Άγχος υγείας και κρίσεις πανικού

Τίποτα στη ζωή δεν συμβαίνει για να το φοβόμαστε, αλλά για να το νοηματοδοτήσουμε στη ζωή μας. Όποιος φοβάται να αρρωστήσει, ‘αρρωσταίνει’ ήδη από αυτό που φοβάται.

Άγχος υγείας: Μα τι έχω τελικά;

“Νιώθω ότι είμαι σε αδιέξοδο, δεν ξέρω τι έχω. Έχει ένα μήνα που νιώθω έντονα τον πόνο στο στήθος, έχω τρέξει στα επείγοντα του νοσοκομείου, έχω κάνει όλες τις εξετάσεις, αλλά στο τέλος μου λένε ότι όλα είναι καλά. Κουράστηκα να ψάχνω τι έχει το σώμα μου. Θέλω να τελειώνει αυτός ο φαύλος κύκλος,’’ ανέφερε πρόσφατα ένας ασθενής μας.

Όταν ένας άνθρωπος ταλαιπωρείται από άγχος υγείας, διακατέχεται από έμμονες ιδέες ότι πάσχει ή θα αποκτήσει μια σωματική ασθένεια σοβαρή ή απειλητική για τον ίδιο, χωρίς να υπάρχει όμως αποδεδειγμένη διάγνωση.

Αυτές οι σκέψεις είναι άκρως αγχωτικές για το άτομο, επιφέρουν σημαντική έκπτωση και δυσλειτουργία στην προσωπική του ζωή και τις σχέσεις του. Όταν η κατάσταση επιμένει και γίνεται χρόνια, το άγχος γενικεύεται και σε υπόλοιπους τομείς, όπως τον κοινωνικό, τον επαγγελματικό, τα ενδιαφέροντά του. Ο φαύλος κύκλος ξεκινάει από τη σκέψη ότι «έχω κάτι», σκέψη η οποία διεγείρει το συναίσθημα του άγχους και το οποίο με τη σειρά του μας καλεί να συμπεριφερθούμε με τρόπους που να ανακουφίσουν το άγχος υγείας (συνεχείς εξετάσεις, αναζήτηση στο ιντερνετ).

Τα κριτήρια διάγνωσης του Άγχους Υγείας.

Ας παρουσιάσουμε, συγκεκριμένα, τα κριτήρια που πληρούν τη διάγνωση του άγχους υγείας:

• Το άτομο είναι πεπεισμένο ότι πάσχει ή θα αποκτήσει μια σοβαρή σωματική ασθένεια.
• Συχνοί έλεγχοι του σώματος (πιθανά εξανθήματα, πρησμένοι λεμφαδένες, μύες).
• Συχνοί έλεγχοι των ζωτικών σημείων (μέτρημα παλμών, πίεσης)
• Ανησυχίες σχετικά με το ότι φυσιολογικές οργανικές λειτουργίες ή αντιδράσεις οφείλονται σε ιατρικό πρόβλημα (αρρυθμίες = καρδιακή δυσλειτουργία).
• Επαναλαμβανόμενες επισκέψεις σε γιατρούς, νοσοκομεία.
• Εναλλαγές γιατρών, μέχρι το άτομο να βρει αυτό που πιστεύει ότι πάσχει.
• Επίμονη αναζήτηση ιστοσελίδων με ιατρικό περιεχόμενο.
• Συχνές συζητήσεις που περιλαμβάνουν ιατρικό περιεχόμενο, όπως τα ύποπτα συμπτώματα, με οικογένεια, φίλους,  συναδέλφους.
• Πεποίθηση ότι έχει ένα ιατρικό πρόβλημα, βασιζόμενο σε κάτι που άκουσε από κάπου ή διάβασε σε κάποια πηγή.

Το άγχος κλέβει τη λογική και ενισχύει τη φαντασία.

Είναι αλήθεια, ότι εάν πιστεύουμε σθεναρά ότι πάσχουμε από καρκίνο ή θα αποκτήσουμε την ασθένεια κάποια στιγμή, το άγχος γίνεται δυσλειτουργικό, οξύνεται, αφαιρώντας την γνωστική ικανότητά μας να σκεφτόμαστε περισσότερο αντικειμενικά, ρεαλιστικά και με βάση τα αποδεικτικά στοιχεία.

