Αναζητώντας τον τάφο του Ιπποκράτη στη Λάρισα - Μία συναρπαστική ιστορία

Απέναντι από το πάρκο του Αλκαζάρ, στο κέντρο της πόλης της Λάρισας, έχει στηθεί από την δεκαετία του 1970 το μνημείο - κενοτάφιο του Ιπποκράτη. Στην ευρύτερη περιοχή, σύμφωνα με αρκετές καταγραφές διάφορων περιόδων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έχει ταφεί ο πατέρας της Ιατρικής, που γεννήθηκε στην Κω και πέθανε στη Λάρισα. Οι αναφορές λόγιων και ιατρών από τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή περίοδο, οι μαρτυρίες του Ρήγα Φεραίου και του Άνθιμου Γαζή ότι είδαν με τα μάτια τους τον τάφο, αλλά και η ανακάλυψη μιας επιτύμβιας πλάκας σε σαρκοφάγο με επιγραφή "ΙΠΠΟΚΡΑΤ" τον19ου αιώνα αποτελούν ισχυρά τεκμήρια, ορισμένα από τα οποία έχουν αμφισβητηθεί.

Ο αναπληρωτής καθηγητής ανατομίας - Ιστορίας της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Μάρκος Σγάντζος (φωτογραφία), που έχει μελετήσει όσο ελάχιστοι το συγκεκριμένο θέμα, παρέθεσε τους βασικούς σταθμούς μιας συναρπαστικής διαδρομής αναζήτησης του τάφου του θεμελιωτή της ιατρικής επιστήμης, μιλώντας στο 1ο Ιπποκράτειο Ιατρικό Συνέδριο που διεξάγεται στη Λάρισα. Μεταξύ αυτών, το χρονικό της ανακάλυψης της εγχάρακτης πλάκας και την ανταλλαγή επιστολών μεταξύ εκδοτών ελληνικού και γαλλικού ιατρικού περιοδικού, το 1958, στην τουρκοκρατούμενη ακόμα Λάρισα.

Οι αναφορές από τον 2ο ως τον 19ο αιώνα

Ο Ιπποκράτης γεννήθηκε στην Κω, κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., αλλά ταξίδεψε πολύ επί 12 χρόνια, ως τα βάθη της Μικράς Ασίας, στη Σκυθία, στην Αφρική, στη Μακεδονία, στη Θράκη, στη Λάρισα καιμ στην Αθήνα, πριν επιστρέψει στην Κω και αναλάβει το περίφημο Ασκληπιείο της εποχής. Όπως ανέφερε ο κ. Σγάντζος, σε βαθιά γεράματα επέστρεψε στη Λάρισα όπου πέθανε, χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία, σε μια ηλικία, κατ΄άλλους 90, κατ΄άλλους 104 και κατ' άλλους 109 ετών.

Ο Έλληνας γιατρός Σωρανός ο Εφέσιος, στο έργο του "Βίοι Αγίων" (2ος αι.μ.Χ.), αναφέρει ότι ο Ιπποκράτης "τέθαπται δε μεταξύ Γύρτωνος και Λαρίσης και δείκνυται άχρι δεύρο το μνήμα" ("ο τάφος του βρίσκεται ανάμεσα στη Γυρτώνη και στη Λάρισα και μπορεί κάποιος να δει το μνημείο αυτό και σήμερα").

Την ίδια πληροφορία επαναλαμβάνει τον 10ο αιώνα το Λεξικό Σού(ι)δα και ο βυζαντινός λόγιος Ιωάννης Τζέτζης.

Τον 18ο αιώνα, ο Ρήγας Φεραίος αναφέρει ότι είδε τον τάφο του Ιπποκράτη ανάμεσα σε οθωμανικούς τάφους στη συνοικία Πέρα Μαχαλέ. Ο Αδαμάντιος Κοραής επαναλαμβάνει την πληροφορία του Ρήγα σε δημοσίευμά του και ακολουθεί στις αρχές του 19ου αιώνα ο Άνθιμος Γαζής, ο οποίος αναφέρει ότι είδε και ο ίδιος τον τάφο. Στο έργο του "Ελληνική Βιβλιοθήκη" (Βενετία 1807) αναφέρει: "Ο τάφος του Ιπποκράτη βρίσκεται έξω από τη Λάρισα, ανάμεσα σε τουρκικούς τάφους, πάνω από τον δρόμο, με μια επιγραφή, την οποία είδα ο ίδιος, αλλά αφού τη διάβασα δεν μπόρεσα να την αντιγράψω, διότι περιτριγυριζόμουν και εμποδιζόμουν από τουρκόπουλα, τα οποία με ανάγκασαν να φύγω απογοητευμένος".

