Ενώ η ανευπλοειδία  (παρουσία μη φυσιολογικού αριθμού χρωμοσωμάτων σε ένα κύτταρο) είναι βασικό συστατικό της μείωσης της γονιμότητας που σχετίζεται με την ηλικία, η αύξηση της ηλικίας επηρεάζει επίσης τη δυνατότητα εμφύτευσης των ευπλοειδών εμβρύων.

Γιατί παίζει ρόλο η γήρανση;

Τον τελευταίο αιώνα, το προσδόκιμο ζωής των γυναικών στην Ελλάδα έχει αυξηθεί δραματικά. Οι γυναίκες που γεννήθηκαν στην Ελλάδα το 2016 μπορούν να αναμένουν ότι θα ζήσουν, κατά μέσο όρο, 23 χρόνια περισσότερο από εκείνες που γεννήθηκαν το 1929. Παράλληλα, τα ποσοστά γονιμότητας έχουν μειωθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία, με τον αριθμό των γεννήσεων ανά γυναίκα να πέφτει στις 1.3 το 2021 .

Αυτή η αύξηση του προσδόκιμου ζωής συνδυάστηκε με άλλες σημαντικές κοινωνικές, επαγγελματικές και πολιτισμικές αλλαγές που – μαζί με τις πολύ θετικές τους επιπτώσεις στην κοινωνία – οδήγησαν σε μεταγενέστερη τεκνοποίηση: η μέση ηλικία της πρώτης μητρότητας στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά πέντε χρόνια τις τελευταίες πέντε δεκαετίες.

Η κοινωνία ανταποκρίθηκε σε αυτές τις τάσεις με αυξημένη χρήση τεχνολογιών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, αλλά αυτό έχει επίσης τονίσει την πολύ σημαντική πρόκληση που θέτει η μείωση της γυναικείας γονιμότητας που σχετίζεται με την ηλικία.

Γήρανση και οι κύριες επιπτώσεις της: μειωμένο απόθεμα των ωοθηκών και ανευπλοειδία

Ενώ οι μοριακοί μηχανισμοί γήρανσης - στα σωματικά κύτταρα καθώς και στους γαμέτες - παραμένουν ελλιπώς κατανοητοί, έχει καταστεί σαφές ότι οι συνέπειες της γήρανσης στο αναπαραγωγικό δυναμικό οφείλονται κυρίως στη μείωση της απόδοσης των ωαρίων και στην αύξηση των ποσοστών ανευπλοειδίας ωαρίων και εμβρύων.

Το μειωμένο απόθεμα των ωοθηκών ήταν, και συνεχίζει να είναι, αντικείμενο εντατικών ερευνητικών προσπαθειών. Πράγματι, την τελευταία δεκαετία παρατηρήθηκαν πολλές πιθανές στρατηγικές – όπως η διαταραχή σηματοδότησης Hippo και η ενεργοποίηση Akt, θεραπείες με βλαστοκύτταρα που προέρχονται από μυελό των οστών ή έγχυση πλάσματος πλούσιου σε αιμοπετάλια ( PRP) – για τον μετριασμό των επιπτώσεων της γήρανσης στο αποθεματικό των ωοθηκών και στο ωάριο απόδοσης παραγωγής.

Ο άλλος βασικός αντίκτυπος της γήρανσης στο αναπαραγωγικό δυναμικό, η αξιοσημείωτη επιδείνωση των ποσοστών ανευπλοειδίας, έχει πρωταγωνιστήσει ως ο κύριος χαρακτήρας μιας από τις πιο επιτυχημένες γραμμές έρευνας της θεραπείας υποβοηθούμενης τεχνικής.

Από την εμφάνιση των τεχνικών πρώιμης ανίχνευσης ανευπλοειδίας, όπως το FISH, μέσω της ανάπτυξης ολοκληρωμένων πλατφορμών αλληλουχίας επόμενης γενιάς (next-generation sequencing platforms) – οι οποίες έχουν πρόσφατα αποδειχθεί ότι έχουν ποσοστό σφάλματος σχεδόν 0% – είμαστε πλέον σε θέση να επιλέγουμε με ακρίβεια μόνο ευπλοειδή έμβρυα για εμβρυομεταφορά.