Το άγχος υγείας καθρεφτίζει την παρερμηνεία που προσδίδουμε στις σωματικές διεργασίες. Αυξάνουμε την ενασχόλησή μας με πλασματικά συμπτώματα, ενοχοποιούμε κάθε αντίδραση ή αλλαγή που συμβαίνει στο σώμα μας. Αυτό μας οδηγεί στο να μεγεθύνουμε και να καταστροφοποιούμε οτιδήποτε που μας επικοινωνεί το σώμα μας. Ωστόσο, οι σκέψεις κλιμακώνονται όχι μόνο αναφορικά με το εσωτερικό του σώματος, αλλά και από εξωτερικούς παράγοντες, όταν συναναστρεφόμαστε και με άλλους ανθρώπους που αντικειμενικά δεν μπορούμε να ελέγξουμε τη συμπεριφορά τους. «Ο συνάδελφος σήμερα έβηξε δίπλα μου. Σε τι απόσταση ήταν; Μήπως κόλλησα κάτι;», «Χρησιμοποίησα την τουαλέτα στο σπίτι της φίλης μου. Αν είχε γυναικολογικά προβλήματα; Μήπως κόλλησα κάποιο μικρόβιο; Πρέπει να πάω για εξετάσεις». 

Όσο περισσότερο αφηνόμαστε σε αυτό το άγχος, τόσο χειρότερα σενάρια πλάθουμε για την υγεία μας και ενισχύεται η δυσπιστία μας στο να δούμε την πραγματική εικόνα.

Οι αιτίες που προκαλούν το άγχος υγείας

Ορισμένοι εκλυτικοί παράγοντες που πυροδοτούν το άγχος υγείας είναι οι εξής:

• Προηγούμενη εμπειρία σοβαρού ιατρικού προβλήματος.
• Ιστορικό ιατρικού προβλήματος που σημειώθηκε κατά την παιδική ηλικία.
• Όταν ένα μέλος της οικογένειας έχει κάποια χρόνια πάθηση, ή νοσεί.
• Εάν υπήρξε απώλεια αγαπημένου προσώπου στη ζωή του ατόμου.

Αξιοσημείωτοι παράγοντες προς διερεύνηση των αιτιών, συνιστούν:

• Η ιδιοσυγκρασία. Τα στοιχεία της προσωπικότητάς μας (τα ψυχικά, πνευματικά, διανοητικά και συμπεριφορικά χαρακτηριστικά) τα οποία είναι κληρονομικά και αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον που ανατρεφόμαστε ενδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο. Σε πολλές περιπτώσεις, παρατηρούμε έναν αγχώδη ή και αποφευκτικό τύπο προσωπικότητας πίσω από το άγχος υγείας. Αυτό σημαίνει ότι κάποιος που ούτως ή άλλως διακατέχεται από συχνές και υπερβολικές ανησυχίες, νευρικότητα, ευερεθιστότητα, είναι πιο ευάλωτος στο να αναπτύσσει φοβίες και έμμονες ιδέες σχετικά με την υγεία.
• Ιστορικό ψυχικών δυσλειτουργιών. Εάν ένα άτομο πάσχει ήδη από κάποια αγχώδη διαταραχή, ή ψυχαναγκαστική/καταναγκαστική διαταραχή ή κάποια διαταραχή διάθεσης (κατάθλιψη), είναι περισσότερο ευάλωτο στο να αναπτύξει άγχος υγείας.
• Πέρα από αυτά, διεγερτικοί παράγοντες για το άγχος υγείας είναι το γενικότερο αίσθημα ευαλωτότητας του ατόμου. Πεποιθήσεις προσωπικής αδυναμίας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, μια βαθύτερη ανάγκη του «να με φροντίζουν, να με προσέχουν». Το υπερπροστατευτικό και αυστηρό γονεικό πρότυπο, ο περιορισμός και η δυσκολία στην έκφραση συναισθημάτων, ο συσσωρευμένος θυμός και καταπίεση, καλλιεργούν πολλές φορές το έδαφος για την εμφάνιση φοβιών, ψυχαναγκασμών και άγχους. Ακόμη, οι έρευνες έχουν αναφέρει πολλάκις τη σύνδεση μεταξύ κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία και της εμφάνισης άγχους υγείας.