Αντιθέτως, ο Ιωάννης Οικονόμου ο Λαρισαίος ο Λογιώτατος (1783 - 1842) εκφράζει τη δυσπιστία του σχετικά με τις έρευνες που επιχειρήθηκαν στην εποχή του για την ανεύρεση του τάφου του Ιπποκράτη. Λέει ότι δεν μπόρεσε να βρει ούτε στον Πέρα Μαχαλά, ούτε στα άλλα μνήματα το παραμικρό σημάδι.

Ο Θ. Παλιούγκας, στο βιβλίο του "Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία", αναφέρει μια πιθανή θέση για τον τάφο του Ιπποκράτη στη συνοικία Πέρα Μαχαλέ στην αριστερή όχθη του Πηνειού, περίπου στην περιοχή που βρίσκεται το Αλκαζάρ, παραθέτοντας σχετικό χάρτη. Η αναφορά ταιριάζει και με κάποιους μύθους και λαϊκές παραδόσεις ότι εκεί ήταν ένας τάφος ενός αγίου, όχι Τούρκου Οθωμανού, και στο ίδιο μέρος υπήρχε ένα μελίσσι οπου το μέλι ήταν θαυματουργό.

Η πλάκα με την επιγραφή "ΙΠΠΟΚΡΑΤ"

Το 1857, ο Λαρισαίος γιατρός Σωτήριος Σαμαρτζίδης έστειλε επιστολή στον Αναστάσιο Γούδα, εκδότη του μοναδικού τότε ιατρικού περιοδικού στην Ελλάδα, την "Ιατρική Μέλισσα": "Το 1826, μετά από μια πλημμύρα, κάποιοι αγρότες ανακάλυψαν, σε απόσταση 10 λεπτών από την σημερινή Λάρισα, στα ανατολικά του δρόμου που οδηγεί από τη Λάρισα στον Τύρναβο, κοντά στα χωριουδάκια Γιάννουλη και Κιόσκι, μια λάρνακα ή σαρκοφάγο", αναφέρει και προσθέτει πως μετά την εξέταση από δύο λόγιους βρέθηκε η λάρνακα. Στην πάνω βρισκόταν μια πλάκα "η οποία έφερε τους εξής λαξευμένους και ευανάγνωστους χαρακτήρες: ΙΠΠΟΚΡΑΤ. και μερικούς άλλους". Το γεγονός αναγγέλθηκε σε έναν προστάτη των χριστιανών, τον Νετσήπ Μπέη.

Ο Σαμαρτζίδης λέει ότι πήγε στο σπίτι του Μπέη και βρήκε εκεί την πλάκα. Αντέγραψε την επιγραφή και τη δημοσίευσε στην "Ιατρική Μέλισσα". Όπως ανέφερε, βρήκε γραμμένα στην πλάκα "-ΙΠΠΟΚΡΑΤ - ΚΩ - ΑΓΛΑΟΦ - ΠΟΛΕΙ - ΜΕ - ΤΕΛΕΣΦ - ΑΓΑΘΗ - ΑΡΕ - ΕΝΕΚΑ - ΧΡΗΣΤΕ - ΧΑΙΡΕ".

Μετά, έψαξε και βρήκε τη σαρκοφάγο στο σημείο που του είχαν αποδείξει ανέπαφη και σκεπασμένη με λίγο χώμα. Η επιστολή κατέληγε με την ευχή να ακολουθήσουν και άλλες έρευνες από τους ειδικούς ώστε να αποδοθούν καλύτερα τα ελλείποντα γράμματα της επιτύμβιας πλάκας.

Η ανταλλαγή επιστολών

Ο Γάλλος γιατρός Rene Brieu, μεταφράζει και δημοσιεύει το άρθρο της "Ιατρικής Μέλισσας" στο δικό του ιατρικό περιοδικό, εκφράζοντας όμως παράλληλα και σημαντικές αμφιβολίες για το εύρημα και την αξία του.

