Ίλιγγος. Ένα έντονο και άκρως βασανιστικό σύμπτωμα

Κατά τη διάρκεια των επεισοδίων ιλίγγου ο ασθενής αισθάνεται ανήμπορος να εκτελέσει οποιαδήποτε δραστηριότητα, πολλές φορές χρειάζεται κατάκλιση μέχρι το πέρας του επεισοδίου και μετά αισθάνεται υπνηλία και κόπωση. Όταν τα περιστατικά είναι συχνά δημιουργούν ένα είδος αναπηρίας.

 Αυτό που προκαλεί το μεγαλύτερο πανικό είναι ότι πρόκειται για ένα σύμπτωμα και όχι πάθηση, κι αυτό αφήνει ελεύθερη τη φαντασία του ασθενούς να πλάσει σενάρια για την αιτία που τον προκαλεί. Συχνή είναι η αγωνία και ο φόβος ότι ο ίλιγγος οφείλεται σε κάποιον όγκο ή σε κάποιο άλλο νόσημα από το οποίο κινδυνεύει η ζωή του. Μετά από την εξέταση από τον ωτορινολαρυγγολόγο και αφού έχει αποκλεισθεί η ύπαρξη ενός τέτοιου νοσήματος, ο ασθενής πρέπει να ενημερώνεται ότι η κατάστασή του δεν είναι σοβαρή και ότι δεν κινδυνεύει. Ο ίλιγγος καθίσταται λιγότερο ενοχλητικός όταν ο ασθενής ενημερωθεί και αποβάλλει το φόβο και την ανησυχία. Η νόσος του Meniere, η Αιθουσαία Νευρίτιδα και ο Καλοήθης Παροξυσμικός Ίλιγγος θέσης είναι οι συνηθέστερες αιτίες παθογένειας του εσωτερικού αυτιού που προκαλούν ίλιγγο και διαταραχή της ισορροπίας.

Νόσος του Meniere, Αιθουσαία Νευρίτιδα και Καλοήθης Παροξυσμικός Ίλιγγος Θέσης

Η νόσος του Meniere είναι μία πάθηση του έσω ωτός που εκδηλώνεται με κρίσεις περιστροφικού ιλίγγου, εμβοές, αίσθημα πληρότητας ή πίεσης του αυτιού και αίσθημα απώλειας της ακοής, ναυτία και τάση για έμετο. Μία κρίση της νόσου μπορεί να διαρκέσει από 20 λεπτά έως 4 ώρες, κατά την οποία ο ασθενής αισθάνεται ανήμπορος να εκτελέσει οποιαδήποτε δραστηριότητα λόγω των έντονων συμπτωμάτων. Σε κάποιους ασθενείς τα επεισόδια είναι συχνά, ενώ σε κάποιους άλλους κάνουν αρκετά χρόνια να εκδηλωθούν ξανά. Τα διαστήματα ανάμεσα στις κρίσεις μπορεί να είναι ελεύθερα συμπτωμάτων ή μπορεί να συνοδεύονται από ήπια αστάθεια και εμβοές.

H νόσος του Meniere ονομάζεται και ιδιοπαθής ενδολεμφικός ύδρωπας, καθώς θεωρείται αποτέλεσμα διαταραχής στην πίεση της ενδολέμφου, δηλαδή του υγρού του έσω ωτός. Η αιτία όμως που την προκαλεί παραμένει άγνωστη. Συχνά αποδίδεται σε κληρονομική διάθεση, σε ιογενή λοίμωξη του έσω ωτός ή τροφική αλλεργία. Νέες έρευνες εστιάζουν στην πιθανή αυτοάνοση αιτιολογία της νόσου. Η νόσος εκδηλώνεται περίπου στο 0,2% του πληθυσμού, με έναρξη των συμπτωμάτων σε ηλικίες άνω των 40 στις περισσότερες περιπτώσεις και τα περιστατικά έχουν ίση κατανομή μεταξύ ανδρών και γυναικών. Στους περισσότερους ασθενείς η πάθηση εκδηλώνεται στο ένα αυτί(μονόπλευρη), και περίπου στο 1/3 των ασθενών και στα 2 αυτιά(αμφοτερόπλευρη). 

