Γραμμή επικοινωνίας για την κατάθλιψη: Ένας χρόνος λειτουργίας

Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ), Διευθυντής: Κ.Ν. Στεφανής, Καθηγητής Ψυχιατρικής, Ακαδημαϊκός
Πρόγραμμα κατά του Στίγματος των Ψυχικών Διαταραχών ‘αντι-στίγμα’, Επιστημονικά υπεύθυνη : Μ.

Οικονόμου, Επικ. Καθηγήτρια Ψυχιατρικής

Ένα χρόνο λειτουργίας (Μάιος 2008 – Μάιος 2009) συμπλήρωσε η Γραμμή Επικοινωνίας για την Κατάθλιψη (210-6515600) που λειτουργεί από το Πρόγραμμα ‘αντι-στίγμα’ του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (Ε.Π.Ι.Ψ.Υ.).

Η εμπειρία που αποκομίστηκε είναι ένας πολύτιμος οδηγός για την περαιτέρω ανάπτυξη των υπηρεσιών της. Παράλληλα, είναι και μια αδιαμφισβήτητη απόδειξη του κοινωνικού έργου που προσφέρει, αλλά και των επιτακτικών αναγκών που υπάρχουν στο πεδίο της ψυχικής υγείας.

Παροχές

Η Γραμμή Επικοινωνίας για την Κατάθλιψη είναι μια εμπιστευτική, πανελλαδικής εμβέλειας, δωρεάν υπηρεσία, που λειτουργεί από Δευτέρα έως Παρασκευή, 9.00 – 18.00. Στελεχώνεται από ειδικά εκπαιδευμένους ψυχολόγους του Προγράμματος ‘αντι-στίγμα’ με την επιστημονική εποπτεία ψυχιάτρου.

Η Γραμμή Επικοινωνίας παρέχει επιστημονικά τεκμηριωμένη και έγκυρη πληροφόρηση σχετικά με την κατάθλιψη, συναισθηματική στήριξη και ενημέρωση για τις διαθέσιμες δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας που βρίσκονται στην περιοχή διαμονής του ενδιαφερομένου και είναι εγκεκριμένες από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

Κάποια βασικά στοιχεία που είναι καλό να γνωρίζουν όσοι θα ήθελαν να απευθυνθούν στη Γραμμή Επικοινωνίας για την Κατάθλιψη:

• Οι συνομιλίες είναι ανώνυμες και εμπιστευτικές.
• Ο χειρισμός των θεμάτων διέπεται από σεβασμό στην προσωπικότητα και στα δικαιώματα του καλούντα.
• Δεν ζητείται κανένα προσωπικό στοιχείο πέρα από εκείνα που είναι απαραίτητα για την κατάλληλη υποστήριξη του καλούντα.
• Στο τέλος της κάθε συνομιλίας καταγράφονται, ανώνυμα κι εμπιστευτικά, κάποιες πληροφορίες με κύριο στόχο τη βελτίωση των υπηρεσιών της Γραμμής.

Η εχεμύθεια και η διακριτικότητα από πλευράς του ειδικού ψυχικής υγείας - χειριστή της κλήσης αποτελεί, όπως είναι ευνόητο, βασική παράμετρο λειτουργίας της υπηρεσίας. Αυτό βοηθά σημαντικά στην εδραίωση μιας σχέσης εμπιστοσύνης και παρέχει σε όσους καλούν ένα ασφαλές πλαίσιο στο οποίο μπορούν να ‘ανοιχθούν’.

Στη Γραμμή Επικοινωνίας για την Κατάθλιψη μπορεί να τηλεφωνήσει οποιοσδήποτε νιώθει την ανάγκη ενημέρωσης και υποστήριξης για θέματα σχετικά με την κατάθλιψη, ή και γενικότερα θέματα ψυχικής υγείας. Σημειώνεται ωστόσο ότι δεν παρέχεται, όπως είναι ευνόητο, διάγνωση ή θεραπεία.

Μέσα από τη συζήτηση επιδιώκεται να εντοπιστούν ή να διασαφηνιστούν τα προβλήματα που υπάρχουν και να δοθεί μια κατεύθυνση για την αντιμετώπισή τους. Στη συνέχεια, σε όλες τις περιπτώσεις που διαφαίνεται ή διαπιστώνεται η πιθανή ύπαρξη ενός προβλήματος ψυχικής υγείας, γίνεται παραπομπή στις κατάλληλες υπηρεσίες του δημοσίου για πιο λεπτομερή εκτίμηση και θεραπευτική αντιμετώπιση.

