Φόβος για το αεροπλάνο: Θεραπεία με τη βοήθεια της εικονικής πραγματικότητας

Φοβάστε το αεροπλάνο; Νιώθετε άγχος και πανικό μόνο στην ιδέα ότι θα βρεθείτε στον αέρα ή σκέφτεστε ακόμα και να ακυρώσετε το ταξίδι σας για να μην πετάξετε; Αν ναι, τότε ανήκετε στο 5% των ατόμων που πάσχουν από φόβο για το αεροπλάνο ή πετοφοβία. Τώρα έχετε την δυνατότητα να την αντιμετωπίσετε εύκολα και αποτελεσματικά με τη βοήθεια της εικονικής πραγματικότητας!

Η πετοφοβία συγκαταλέγεται στις ειδικές (καταστασιακές) φοβίες. Χαρακτηρίζεται από έντονο και επίμονο φόβο που σχετίζεται με την ιδέα ή την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού με αεροπλάνο.  Το συναίσθημα αυτό μπορεί να προκληθεί από κάποιο ιδιαίτερο περιστατικό σε ένα ταξίδι (πχ. ισχυρές αναταράξεις), από δυσάρεστες σκέψεις που μπορεί να προκύψουν ξαφνικά κατά τη διάρκεια της πτήσης ή υπάρχει απλώς στο πίσω μέρος του μυαλού μας μια ανεξήγητη και μεγάλη φοβία.

Ο φόβος για το αεροπλάνο δεν είναι ασυνήθιστος. Ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό ατόμων (της τάξης του 15% περίπου) αισθάνεται ιδιαίτερη αναστάτωση και δυσφορία  στη διάρκεια μίας πτήσης, όμως αυτό δεν τα εμποδίζει να ταξιδεύουν με αεροπλάνο όταν χρειάζεται ή το επιθυμούν. Τα άτομα που εμφανίζουν πετοφοβία, ωστόσο, αδυνατούν να αναλογιστούν ακόμη και την ιδέα να κάνουν ένα ταξίδι με αεροπλάνο. Διακατέχονται από έντονο φόβο ότι θα συμβεί αεροπορικό δυστύχημα και ότι θα πεθάνουν στη διάρκεια της πτήσης. Πολλά άτομα, ωστόσο, δεν ανησυχούν τόσο για ένα ενδεχόμενο αεροπορικό δυστύχημα, αλλά αισθάνονται έντονη δυσφορία στην ιδέα να παραμείνουν ‘εγκλωβισμένα’ στον περιορισμένο χώρο του αεροσκάφους για την όλη τη διάρκεια της πτήσης, καθώς αισθάνονται ότι δεν θα έχουν τον έλεγχο και τη δυνατότητα της διαφυγής. Ανησυχούν, επίσης, και φοβούνται έντονα ότι θα εκδηλώσουν κρίσεις πανικού και άρα θα χάσουν τον έλεγχο του εαυτού τους (και θα ρεζιλευτούν) εν ώρα πτήσης. Αναμενόμενο είναι, επομένως, να αποφεύγουν να ταξιδεύουν με αεροπλάνο, ακόμη και αν αυτό είναι αρκετές φορές απολύτως αναγκαίο.

Οι παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν το βαθμό του φόβου και της αποφυγής ενός ταξιδιού με αεροπλάνο είναι συνήθως το μέγεθος και ο τύπος του αεροσκάφους, οι καιρικές συνθήκες, η εποχή του χρόνου, η ώρα της πτήσης, η διάρκειά της, η πιθανότητα αναταράξεων στη διάρκεια της πτήσης, η θέση του καθίσματος μέσα στο αεροσκάφος, η διαδικασία της απογείωσης και της προσγείωσης ή το αν ταξιδεύει κανείς μόνος/η ή με παρέα.

Η ψυχολογική θεραπεία, η οποία συνδυάζει τεχνικές βαθμιαίας και συστηματικής έκθεσης σε πραγματικές καταστάσεις που προκαλούν φόβο, τεχνικές γνωσιακής αναδόμησης και τεχνικές χαλάρωσης είναι η πλέον αποτελεσματική στην αντιμετώπιση των ειδικών φοβιών. Ιδιαίτερα, σε ό,τι αφορά τη θεραπεία της πετοφοβίας, ωστόσο, η δυνατότητα για βαθμιαία και συστηματική έκθεση σε πραγματικές συνθήκες πτήσης είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Αυτό περιορίζει δραστικά τα εργαλεία, τα οποία έχει στη διάθεσή του ο θεραπευτής. Εναλλακτικά, συχνά χρησιμοποιείται η έκθεση στη φαντασία, όμως η μέθοδος αυτή έχει αρκετά μειονεκτήματα, ένα εκ των οποίων είναι το γεγονός ότι η ικανότητα για φαντασιακή αναπαράσταση της πραγματικότητας διαφέρει από άτομο σε άτομο και άρα η αποτελεσματικότητα της μεθόδου αυτής είναι συνήθως αβέβαιη.