Η νόσος του Meniere προκαλεί με την πάροδο των ετών καταστροφή των τριχωτών κυττάρων του έσω ωτός, κυρίως των ευαίσθητων κυττάρων του κοχλία, που μπορεί να οδηγήσει σε προοδευτική απώλεια ακοής, μόνιμες εμβοές αλλά και χρόνια αστάθεια.

Η διάγνωση γίνεται με πλήρη ΩΡΛ έλεγχο με ωτομικροσκόπηση, ενδοσκοπικό έλεγχο και ακοολογικό έλεγχο που περιλαμβάνει συνήθως ακοόγραμμα και τυμπανομετρία και κάποιες φορές και ακουστικά προκλητικά δυναμικά εγκεφαλικού στελέχους ή Ηλεκτρονυσταγμογράφημα, επίσης απαραίτητος είναι ο απεικονιστικός έλεγχος με αξονική ή μαγνητική τομογραφία.

Τα συμπτώματα της νόσου αντιμετωπίζονται με συντηρητική αγωγή με διατροφή χαμηλή σε αλάτι για να περιοριστεί η έσω λέμφος, με διουρητικά φάρμακα και ενδοτυμπανικές ενέσεις. Πρέπει να αποφεύγεται το κάπνισμα, το αλκοόλ και η καφεΐνη. Όταν τα συμπτώματα είναι συχνά και βασανιστικά για τον ασθενή παρά τη συντηρητική αγωγή, προτείνεται χειρουργική αντιμετώπιση με διατομή του αιθουσαίου νεύρου. Η χειρουργική αντιμετώπιση ενδείκνυται μόνο όταν η νόσος είναι μονόπλευρη.

Αιθουσαία Νευρίτιδα

Η αιθουσαία νευρίτιδα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία και αφορά τη διαταραχή της λειτουργίας του αιθουσαίου νεύρου(του νεύρου που είναι υπεύθυνο για την ισορροπία μας) λόγω φλεγμονής του έσω ωτός. Εκδηλώνεται με την οξεία εμφάνιση σφοδρού ιλίγγου μακράς διαρκείας που συνοδεύεται από διαταραχή της ισορροπίας, νυσταγμό, ναυτία και έμετο(χωρίς ακουστικά ή νευρολογικά συμπτώματα). Τα συμπτώματα μπορεί να είναι από ήπια έως σοβαρά και να διαρκούν από λεπτά έως και ημέρες.

Η φλεγμονή του έσω ωτός που επηρεάζει το αιθουσαίο νεύρο προκαλείται συνήθως από μια ιογενή λοίμωξη που έχει προηγηθεί. Οι ιοί που σχετίζονται με τη νόσο είναι ο ιός της γρίπης, της ιλαράς της ερυθράς, της παρωτίτιδας, της ηπατίτιδας, ο ερπητοϊός και ο Epstein Barr.

Ο Ωτορινολαρυγγολόγος υποβάλλει τον ασθενή σε ενδελεχή έλεγχο (βλ. διαγνωστικό έλεγχο νόσου Meniere) και λαμβάνει πλήρες ιστορικό για να αποκλείσει άλλες αιτίες ζάλης όπως τραύμα στο κεφάλι, νευρολογικές αιτίες, εγκεφαλικά επεισόδια και καρδιαγγειακές παθήσεις, κ.ά. 

Απαιτείται κατάκλιση του ασθενούς και χορήγηση φαρμάκων που καταστέλλουν τη λειτουργία του λαβυρίνθου, ώστε να αντιμετωπιστούν τα έντονα συμπτώματα. Σε περίπτωση που η νόσος δεν υποχωρήσει μ’ αυτήν τη θεραπεία και η λειτουργία του λαβυρίνθου δεν επανέλθει σε φυσιολογικά επίπεδα, χρειάζεται αποκατάσταση της ισορροπίας του σώματος μέσω της έγκαιρης κινητοποίησης του ασθενούς και της εκτέλεσης ειδικών ασκήσεων αποκατάστασης του αιθουσαίου συστήματος (μια μορφή φυσιοθεραπείας ώστε ο ασθενής να ανακτήσει το αίσθημα ισορροπίας).

