είναι δύσκολη ή αδύνατη.

Η βαθμίδα της θέσεως, ιδίως οι θέσεις που βρίσκονται στη μεσότητα της ιεραρχικής κλίμακας, προκαλεί σύγκρουση συνειδησιακού ή αλτρουιστικού χαρακτήρα. Κοινή η περίπτωση όπου ο υπάλληλος καλείται να υλοποιήσει ή να επιβλέψει αποφάσεις της διοίκησης, για τις οποίες δεν είχε γνώση ή δεν ζητήθηκε η γνώμη του ή οι οποίες θίγουν τους εργαζομένους, όπως η επιβολή ποινών και οι απολύσεις.

 Ο όγκος και η δυσκολία της δουλειάς που ξεπερνούν τις ικανότητες και δυνατότητες του εργαζομένου τον αγχώνουν και τον αδρανοποιούν. Οι ανεπαρκείς πόροι και η έλλειψη μέσων για την εκτέλεση της εργασίας, όπως και η περιορισμένη δικαιοδοσία τον αποθαρρύνουν.

Η επιφόρτιση με μεγαλύτερο αριθμό καθηκόντων ή με υποχρεώσεις που υπερβαίνουν τις δυνατότητές του φέρουν την αίσθηση της έλλειψης χρόνου ή ικανότητας. Η έλλειψη ερεθισμάτων ή ευκαιριών, οι μονότονα επαναλαμβανόμενες ενέργειες και η απουσία πρωτοβουλιών κάνουν την εργασία βαρετή και τη μετατρέπουν σε αγγαρεία.

 Το εργασιακό περιβάλλον καθ’ αυτό μπορεί να προξενεί ευχαρίστηση ή άγχος. Η ασχήμια των χώρων και των αντικειμένων προκαλεί αποστροφή και δυσφορία. Η έκθεση σε βλαπτικούς ή ενοχλητικούς φυσικούς παράγοντες, όπως ο θόρυβος, ο ανεπαρκής ή υπερβολικός τεχνητός φωτισμός, το ψύχος, η θερμότητα και οι οσμές, κουράζουν και ανησυχούν.

Η κακή εργονομία των θέσεων εργασίας, των οργάνων και των μηχανών είναι πηγή ενοχλήσεων. Η έκθεση σε κινδύνους προκαλεί φόβους και ανασφάλεια.

 Το μεταβαλλόμενο ωράριο εργασίας με συχνές αλλαγές της περιόδου εργασίας από ημέρα σε νύχτα προκαλεί διαταραχές ύπνου και άλλες οργανικές εκδηλώσεις. Το ίδιο συμβαίνει με τα μακρά, χωρίς διαλείμματα, εξαντλητικά ωράρια και τις συχνές υπερωρίες.

Τα συμπτώματα

Παρά το γεγονός ότι το άγχος είναι υποκειμενική κατάσταση δυσφορίας, πολύ συχνά όταν παραμένει συνοδεύεται ή προξενεί εμφανείς οργανικές εκδηλώσεις και διαταραχές της συμπεριφοράς. Εργαζόμενοι που αντιμετωπίζουν αγχογόνους παράγοντες στην εργασία τους εμφανίζουν κατάχρηση οινοπνευματωδών και καπνού, έχουν χαμηλό βαθμό αυτοεκτίμησης, έλλειψη ενθουσιασμού, φτωχά κίνητρα, απώλειες ωρών εργασίας, απρόσφορη συμπεριφορά και είναι επιρρεπής σε εργατικά ατυχήματα.

Παρουσιάζουν συχνότερα κεφαλαλγίες, ζάλη, αυχεναλγίες, αρτηριακή υπέρταση, στεφανιαία ανεπάρκεια, έλκος στομάχου, διαταραχές ύπνου, υπερχοληστεριναιμία και ψυχικές εκδηλώσεις.

Τα συμπτώματα που προκαλούνται από τους αγχογόνους παράγοντες επιπροστίθενται, επιδρούν συνεργικά, δημιουργούν φαύλο κύκλο και οδηγούν, όσο παραμένουν και δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά, στην εξουθένωση και στη δυσπραγία του εργαζομένου.

Συνήθεις αγχογόνοι παράγοντες στην εργασία
Από την επιχείρηση

• αλλαγές
• ανεπαρκής επικοινωνία
• διαπροσωπικές διαφορές
• ασυμφωνία για τους σκοπούς

Από τα καθήκοντα

• υπερβολικά πολλά και δύσκολα
• υπερβολικά απλά και ασήμαντα
• ευθύνη
• στενά όρια δικαιοδοσίας

Από τη σταδιοδρομία

• απουσία ευκαιριών προαγωγής
• υπευθυνότητες
• ανεργία

Από το εργασιακό περιβάλλον 

• ασχήμια
• έκθεση σε φυσικούς παράγοντες
• κακή εργονομία
• επικινδυνότητα

Από τον ρόλο

• σύγκρουση ρόλων
• ασάφεια ρόλου
• ανεπαρκείς πόροι
• ανεπαρκής δικαιοδοσία

Από το ωράριο εργασίας

• συχνές αλλαγές ωραρίου
• εξαντλητικά ωράρια
• έλλειψη διακοπών
  

Πηγές:
Ιωάννης Αποστολάκης, Διευθυντής Α' Παθολογικής Κλινικής