Όταν το άγχος υγείας, μας φέρνει… τον πανικό.

Όταν πια, το άγχος υγείας έχει μπει στη ζωή μας, και ο φόβος από επισκέπτης έχει μετατραπεί σε μόνιμος συγκάτοικος, είναι πιθανό την επόμενη φορά ο πανικός να μας χτυπήσει την πόρτα.

Είναι φυσιολογικό όταν το παθολογικό άγχος για την υγεία μας φτάνει στο σημείο να μας φέρνει αισθήματα πανικού.

Η κρίση πανικού είναι επί της ουσίας μια εσωτερική εξέγερση συνοδευόμενη από σωματικά συμπτώματα (ταχυπαλμία, μούδιασμα, αίσθημα πνιγμού, φόβος θανάτου/ επερχόμενης τρέλας) που ξεσπά ως αντίδραση σε μια στρεσογόνο κατάσταση ή ερέθισμα.

Το κύριο διακύβευμα της κρίσης πανικού είναι ο φόβος θανάτου, μιας και το άτομο που ήδη υποφέρει από άγχος υγείας νιώθει ανήμπορο και αβοήθητο να αντιμετωπίσει την πιθανότητα ότι μπορεί να καταρρεύσει η καρδιά του κατά τη διάρκεια της κρίσης πανικού. Το άτομο πλέον χάνει τον έλεγχο των πραγμάτων, το άγχος κυριεύεται από το άγνωστο «πότε θα μου ξανασυμβεί; Θα είμαι μόνος μου; Θα με πιάσει στον ύπνο; Θα πεθάνω; Τώρα σίγουρα έχω κάτι. Μήπως να μετακομίσω σε μέρος που υπάρχει κοντά κάποιο κέντρο υγείας;».

Βιώνοντας τον πανικό, ειδικά όταν έρχεται απροσδόκητα, νιώθουμε ακόμη περισσότερο ανασφαλείς, εκτεθειμένοι, και χάνουμε την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας. Αναπτύσσουμε συμπεριφορές αποφυγής, όπως το να διακόπτουμε δραστηριότητες που μας θυμίζουν τα συμπτώματα του πανικού όπως η σωματική άσκηση, ο χορός, ακόμη και η σεξουαλική δραστηριότητα. Φέρνουμε καινούργιες συμπεριφορές στην επιφάνεια που μας προσφέρουν μια ασφάλεια, όπως το να έχουμε πάντα ένα άτομο δίπλα μας στις εξόδους μας, ώστε αν μας συμβεί κάτι να μην είμαστε μόνοι, ψάχνουμε για δουλειά από το σπίτι, αποσυρόμαστε από τις κοινωνικές μας συνήθειες.

Όσο επιλέγουμε να ζούμε με τέτοιες συμπεριφορές το πρόβλημα θα συντηρείται, οι δυσκολίες θα μεγαλώνουν, η διάθεση θα είναι χαμηλή, και ως πότε ο κλοιός θα μας σφίγγει;

Η θεραπευτική παρέμβαση στο άγχος υγείας και τις κρίσεις πανικού.

Η Γνωστική – Συμπεριφορική Θεραπεία, ως θεραπεία εκλογής

Πριν την έναρξη της ψυχολογικής παρέμβασης, είναι απαραίτητος ένας ενδελεχής ιατρικός έλεγχος, ώστε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο παρουσίας κάποιου πραγματικού σωματικού προβλήματος. Αυτό ισχύει τόσο για το άγχος υγείας όσο και για τις κρίσεις πανικού, ακόμη και όταν δεν συνυπάρχουν.

Προχωρώντας, το επόμενο βήμα μας αποτελεί η ένταξη του θεραπευομένου στην ψυχοθεραπεία. Βασιζόμενοι στις επιστημονικές μελέτες και τα δεδομένα των διάφορων ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων, η Γνωστική – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία θεωρείται η πιο αποτελεσματική θεραπεία στην ευρεία γκάμα των αγχωδών διαταραχών, συμπεριλαμβανομένου και του άγχους υγείας. Η φαρμακευτική αγωγή θα μπορούσε να είναι μια επιλογή σε βαριά περιστατικά με πολύ έντονη συμπτωματολογία και συννοσηρότητα με άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας.