Καλοήθης Παροξυσμικός Ίλιγγος Θέσης

Είναι η πιο απλή και συνήθης αιτία που προκαλεί ιλίγγους και μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Πρόκειται για έντονο ίλιγγο βραχείας διάρκειας μετά από απότομη κίνηση του κεφαλιού που συνοδεύεται από έντονο αίσθημα περιστροφής, ναυτία, πονοκέφαλο, τάση για εμετό αλλά χωρίς εμβοές ή απώλεια ακοής. Διαρκεί περίπου 30 έως 60 δευτερόλεπτα, κατά τα οποία ο ασθενής αισθάνεται ανήμπορος λόγω της έντονης αίσθησης περιστροφής και διαταραχής της ισορροπίας. Πολύ σπάνια μπορεί να είναι αμφοτερόπλευρος, δηλαδή να εκδηλώνεται και στα δύο αυτιά.

Στο εσωτερικό του λαβυρίνθου, που ευθύνεται για την ισορροπία μας, υπάρχουν κάποιοι κρύσταλλοι ανθρακικού ασβεστίου που ονομάζονται ωτόλιθοι. Αποτελούν ανατομικό στοιχείο του έσω ωτός. Όταν οι ωτόλιθοι υφίστανται βλάβη μετακινούνται σε μη προβλεπόμενα σημεία του λαβυρίνθου με κάθε απότομη κίνηση του κεφαλιού(αλλαγή βαρύτητας), προκαλώντας το αίσθημα του ιλίγγου και της περιστροφής. Στην ουσία πρόκειται για ένα "μηχανικό" πρόβλημα. Σε ηλικίες κάτω των 50 ετών η βλάβη οφείλεται κυρίως σε τραυματισμό(ακουστικό τραύμα ή κάκωση της κεφαλής που προκαλεί "διάσειση του λαβυρίνθου"), ενώ σε μεγαλύτερους στη σταδιακή εκφύλιση του λαβυρίνθου λόγω ηλικίας. Οι μισές και πλέον περιπτώσεις καλούνται ιδιοπαθείς, λόγω της μη αναγνώρισης εμφανούς αιτιολογίας.

Η διάγνωση των προβλημάτων του ιλίγγου γίνεται με κλινική εξέταση και πλήρη ακοολογικό έλεγχο από τον ωτορινολαρυγγολόγο όπως και στις παραπάνω παθήσεις, δηλαδή τη νόσο του Meniere και την Αιθουσαία Νευρίτιδα, και με ειδική εξέταση-δοκιμασία στο εξεταστικό κρεβάτι (χειρισμός Dix-Hallpike).

Δεν υπάρχει φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση του ιλίγγου θέσεως, παρά μόνο ειδικοί χειρισμοί-ασκήσεις (χειρισμοί Epley, Semont κ.ά.) που αποσκοπούν στην επανατοποθέτηση των ωτόλιθων στη φυσιολογική τους θέση. Το είδος των χειρισμών καθορίζεται από τον ωτορινολαρυγγολόγο ανάλογα με τη βλάβη στο λαβύρινθο και γίνονται στο ιατρείο του. Οι χειρισμοί αυτοί έχουν εντυπωσιακό και άμεσο αποτέλεσμα στην εξάλειψη του περιστροφικού ιλίγγου. Κάποιες φορές μπορεί να χρειαστεί μία 2η ή 3η επανάληψη των χειρισμών. Πρέπει να αποφεύγονται φάρμακα για την αντιμετώπιση του ιλίγγου και της ναυτίας, καθώς μπορεί να προσφέρουν άμεση ανακούφιση αλλά εμποδίζουν την πραγματική αποκατάσταση του προβλήματος.

Παρόλο που πρόκειται για μια απλή πάθηση, η πιθανότητα επανεμφάνισής της είναι μεγάλη. Στο 50% των περιπτώσεων έχουμε επανεμφάνιση των συμπτωμάτων μέσα στην πενταετία.