Για τους παραπάνω λόγους, η εφαρμογή των καινοτόμων τεχνολογιών της εικονικής πραγματικότητας (virtual reality) στη θεραπεία της πετοφοβίας είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη και ευεργετική. Πολύ πρόσφατα, η δυνατότητα αυτή ήρθε και στην Ελλάδα, δίνοντας για πρώτη φορά την ευκαιρία σε πάσχοντες με πετοφοβία να την αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά.

Τα πλεονεκτήματα της εφαρμογής της εικονικής πραγματικότητας στη θεραπεία της πετοφοβίας (αλλά όχι μόνο) είναι πολλά και σημαντικά. Μέσω της τεχνολογίας αυτής, ο θεραπευτής μπορεί, έχοντας τον πλήρη έλεγχο της θεραπευτικής συνεδρίας, να εκθέσει με ασφάλεια τον θεραπευόμενο εικονικά σε καταστάσεις πτήσης, προσαρμόζοντας κάθε φορά την εικονική έκθεση στις ιδιαίτερες θεραπευτικές του ανάγκες. Η διαδικασία παρέχει μεγάλη ευελιξία στον θεραπευτή να επιλέξει κάθε φορά με ασφάλεια τις παραμέτρους της εικονικής κατάστασης, [π.χ., την ώρα της πτήσης (μέρα ή νύχτα), τη διάρκεια της πτήσης, τις καιρικές συνθήκες (καλοκαιρία, βροχή, καταιγίδα) κατά τη διάρκεια της πτήσης, την ύπαρξη ή όχι αναταράξεων, τη θέση του καθίσματος μέσα στο αεροσκάφος, κ.α.), στην οποία θα εκθέσει τον θεραπευόμενο βαθμιαία και συστηματικά. Πολύ συχνά, οι άνθρωποι που πάσχουν από πετοφοβία αισθάνονται προ-ταξιδιωτικό άγχος αρκετό καιρό πριν από μία προγραμματισμένη πτήση. Για το λόγο αυτό, δίνεται επίσης η δυνατότητα στον θεραπευτή να επιλέξει εικονικές καταστάσεις που πυροδοτούν το προ-ταξιδιωτικό άγχος του θεραπευόμενου (π.χ., στο σπίτι λίγες ώρες πριν από την πτήση, στο ταξί για το αεροδρόμιο, στην πύλη επιβίβασης, κ.α.) και να τον/την εκθέσει εικονικά προετοιμάζοντάς τον/την βαθμιαία για τις πιο απαιτητικές εικονικές καταστάσεις (π.χ., επιβίβαση στο αεροσκάφος, απογείωση, προσγείωση, κ.α.).

Ένα επιπλέον σημαντικό πλεονέκτημα είναι το γεγονός ότι στη διάρκεια της εικονικής έκθεσης, ο θεραπευόμενος είναι συνδεδεμένος στον υπολογιστή μέσω μίας απλής συσκευής βιο-ανάδρασης (biofeedback equipment), η οποία καταγράφει το επίπεδο του άγχους του κατά τη διάρκεια της εικονικής έκθεσης, δίνοντας τη δυνατότητα στον θεραπευτή να παρακολουθεί ανά πάσα στιγμή αντικειμενικά και με πλήρη διαφάνεια το επίπεδο του άγχους του θεραπευόμενου. Αυτό του επιτρέπει να έχει τον έλεγχο της θεραπευτικής συνεδρίας και της προόδου που κάνει ο θεραπευόμενος και να εξατομικεύει με ασφάλεια το θεραπευτικό του πρόγραμμα.

Οι τεχνολογίες της εικονικής πραγματικότητας συνεχώς εξελίσσονται και εφαρμόζονται σε ολοένα και περισσότερους τομείς της ψυχικής υγείας. Ήδη, εκτός από τη θεραπεία της πετοφοβίας, υπάρχουν διαθέσιμα εικονικά περιβάλλοντα κατάλληλα για τη θεραπεία και άλλων ειδικών φοβιών και διαταραχών του άγχους, όπως για παράδειγμα της αγοραφοβίας, της κλειστοφοβίας, της υψοφοβίας/ακροφοβίας, της ενεσοφοβίας, της εντομοφοβίας, της  κοινωνικής φοβίας αλλά και της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Αυτά τα περιβάλλοντα εικονικής πραγματικότητας τίθενται στη διάθεση του θεραπευτή, ο οποίος μπορεί, με γνώμονα πάντα την κλινική του εμπειρία και γνώση, να τα αξιοποιεί κατάλληλα στον θεραπευτικό του σχεδιασμό.