Σε αυτό το θεραπευτικό ταξίδι, ο στόχος είναι ο θεραπευόμενος να γίνει ο θεραπευτής του εαυτού του και να χρησιμοποιεί μόνος του τα εργαλεία και τις δεξιότητες που θα αποκομίσει από τη θεραπεία ακόμη και μετά από την έκβασή της. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την πιθανότητα πρόληψης σε μια ενδεχόμενη μελλοντική υποτροπή ή πισωγύρισμα.

Πώς σπάει ο φαύλος κύκλος

Στην Γνωστική – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία δεν αλλάζουμε τις καταστάσεις, που άλλωστε αδυνατούμε εμείς να αλλάξουμε, (π.χ ο κορονοιός), αλλά τον τρόπο σκέψης, την ερμηνεία που αποδίδουμε στα σωματικά συμπτώματα, εξετάζουμε τις δυσλειτουργικές πεποιθήσεις, στοχεύοντας έτσι σε πιο ρεαλιστικές και εναλλακτικές αντιλήψεις για τον εαυτό, την υγεία, την ασθένεια.

Επιπλέον, τα συμπεριφορικά πειράματα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπείας που προκαλεί τον θεραπευόμενο να εκτεθεί ακριβώς σε αυτά που τόσο καιρό μπορεί να αποφεύγει ή να φοβάται. Το άτομο εκτίθεται στην πρόκληση κάποιων σωματικών συμπτωμάτων στο πλαίσιο της συνεδρίας αλλά και μόνος (γρήγορες αναπνοές, πρόκληση ταχυκαρδίας, ζάλης), ώστε να απενοχοποιήσουμε μέσα από την εμπειρία αυτή τις φυσιολογικές αντιδράσεις του σώματος και πως αυτές δεν σημαίνουν πανικό ή ιατρικό πρόβλημα. Το άτομο εξοικειώνεται με αυτή τη διαδικασία, και φτάνει στο σημείο να κερδίζει πίσω την ενεργητικότητα που είχε πριν εμφανιστεί το θέμα χωρίς να φοβάται (π.χ. γυμναστική, τρέξιμο).

Η έκθεση συνεχίζεται τόσο με επίκληση στην φαντασία (πλάθοντας σενάρια ασθένειας), όσο και σε πραγματικές συνθήκες που φοβάται (π.χ νοσοκομεία, να ξεκινήσει να πιάνει λερωμένα χερούλια χωρίς να πλύνει τα χέρια του, να μπαίνει σε δημόσιες τουαλέτες, να εκτίθεται καθημερινά σε φωτογραφίες ανθρώπων που πάσχουν από κάποια πάθηση και πολλά άλλα μέσα). Η εξοικείωση με το φόβο φέρνει και την εξασθένισή του.

Σαφώς, το άτομο χρειάζεται να απαρνηθεί από την ζωή του οποιαδήποτε καθησυχαστική συμπεριφορά που ενίσχυε το άγχος (αναζήτηση στο διαδίκτυο, εύρεση γιατρών, εξετάσεις, αναζήτηση επιβεβαίωσης ότι όλα είναι καλά).

Στο τέλος, το άτομο μπορεί να εκπαιδευτεί σε τεχνικές χαλάρωσης, ως ένα επιπρόσθετο εργαλείο που δύναται να εφαρμόζεται σε ποικιλία αγχωδών καταστάσεων.

Δεν υπάρχει καλύτερο φάρμακο από την έκθεση στο φόβο μας.

Να θυμόμαστε ότι δεν υπάρχει πιο αποτελεσματική θεραπεία για το άγχος, τις φοβίες και τις κρίσεις πανικού από την έκθεση και την προσωπική μας εμπλοκή ακριβώς σε αυτό που καιρό φοβόμαστε και αποφεύγουμε.

Ένα απλό παράδειγμα ‘Πώς θα σταματήσεις να φοβάσαι το ύψος, εάν δεν δοκιμάσεις να πηδήξεις;’. Τα υποκατάστατα ή τα tips αυτοβοήθειας δεν θεραπεύουν ποτέ κανέναν. Ας μην αφήνουμε άλλο το χρόνο να περνάει και εμείς να υποφέρουμε ψυχικά από προβλήματα που έχουν τη λύση και από αυτά που ζούμε με το Εάν……