Ένα ουσιαστικό κομμάτι των παροχών της Γραμμής Επικοινωνίας για την Κατάθλιψη - και ίσως το πιο βασικό και επιτακτικό αίτημα όσων καλούν - είναι βέβαια η υποστήριξη. Η δυνατότητα να μιλήσει κανείς σε κάποιον που μπορεί να τον ακούσει με προσοχή και κατανόηση, να μοιραστεί το συναίσθημά του, έχει ευεργετικά αποτελέσματα, όπως επιβεβαιώνεται και από τις μαρτυρίες όσων καλούν.

Σε πολλές περιπτώσεις το άτομο που καλεί δεν έχει τη δυνατότητα να μοιραστεί το πρόβλημα που το απασχολεί με κάποιον άλλο στο περιβάλλον του. Η έλλειψη υποστηρικτικού δικτύου, η αδυναμία κατανόησης από πλευράς του κοινωνικού περίγυρου ή ακόμα και η προσπάθεια του πάσχοντα να μην επιβαρύνει τους γύρω του, αλλά πολύ συχνά ο φόβος του στίγματος και ο αυτοστιγματισμός, οδηγούν κάποιες φορές στο να μην υπάρχει διέξοδος εκφόρτισης.

Έτσι -ειδικά στην περίπτωση της κατάθλιψης- οι αρνητικές σκέψεις ανακυκλώνονται και συσσωρεύονται, με αποτέλεσμα η ανάγκη για υποστήριξη να είναι μεγάλη, ακόμα και στις περιπτώσεις που δεν τίθεται εξαρχής ως αίτημα.

Στο πλαίσιο της αποτίμησης της ανταπόκρισης στη Γραμμή και της βελτίωσης των παρεχόμενων υπηρεσιών της, από την πρώτη στιγμή λειτουργίας της γίνεται συστηματική καταγραφή, κοινωνικοδημογραφικών στοιχείων των καλούντων, συνοπτικού ιστορικού τους σε θέματα ψυχικής υγείας καθώς και των βασικών αιτημάτων τους και λόγων που τους οδήγησαν στο να καλέσουν.

Από την επεξεργασία των μέχρι στιγμής στοιχείων της λειτουργίας της Γραμμής προέκυψαν τα παρακάτω ποσοτικά αποτελέσματα.

Αριθμός κλήσεων

Μέχρι στιγμής (Μάιος 2008 – Μάιος 2009) η γραμμή έχει δεχθεί 3.750 κλήσεις. (Κατά τον Αύγουστο του 2008 η γραμμή παρέμεινε κλειστή). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο μέσος όρος κλήσεων ανά ημέρα ήταν 20 κλήσεις, με μέση διάρκεια κάθε κλήσης τα 25 λεπτά.

Ποιος καλεί

Η πλειονότητα των κλήσεων έγινε από άτομα που απευθύνθηκαν στη Γραμμή για προσωπικό τους θέμα (ποσοστό 76,44%), ενώ 20.67% των κλήσεων πραγματοποιήθηκαν από συγγενείς και 2,89% από φίλους ατόμων με θέματα / προβλήματα ψυχικής υγείας.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που απευθύνθηκαν στη Γραμμή ήταν:

• γυναίκες (51.8%)
• ηλικίας από 31 έως 45 ετών (43%)
• κάτοικοι Αττικής (54%)
• άγαμοι (45,3%)
• άτομα με μόρφωση δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (41.8%)

Η πλειονότητα των κλήσεων γίνεται από άτομα που ανήκουν στην κατεξοχήν παραγωγική ηλικία και είναι κάτοικοι αστικών περιοχών, γεγονός που υπογραμμίζει τις επιπτώσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής, των πολλαπλών ευθυνών και του καθημερινού στρες, στην ψυχική υγεία.

Το μεγάλο ποσοστό γυναικών που κάνουν χρήση των υπηρεσιών της Γραμμής μπορεί αφενός να αποδοθεί στο ότι, επιδημιολογικά, οι γυναίκες πλήττονται με μεγαλύτερη συχνότητα από την κατάθλιψη, αλλά και, αφετέρου, σε ψυχοκοινωνικούς παράγοντες.

