Ενδογενής και εξωγενής κατάθλιψη

Όλοι μας γνωρίζουμε τι θα πει καταθλιπτική ή ευφορική (χαρούμενη) διάθεση, όπως επίσης όλοι μας έχουμε περάσει περιόδους απογοήτευσης που επηρέασαν τη διάθεσή μας προς τη μελαγχολική πλευρά.

Έχουν γραφεί τόσα γύρω από την κατάθλιψη, που ακόμα κι όταν ένας ειδικός τα διαβάζει, αναρωτιέται αν ο κόσμος ο οποίος έχει άγνοια γύρω από το θέμα αυτό, τα καταλαβαίνει.

Είναι απαραίτητο επομένως, πρώτα, να διασαφηνιστούν τα εξής:

• Θα μπορούσαμε να κάνουμε μία κάπως ‘απλή’ διάκριση της κατάθλιψης σε Εξωγενή ή Ενδογενή, με κριτήριο αν αυτή επέρχεται ως αποτέλεσμα-αντίδραση του ατόμου σε καταστάσεις προκαλούμενες από το περιβάλλον στο οποίο ζει (εξωγενής), κι η οποία θα λέγαμε ότι αποτελεί τη συχνότερη εκδοχή την οποία συναντά ένας ειδικός, ή αν οφείλεται σε μία τάση του ανθρώπου προς αυτήν την ψυχική διάθεση, ανεξάρτητα από το πώς τον επηρεάζει το περιβάλλον, θετικά ή αρνητικά (ενδογενής). Και οι δύο αυτές καταστάσεις αντιμετωπίζονται πλήρως, η αποτελεσματική αντιμετώπισή τους όμως βασίζεται στη σωστή διάγνωση της ‘πηγής’ της αιτιολογίας τους.
• Η κατάθλιψη, πολύ συχνά, μπορεί να αποτελεί αυτό που ονομάζουν οι ειδικοί συνυπάρχουσα κατάσταση (αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε τον ‘τρομαχτικό’ όρο διαταραχή στο κείμενο, για τους λόγους που αναφέρονται στη σημείωση παρακάτω). Με αυτό τον όρο εννοούμε ότι ένας άνθρωπος μπορεί να βρίσκεται για παράδειγμα σε παρατεταμένο άγχος, ακόμα και για χρόνια, στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει διάφορες στρεσογόνες καταστάσεις, μη γνωρίζοντας όμως τον τρόπο και νιώθοντας πια αδύναμος απέναντι σε αυτές, επικάθεται στην πρωτεύουσα ψυχική κατάσταση του άγχους, η δευτερεύουσα της καταθλιπτικής διάθεσης ή κατάθλιψης. Αποτέλεσμα είναι να συνυπάρχουν (ή συχνά να εναλλάσσονται) στο άτομο και οι δύο ψυχικές καταστάσεις, άγχους και καταθλιπτικής διάθεσης (η επίσημη ορολογία που χρησιμοποιείται, αποκαλεί την κατάθλιψη αν συνυπάρχει για παράδειγμα με αγχώδη διαταραχή, ‘Δευτεροπαθή’, ή αν εμφανίζεται χωρίς κάποια άλλη συνυπάρχουσα διαταραχή ‘Πρωτοπαθή’). (σημ. Η χρήση του όρου διαταραχή, πρέπει να τονιστεί ότι στην καθομιλουμένη αλλοιώθηκε και απόκτησε την ‘έννοια’ της σοβαρότητας μιας κατάστασης, υποδηλώνοντας για τον καθημερινό κόσμο, κάτι το ανίατο. Επιστημονικά ακόμη και το άγχος κατατάσσεται στις αγχώδεις διαταραχές, χωρίς να σημαίνει ότι δεν θεραπεύονται).

Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή από τον ειδικό αν η κατάθλιψη αποτελεί την πρωτογενή αιτία της συμπεριφοράς ενός ανθρώπου, ή αν αυτή είναι παράγωγο (αποτέλεσμα) άλλης αιτιολογίας, ένα σημείο το οποίο δυστυχώς μπορεί συχνά να ‘παραπλανήσει’ τον ειδικό στη διάγνωση και επομένως στη θεραπεία του ατόμου.