Αυτές οι εξελίξεις έχουν βελτιώσει τις γνώσεις μας για τη γήρανση και τον αντίκτυπό της στη γονιμότητα και μετριάζουν αποτελεσματικά ένα σημαντικό ποσοστό της επιβάρυνσης της γήρανσης στην αναπαραγωγική αποτελεσματικότητα.

Πέρα από την ανευπλοειδία: γήρανση και ποιότητα ωαρίων.

Ενώ οι προαναφερθείσες καινοτομίες – η ικανότητα βελτίωσης της απόδοσης ωαρίων σε ασθενείς με μειωμένο απόθεμα ωοθηκών και η δυνατότητα αναγνώρισης ευπλοειδών εμβρύων πριν από τη μεταφορά – έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές, έχουν επίσης επισημάνει αυτό που δεν έχει ακόμη γίνει κατανοητό και ευρέως γνωστό.

Πράγματι, ακόμη και μετά την απόκτηση ωοκυττάρων για γονιμοποίηση και την επιλογή μόνο των ευπλοειδών εμβρύων που προκύπτουν, ένα μεγάλο μέρος τους αποτυγχάνει να εμφυτευθεί.

Μια πρόσφατη μελέτη προσπάθησε να διευκρινίσει εάν τα ποσοστά αυτών των αποτυχιών εμφύτευσης ευπλοειδούς εμβρύου συσχετίζονται με την ηλικία. Για το σκοπό αυτό, ομαδοποιήθηκαν 8.175 απλές ευπλοειδείς εμβρυομεταφορές ανά ηλικία της ασθενούς τη στιγμή της ανάκτησης ωαρίων. Αυτές οι ομάδες στη συνέχεια αναλύθηκαν και συγκρίθηκαν μεταξύ τους όσον αφορά την εμφύτευση, την κλινική εγκυμοσύνη και τα ποσοστά ζώντων γεννήσεων. Καθώς προηγούμενες δημοσιεύσεις έχουν εντοπίσει ότι άλλοι παράγοντες εκτός από την ανευπλοειδία επιδεινώνονται με την ηλικία - όπως η μορφολογία του εμβρύου, ο αριθμός των ωοθυλακίων (Antral Oocyte) ή η συγκέντρωση AMH (Anti Mullerian Hormone) - η μελέτη προσαρμόστηκε για αυτούς τους πιθανούς συσχετικούς παράγοντες.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα ποσοστά εμφύτευσης, ακόμη και όταν χρησιμοποιούνται μόνο γνωστά ευπλοειδή έμβρυα και προσαρμόζονται για άλλους πιθανούς παράγοντες στην αποτυχία εμφύτευσης, μειώθηκαν σημαντικά με την ηλικία: από 82% ποσοστό εμφύτευσης σε άτομα κάτω των 35 ετών σε 73% σε άτομα άνω των 42 ετών.

Η μητρική ηλικία των 42 ετών επηρεάζει αρνητικά τα σωρευτικά ποσοστά γεννήσεων ζώντων (cLBRs) ακόμη και μετά από ευπλοειδή μονοεμβρυϊκή μεταφορά (SET), αλλά μόνο στους αυτόλογους κύκλους.

Οι αυτόλογοι κύκλοι χρησιμοποιούν τα ωάρια της ίδιας της γυναίκας, ενώ οι κύκλοι με δότρια χρησιμοποιούν ωάρια από νεότερες δότριες. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι κύκλοι με δότρια μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τα αποτελέσματα για τις μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες, διότι η ποιότητα των ωαρίων καθορίζεται κυρίως από την ηλικία της δότριας. Επομένως, η αρνητική επίδραση της μητρικής ηλικίας στα σωρευτικά ποσοστά γεννήσεων ζώντων (cLBRs) είναι πιο έντονη στους αυτόλογους κύκλους, όπου η ηλικία των ωαρίων αποτελεί κρίσιμο παράγοντα.

Μελλοντικές κατευθύνσεις.