Έχει αναφερθεί ότι, λόγω των κοινωνικών προτύπων που εσωτερικεύουν, ίσως είναι πιο εύκολο για τις γυναίκες να παραδεχτούν ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη και να ζητήσουν βοήθεια γι’ αυτό. Αντίθετα, υπάρχουν στοιχεία ότι για τους άνδρες (το ‘ισχυρό φύλο’) είναι συχνά πολύ πιο δύσκολο να αναγνωρίσουν ένα πρόβλημα όπως η κατάθλιψη και να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό.

Επαφή με ειδικό ψυχικής υγείας

Ένας από τους βασικούς στόχους της Γραμμής Επικοινωνίας για την Κατάθλιψη είναι και η ενίσχυση του καλούντα να αναγνωρίσει την ανάγκη αναζήτησης βοήθειας και η παρότρυνσή του, όποτε αυτό κρίνεται αναγκαίο, να απευθυνθεί στους αρμόδιους φορείς και υπηρεσίες.

Σε σχέση με την επαφή των καλούντων, την τρέχουσα περίοδο ή στο παρελθόν, με κάποιο ειδικό ψυχικής υγείας είναι σημαντικό να σταθούμε στα ακόλουθα ευρήματα:

• το 36% αυτών που κάλεσαν (είτε οι ίδιοι προσωπικά είτε για αυτούς οι συγγενείς και οι φίλοι τους) στη Γραμμή Επικοινωνίας δεν είχε απευθυνθεί ποτέ σε κάποιον ειδικό για το πρόβλημα ψυχικής υγείας που αντιμετώπιζε
• το 28% είχε απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας στο παρελθόν
• το 36% παρακολουθούταν από κάποιον ειδικό την περίοδο που προσέφυγε στις υπηρεσίες της Γραμμής
• από αυτούς που είχαν απευθυνθεί (στο παρελθόν ή την τρέχουσα περίοδο) σε κάποιον ειδικό, το 75% είχε απευθυνθεί σε ψυχίατρο, το 21% σε ψυχολόγο, ενώ μικρό ποσοστό είχε απευθυνθεί και σε κάποια άλλη ειδικότητα, με πιο δημοφιλή αυτή του νευρολόγου και του ομοιοπαθητικού
• το 55% είχε ακολουθήσει κάποια στιγμή φαρμακευτική αγωγή για το πρόβλημα ψυχικής υγείας που αντιμετώπιζε
• Ωστόσο, για 1 στους 6 αυτών που είχαν ακολουθήσει κάποια φαρμακευτική αγωγή, η σύσταση της αγωγής αυτής δεν έγινε από ψυχίατρο αλλά από γιατρό άλλης ειδικότητας, ως επί το πλείστον παθολόγο
• Επιπλέον, το 58% αυτών που ακολούθησαν φαρμακευτική αγωγή τη διέκοψαν χωρίς τη σύσταση του γιατρού τους.

 Αναφορά στίγματος / Φόβος στιγματισμού

Το στίγμα και η αρνητική φόρτιση που φέρει η κατάθλιψη, ως ψυχική ασθένεια, εκδηλώθηκε έμμεσα ή άμεσα, με ποικίλους τρόπους. Σε κάποιες περιπτώσεις οι καλούντες απέφευγαν να αναφερθούν ονομαστικά στην κατάθλιψη. Τα αντικαταθλιπτικά συχνά αναφέρονταν με το γενικό όρο ' ψυχοφάρμακα' ή με διατυπώσεις όπως 'δεν παίρνω εγώ τέτοια πράγματα'.

Σε ένα σημαντικό ποσοστό κλήσεων, ιδιαίτερα σε αυτές που προέρχονταν από περιοχές της περιφέρειας, διατυπώθηκε η επιθυμία να απευθυνθεί ο καλών σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας που δεν βρίσκονταν κοντά στον τόπο διαμονής του, για την αποφυγή του κοινωνικού στίγματος, που φαίνεται ότι ακόμα και στις μέρες μας είναι ισχυρό.