Στέλνει επιστολή στον Αναστάσιο Γούδα, εκδότη της "Ιατρικής Μέλισσας", ο οποίος ενημερώνει την Ιατρική Εταιρεία Αθηνών. Η Εταιρεία συνεδρίασε στις 6 Μαρτίου 1858, εξέλεξε επιτροπή και ζήτησε από τον υπουργό Εξωτερικών Αλέξανδρο Ραγκαβή, τη διερεύνηση του θέματος.

Απαντώντας στον Brieu από την Αθήνα ο Γούδας αναφέρει πως σε μια χώρα όπου οι Τούρκοι τρομοκρατούν, φυλακίζουν και αποκεφαλίζουν, δεν μπορείς να περιμένεις να έχουν την επιστημονική αντιμετώπιση και τον καλεί να ενεργήσει ώστε η Γαλλική Ακαδημία να στείλει στη Λάρισα έναν καθηγητή της Αρχαιολογίας για να εκτιμήσει την ανακάλυψη.

Παράλληλα, η σύζυγος του Σαμαρτζίδη, ποιήτρια Ευφροσύνη Σαμαρτζίδου (1821 - 1877), γράφει ένα γράμμα και υπερασπίζεται τα ευρήματα, τα επιχειρήματα και τις προθέσεις του συζύγου της.

Το 1958, ο υπουργός Εξωτερικών, Αλέξανδρος Ραγκαβής, όρισε πρόξενο στη Λάρισα, τον Κωνσταντίνο Δόσκο. Αυτός έκανε αυτοψία των συγκεκριμένων τόπων και αντικειμένων και στην αναφορά του έγραφε πως δεν επιβεβαιώνονταν όσα υποστήριζε στην επιστολή του ο Σαμαρτζίδης. "Αυτό το οποίο υποθέτουν γενικώς ότι μάλλον είναι ο τάφος του Ιπποκράτη, είναι ένας τάφος στην συνοικία της πόλης, την οποία αποκαλούν οι μουσουλμάνοι Αρναούτ Μαχαλά, Ο τάφος αυτός ανήκει σε κάποιον πολύ παλιό άγιό τους, που δεν ήταν όμως ομόθρησκός τους και επομένως απρόσιτος στους πάντες και σε μένα, φυσικά". Ο καθηγητής Σγάντζος εντόπισε πρόσφατα την σχετική αναφορά του προξένου, όπως δημοσιεύτηκε στην "Ιατρική Μέλισσα".

Η αναφορά του μεταφράζεται στα γαλλικά και δημοσιεύεται την 9η Απριλίου του 1958 στην "Gazette Hebdomadaire de Medecine et de Chrirugrie". Ο Brieu αναφέρει στο σχετικό δημοσίευμα ότι καλά θα ήταν η ανακάλυψη του τάφου του Ιπποκράτη να θεωρηθεί ως υποτιθέμενη και προτείνει η έρευνα να λάβει τέλος προς το παρόν.

20ός αιώνας: Ανάσταση της Ιπποκρατικής ιδέας

Στο κενοτάφιο που στήθηκε τη δεκαετία του 197 από τον Δήμο Λαρισαίων, δεσπόζει ο μαρμάρινος ανδριάντας του Ιπποκράτη, από πεντελικό μάρμαρο, ύψους 4,20μ. και βάρους 7 τόνων, έργο του γλύπτη Γ. Καλακαλά.

Στο κενοτάφιο βρίσκονται μεταξύ άλλων εντοιχισμένες επιγραφές με χωρία έργων της Ιπποκρατικής Συλλογής, καθώς και μια μαρμάρινη πλάκα  με την επιγραφή που αναφέρει ο Σ. Σαμαρτζίδης.

Νωρίτερα, το 1965, ο τότε πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Λάρισας, Δημήτρης Παλιούρας, διευθυντής 424 ΓΝΣ, μετονόμασε τον Σύλλογο σε Σύλλογο Ιπποκράτης και ανέστησε την Ιπποκρατική ιδέα, την οποία ωστόσο κάθε 30 - 40 χρόνια πολλοί προσπάθησαν να επαναφέρουν, όπως επεσήμανε καταλήγοντας ο κ. Σγάντζος.