Αυτά τα ευρήματα υποστηρίζουν την ιδέα ότι αν και η ανευπλοειδία είναι υπεύθυνη για μεγάλο μέρος της γνωστής μείωσης της γονιμότητας που σχετίζεται με την ηλικία, υπάρχουν και άλλοι μηχανισμοί που σχετίζονται με τη δυνατότητα εμφύτευσης του εμβρύου, αλλά αυτοί οι μηχανισμοί επηρεάζονται επίσης και από την ηλικία.

Μια παρατήρηση ιδιαίτερα από εξειδικευμένους υπερηχολόγους ενδοκολπικών γυναικολογικών υπερήχων, δείχνει φαινόμενα γήρανσης της ίδιας της μήτρας με τη θεωρία ότι πολλές γυναίκες αρχίζουν να παρουσιάζουν Αδενομύωση στο μυομήτριο της μήτρας τους και με την πάροδο των χρόνων να επιδεινώνεται η λειτουργία του μυομητρίου.

Όσον αφορά  τη συμπεριφορά του μυομητρίου (μικρoσυσπάσεις, οι οποίες μπορεί να έχουν διαφορετική ένταση και συχνότητα όταν εχει διαγνωστεί αδενομύωση), υπάρχουν πλέον δεδομένα που δείχνουν ότι το έμβρυο μπορεί να μην αλληλεπιδρά κατάλληλα με την επιφάνεια του ενδομητρίου, με αποτέλεσμα την αποτυχία της εμβρυομεταφοράς

Πέρα από τον αντίκτυπο της ηλικίας στο δυναμικό εμφύτευσης των ευπλοειδών εμβρύων, το γεγονός ότι η εξέλιξη από την εμφύτευση στη ζωντανή γέννηση δεν επηρεάστηκε σημαντικά από την ηλικία υποδηλώνει περαιτέρω ότι – μετά την ίδια την ανευπλοειδία – το κύριο εμπόδιο που σχετίζεται με την ηλικία για μια επιτυχημένη εγκυμοσύνη είναι η αποτυχία εμφύτευσης.

Ως εκ τούτου, καθώς το δυναμικό εμφύτευσης των ευπλοειδών εμβρύων φαίνεται να επιδεινώνεται αρκετά σημαντικά καθώς οι γυναίκες γερνούν, γίνεται όλο και πιο σημαντικό να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς με τους οποίους συμβαίνει αυτό το φαινόμενο.

Είναι ολοένα και πιο προφανές ότι, εκτός από την χρωμοσωμική κατάσταση του εμβρύου και τη μορφολογία του, είναι απαραίτητοι  νέοι δείκτες ποιότητας και λειτουργίας του εμβρύου για την πλήρη κατανόηση της επίδρασης της ηλικίας στο αναπαραγωγικό δυναμικό.

Νέοι δρόμοι έρευνας για τη γήρανση σε σχέση με την αναπαραγωγή, ιδιαίτερα στον τομέα της μεταβολομικής (η μεταβολομική είναι η μεγάλης κλίμακας μελέτη μικρών μορίων, γνωστών ως μεταβολίτες, μέσα σε κύτταρα, βιορευστά, ιστούς ή οργανισμούς), ανοίγουν ήδη το δρόμο και αυξάνουν τις γνώσεις μας σε αυτό το πολύ σημαντικό θέμα. Επίσης, η έρευνα προηγμένης τεχνολογίας στην υπερηχογραφική μελέτη, με νέες τεχνικές απεικόνισης, μπορεί να περιγράψει και να καταγράψει καινούργια δεδομένα που σχετίζονται με την ικανότητα της μήτρας να αποδεχτεί το έμβρυο μετά την εμβρυομεταφορά.

 

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Το ChatGPT βοηθά άτομα με οξεία ουρολογικά συμπτώματα
Παθογόνα εξαπλώνονται πιο πολύ και πιο γρήγορα λόγω κλιματικής αλλαγής
Ξεκινά ο πρώτος κύκλος του Εκπαιδευτικού Προγράμματος της Ακαδημίας Κλινικών Μελετών 2024