Οι μαρτυρίες των καλούντων επιβεβαιώνουν τις αρνητικές κοινωνικές στάσεις και την ύπαρξη στίγματος απέναντι στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας και την ψυχιατρική θεραπεία. Σε αρκετές περιπτώσεις οι καλούντες προτιμούσαν να ταξιδέψουν στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη ή άλλες αστικές περιοχές για να επισκεφτούν κάποιον ειδικό, προκειμένου να προστατέψουν την ανωνυμία τους.

Στην πλειονότητα των τηλεφωνημάτων έγινε εμφανής από τη συνομιλία η - ακόμα και απόλυτη σε κάποιες περιπτώσεις - άγνοια για την κλινική εικόνα των ψυχικών διαταραχών και τα συμπτώματά τους. Διαπιστώθηκε επίσης η ύπαρξη διάχυτων παρερμηνειών σχετικά με τη θεραπεία των ψυχικών διαταραχών και ειδικότερα της κατάθλιψης.

Η επικράτηση στιγματιστικών αντιλήψεων εντοπίστηκε κυρίως στο θέμα της φαρμακευτικής αγωγής και στις αρνητικές στάσεις απέναντι σε αυτή, που φάνηκαν να απορρέουν από αντιλήψεις όπως ότι τα αντικαταθλιπτικά είναι εθιστικά ή ιδιαίτερα επιβλαβή.

Ποιοτικά στοιχεία

Σε αρκετές περιπτώσεις (σε ποσοστό που ξεπερνούσε το 15%) οι καλούντες εκδήλωσαν τάσεις αυτοκτονίας, πολλές φορές αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι η ιδέα του θανάτου επανέρχεται συχνά στη σκέψη τους, ως μόνη λύση ή «λύτρωση».

Η επίμονη σκέψη του θανάτου, χαρακτηριστικό στοιχείο της καταθλιπτικής ψυχικής διεργασίας, αν και δεν οδηγεί απαραίτητα στην πραγματοποίηση μιας αυτοκτονίας, δηλώνει ότι το άτομο που εκφράζει μια τέτοια επιθυμία χρειάζεται βοήθεια.

Η ενδελεχής συζήτηση με τον ειδικό, η διερεύνηση πιθανών λύσεων ή διεξόδων από μια ανέλπιδη κατάσταση, η διευκόλυνση μέσω της άμεσης παραπομπής στον ειδικό και, πάνω απ’ όλα, η διαθεσιμότητα του συμβούλου - χειριστή της κλήσης να ακούσει και να μοιραστεί το εκφραζόμενο συναίσθημα, εκτιμάται ότι έχουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη αυτοκτονικών συμπεριφορών.

Συνήθως οι άνδρες καλούν για προβλήματα που απασχολούν του ίδιους, ενώ οι γυναίκες για προβλήματα ψυχικής υγείας του συντρόφου τους ή των παιδιών τους.

Παρότι αρκετοί από όσους καλούν εμφανίζονται αρχικά διστακτικοί ως προς το να αναζητήσουν τη βοήθεια ειδικού ψυχικής υγείας, φαίνεται ότι η συζήτηση με τους επαγγελματίες της Γραμμής Επικοινωνίας τους κινητοποιεί σε σημαντικό βαθμό στο να απευθυνθούν περαιτέρω σε κάποια δημόσια υπηρεσία ψυχικής υγείας, για τις οποίες τους δίνονταν όλες οι απαραίτητες πληροφορίες.

Η ανάγκη να μιλήσει κανείς σε ειδικό, ανώνυμα κι εμπιστευτικά φαίνεται να είναι ιδιαίτερα μεγάλη.

Πολύ συχνά η ‘κατάθλιψη’ είναι πρόσχημα για επικοινωνία με κάποιον ειδικό, ενώ κάποιες φορές από στην πορεία της συνομιλίας διαφαίνεται η ύπαρξη κάποιας άλλης διαταραχής.

Τα οικονομικά προβλήματα αναφέρονται συχνά σαν επιβαρυντικοί παράγοντες και αποτελούν πολλές φορές και την αφορμή για την πραγματοποίηση της κλήσης. Η ανεργία και η οικονομική ανασφάλεια αναφέρονται ως σημαντική πηγή άγχους και δυσφορίας, που ενδεχομένως και να πυροδοτεί την εκδήλωση των αναφερόμενων συμπτωμάτων.