Η διάγνωση της κατάθλιψης περιλαμβάνει συγκεκριμένα κριτήρια, που αφορούν τη συναισθηματική διάθεση, τη σκέψη, ψυχοσωματικά συμπτώματα, τα οποία πρέπει να εμφανίζονται για κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν χρονικές περίοδοι όπου ο άνθρωπος ‘νιώθει καλύτερα’, και το γεγονός αυτό να τον κάνει να αναβάλλει την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής.

Η καλυτέρευση αυτή δεν πρέπει να ξεγελά, καθώς η ταλαιπωρία του θα συνεχιστεί. Τις περιόδους όπου η κατάθλιψη είναι ‘έντονη’, τις ονομάζουμε ‘Μείζονα Καταθλιπτικά Επεισόδια’. Ο χαρακτηρισμός ‘Επεισόδιο’ δεν πρέπει να τρομάζει, δείχνει απλά αυτό που ακριβώς προαναφέραμε, ότι η κατάθλιψη κατά τη χρονική διάρκεια αυτών των επεισοδίων είναι πολύ πιο ‘έντονη’.

Αυτά τα επεισόδια μπορούν να έχουν από μικρή έως μεγάλη χρονική διάρκεια, και μετά το τέλος τους, τα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι κάπως ‘ελαφρύτερα’.

Στη συνέχεια θα αναφέρουμε κάποια από τα βασικά συμπτώματα της κατάθλιψης. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι το να παρουσιάζει ένας άνθρωπος κάποια ή αρκετά από αυτά, δεν σημαίνει ότι πρέπει να κάνει μόνος του διάγνωση. Απαραίτητο κριτήριο για τον ειδικό είναι η συνύπαρξη κάποιων από τα συμπτώματα αυτά, η ένταση και η χρονική τους διάρκεια.

Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι και η καταθλιπτική διάθεση από μόνη της, δεν αποτελεί ένα λόγο συζήτησης με ειδικό, προκειμένου να αντιμετωπισθεί έγκαιρα.

Συμπτώματα της κατάθλιψης, μπορούν να είναι, εκτός της καταθλιπτικής διάθεσης για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα:

• η έντονη ελάττωση του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης του ατόμου σε δραστηριότητες τις οποίες παλαιότερα έβρισκε ευχάριστες
• η ελαττωμένη ικανότητά του να σκεφθεί ή να συγκεντρωθεί (πχ. δυσκολεύεται να παρακολουθήσει μία ταινία στην τηλεόραση)
• απώλεια ή αύξηση βάρους
• αϋπνία ή υπερυπνία (δυσκολεύεται να σηκωθεί από το κρεβάτι, συχνά δεν βρίσκει λόγο γιατί να το κάνει αυτό).
• οι ενοχικές σκέψεις, για παράδειγμα ότι είναι ανάξιο
• η κόπωση/απώλεια ενεργητικότητας
• είναι πιθανό να υπάρχουν σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονικός ιδεασμός επίσης.

Ιδιαίτερα επιβαρυντικές και τραγικά λανθασμένες, είναι οι κατηγορίες του οικογενειακού περιβάλλοντος προς το άτομο για την κατάστασή του. Αυτές φέρνουν το ακριβώς αντίθετο από το επιθυμητό αποτέλεσμα και επιπλέον επιδεινώνουν την κατάσταση του ατόμου.

Το γεγονός ότι η κατάθλιψη επηρεάζει τη συναισθηματική διάθεση και τον τρόπο σκέψης του ατόμου, δημιουργούν στον άνθρωπο ή και στο περιβάλλον του, την εντύπωση, ότι πρόκειται για ένα ψυχικό φαινόμενο, το οποίο με βάση την λανθασμένη πλατιά διαδεδομένη αντίληψη που επικρατεί, δεν ‘θεραπεύεται’, παρά μόνο αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά, κάτι το οποίο είναι απόλυτα λανθασμένο.

Η φαρμακευτική αγωγή δεν ‘θεραπεύει’, χρησιμοποιείται μόνο υποστηρικτικά και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα συνήθως, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο, σε συνδυασμό με τον βασικό άξονα που αποτελούν ο ψυχολόγος με το άτομο.