Ναρκισσισμός και κοινωνιοπάθεια: Οι βασικές τους διαφορές

Ένα αρκετά μεγάλο πρόβλημα στις μέρες μας είναι πως όλο και περισσότεροι άνθρωποι μαθαίνουν ψυχιατρικούς ορισμούς, αλλά μετά τους χρησιμοποιούν ως άλλοι ψυχίατροι. Καθόλου δεν βοηθά σε αυτό και το ίντερνετ, προφανώς. Αν βάλουμε στην εξίσωση και έναν σχετικά καινούριο (στα ελληνικά, τουλάχιστον) ορισμό όπως η κοινωνιοπάθεια, τα πράγματα μπορούν να γίνουν ακόμα πιο μπερδεμένα.

Ας δοκιμάσουμε να τα ξεμπερδέψουμε κάπως, λοιπόν.

Αρχικά, η κοινωνιοπάθεια μπορεί να είναι ένας ορισμός που πρόσφατα μεταφράσαμε και ξεκινήσαμε να χρησιμοποιούμε πιο επίσημα και στην Ελλάδα, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει και ωραιότατο ψυχιατρικό όνομα, ελληνικότατο: Αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας. Σκεφτείτε το πιο κλασικό παράδειγμα της σύγχρονης κουλτούρας, τον Τζόκερ: Ένας άνθρωπος που χωρίς δισταγμό ψεύδεται, χειραγωγεί, κλέβει ή και σκοτώνει. Αυτό όμως ακούγεται περισσότερο σαν ψυχοπαθής, σωστά;

Ολόσωστα. Η κοινωνιοπάθεια είναι μακράν πιο διαδεδομένη από τη βίαιη εκδοχή της, απλά οι πιο ακραίες περιπτώσεις τείνουν να χαράσσονται ευκολότερα στη συλλογική μνήμη. Το πιο απλοϊκό παράδειγμα: Ένας ψυχοπαθής είναι ικανός να ξεκινήσει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ένας κοινωνιοπαθής μπορεί να έχει κανάλι στο YouTube που κάνει πολύ χοντροκομμένες φάρσες σε αγνώστους. Μόνο ένας από αυτούς τους δύο, για τους εντελώς λάθος λόγους, θα καταλήξει στα βιβλία Ιστορίας.

Έπειτα, έχουμε τον ναρκισσισμό, που επίσης μπορεί να αποτελεί διαταραχή προσωπικότητας. Ο ναρκισσισμός, όμως, πέρα από την πιο κλινική του πλευρά, αποτελεί και μια ασαφή έννοια που χρησιμοποιούμε πολύ εύκολα στον λόγο μας για να περιγράψουμε ανθρώπους, με αποτέλεσμα να είναι και αυτός ένας ορισμός που ώρες-ώρες χρησιμοποιείται λάθος. Και είναι αλήθεια πως ένας κοινωνιοπαθής με μια ναρκισσιστική προσωπικότητα μπορούν να έχουν πολλά κοινά. 

Αρχικά, μπορούν και τα δύο να εμφανιστούν ως τάσεις ή ως κανονικότατες διαταραχές - το σημείο δηλαδή που αρχίζουν να επηρεάζουν δραστικά την καθημερινότητα του ατόμου. Και στις δύο περιπτώσεις η ενσυναίσθηση είναι λίγη ως μηδενική. Μπορεί να υπάρχει χειριστική συμπεριφορά. Υπάρχουν όμως ορισμένες σημαντικές διαφορές που θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε αν ο άνθρωπος που έχουμε απέναντί μας εμφανίζει όντως αντικοινωνική συμπεριφορά.

Το κίνητρο

Είναι η πιο σημαντική διαφορά. Οι ναρκισσιστικοί χαρακτήρες κάνουν ό,τι κάνουν με σκοπό να κερδίσουν επιβράβευση, επιβεβαίωση και επαγγελματική/κοινωνική άνοδο. Επίσης, ο ναρκισσισμός δεν κρύβεται πολύ εύκολα: από την πολύ απλή παγίδα του να μιλάει κάποιος υπερβολικά για τον εαυτό του αγνοώντας τους άλλους, μέχρι και δραματικά ξεσπάσματα, οι ναρκισσιστές  κάνουν αρκετά ξεκάθαρες τις προθέσεις τους αν κάποιος καταλαβαίνει τα σημάδια τους. Στον αντίποδα, ένας άνθρωπος με αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας δεν επιζητά την αναγνώριση: είναι απλώς εντάξει με το να χειραγωγεί ανθρώπους για δικό του όφελος. Το αν απλώς το κάνει χωρίς ενοχές ή αν κερδίζει και ευχαρίστηση από αυτό θα μπορούσαν να είναι, ας πούμε, τα δύο άκρα του φάσματος στο οποίο μπορεί να βρίσκεται ένας κοινωνιοπαθής.

Ο παρορμητισμός

Η ναρκισσιστική συμπεριφορά δεν συνδέεται συχνά με τον παρορμητισμό. Αυτό βγάζει νόημα, αν αναλογιστούμε πόση σκέψη βάζουν σε κάθε τους κίνηση οι άνθρωποι που έχουν αυτού του είδους την προσωπικότητα: Το ότι ένας ναρκισσιστής μπορεί να προκαλέσει πόνο σε κάποιον δεν σημαίνει ότι και ο ίδιος δεν υποφέρει συνεχώς από την ανάγκη του να φαίνεται πάντα άριστος. Ξανά, στον αντίποδα, ένας άνθρωπος με αντικοινωνική συμπεριφορά είναι πιο πιθανό να φερθεί παρορμητικά, που μπορεί να εξηγεί και τα αυξημένα ποσοστά εγκληματικότητας σε αυτή την κατηγορία.

Ο φόβος

Οι άνθρωποι με αντικοινωνική συμπεριφορά δεν αισθάνονται φόβο, τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που τον αισθάνονται οι περισσότεροι άνθρωποι. Αυτό, σε συνδυασμό με μια χαρισματική προσωπικότητα, μπορεί να τους κάνει να μοιάζουν ιδιαίτερα γενναίοι, αλλά στην πραγματικότητα έχει να κάνει περισσότερο με την έλλειψη φόβου. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, είναι πιο δύσκολο για έναν αντικοινωνικό χαρακτήρα να μάθει από τα λάθη του. Στον αντίποδα, μια ναρκισσιστική προσωπικότητα, από τον φόβο να μην φανεί πως είναι λάθος, μελετά τα λάθη που κάνει για να βελτιώνει τον τρόπο που κινείται στη ζωή του. Οι άνθρωποι με ναρκισσιστική συμπεριφορά, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, είναι βαθιά ανασφαλείς και φοβισμένοι από την προοπτική της αποτυχίας  και χρησιμοποιούν την κακή τους συμπεριφορά για να νιώσουν πως έχουν καλύτερο έλεγχο.