Συμπεράσματα

Η ανταπόκριση του κοινού στη Γραμμή Επικοινωνίας για την Κατάθλιψη είναι μεγάλη και σε άμεση συσχέτιση με την προβολή του τηλεοπτικού σποτ, ενώ η παρουσία του Λάκη Λαζόπουλου στο τηλεοπτικό σποτ με το μήνυμα ‘βγάλ’ το από μέσα σου’ έχει μεγάλη απήχηση.

Φαίνεται να υπάρχει σημαντικό έλλειμμα ενημέρωσης για τις υπάρχουσες δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας και οι πληροφορίες που παρέχει η γραμμή εκτιμώνται ως πολύτιμες και ιδιαίτερα βοηθητικές για την εύρεση των κατάλληλων και εύκολα προσβάσιμων δημόσιων υπηρεσιών.

Έγινε προφανές μέσα από τις τηλεφωνικές συνομιλίες ότι στον κοινό νου οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι συνυφασμένες με τα ψυχιατρεία ή την ιδιωτική ψυχιατρική φροντίδα.

Επίσης, επιβεβαιώνεται από τα λόγια όσων καλούν η ύπαρξη στίγματος και αρνητικών κοινωνικών στάσεων απέναντι στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας και την ψυχιατρική θεραπεία.

Ο φόβος του στίγματος είναι εμφανής και αρκετοί αναφέρουν ότι νιώθουν πληγωμένοι από την έλλειψη κατανόησης του κοινωνικού τους περίγυρου για το πρόβλημά τους και από την αντιμετώπιση που λάμβαναν, όντας υπό ψυχιατρική παρακολούθηση.

Παρά το γεγονός ότι η κατάθλιψη δεν θεωρείται από τις πιο στιγματισμένες νόσους, φαίνεται ότι συμπαρασύρεται από το στίγμα και τις αρνητικές κοινωνικές στάσεις που περιβάλλουν τις ψυχικές διαταραχές συνολικά, με αποτέλεσμα άνθρωποι που έχουν πρόβλημα να μην αναζητούν και επομένως να μη λαμβάνουν την κατάλληλη θεραπεία.

Με δεδομένη τη συχνότητα και τη σοβαρότητα της κατάθλιψης, αλλά και το γεγονός ότι ένα μεγάλο τμήμα του ελληνικού πληθυσμού δεν έχει ενημέρωση για θέματα ψυχικής υγείας ή πρόσβαση στις συναφείς διαθέσιμες υπηρεσίες, η ύπαρξη μιας τηλεφωνικής γραμμής επικοινωνίας που να μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες αυτές κρίνεται σημαντική, αν όχι απαραίτητη.

Η Γραμμή Επικοινωνίας για την Κατάθλιψη αποτελεί μια αξιόλογη υπηρεσία ενημέρωσης και υποστήριξης, κυρίως για εκείνους που αναζητούν βοήθεια κι αισθάνονται ότι δεν έχουν πού να στραφούν. Παράλληλα, αποτελεί και ένα μέσο κινητοποίησης των ατόμων που έχουν ανάγκη, ώστε να απευθυνθούν περαιτέρω σε κάποια υπηρεσία ψυχικής υγείας.

Τέλος, κάτι που είναι εξίσου σημαντικό να αναφερθεί, από τη σκοπιά της προσωπικής εμπειρίας και του επικοινωνιακού βιώματος των επαγγελματιών που στελεχώνουν τη Γραμμή Επικοινωνίας για την Κατάθλιψη του Προγράμματος ‘αντι-στίγμα’, είναι η ικανοποίηση των εξυπηρετουμένων από τις παροχές της γραμμής και τα ιδιαίτερα ενθαρρυντικά σχόλια, οι ευχαριστίες και οι ευχές για συνέχεια.

Το άμεσο αίσθημα -πέρα από κάθε επιστημονικά και ερευνητικά τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία- ότι η προσπάθεια που γίνεται έχει ουσιαστικό αντίκρισμα είναι ίσως η πιο ηχηρή επιβεβαίωση για την αξία της. Η προσπάθεια που παρέχεται βρίσκει πρόσφορο έδαφος, ακριβώς γιατί το έδαφος στο χώρο της ψυχικής υγείας είναι διψασμένο για μια πηγή βοήθειας.

Πηγές:
ΕΠΙΨΥ