Φυματίωση: Μία νόσος από το παρελθόν, αλλά όχι του παρελθόντος

Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Κατά της Φυματίωσης, στις 24 Μαρτίου, βρίσκει την "ξεχασμένη" από πολλούς φυματίωση σε φάση επανάκαμψης, λόγω κυρίως της πανδημίας. Η COVID-19 μπορεί να την "εκθρόνισε" προσωρινά από την πρώτη θέση στις αιτίες θανάτου από λοιμώδη νοσήματα, αλλά ταυτόχρονα ευνόησε την αύξηση των νέων περιπτώσεων και θανάτων απ΄ αυτήν.

Μιλώντας στο iatronet.gr η αναπληρώτρια καθηγήτρια Πνευμονολογίας - Φυματιολογίας στο ΑΠΘ, Κατερίνα Μανίκα (φωτογραφία), εξηγεί πώς η πανδημία διέκοψε μια περίοδο βελτιούμενης επιδημιολογικής κατάστασης της νόσου σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, κάνει λόγο για υποκαταγραφή της φυματίωσης, που έχει 3 ως 5 φορές μεγαλύτερη επίπτωση από αυτή που δηλώνεται, ενώ επισημαίνει την ανάγκη χάραξης μιας ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής για τη νόσο.

Θα γίνει πάλι πρώτη αιτία θανάτου από λοιμώδη

"Η φυματίωση είναι μια νόσος από το παρελθόν, αλλά δεν είναι νόσος του παρελθόντος", επισημαίνει η κ. Μανίκα, η οποία εκτιμά πως όταν υποχωρήσει η COVID θα αποτελέσει πάλι την πρώτη αιτία θανάτου από λοιμώδες νόσημα, όπως ήταν μέχρι το 2019. "Αν έχουμε 6,8 εκατομμύρια καταγεγραμμένους θανάτους από COVID σε τρία χρόνια, οι καταγεγραμμένοι θάνατοι από φυματίωση είναι 3,1 εκατομμύρια στα πρώτα δύο -1,5 εκατομμύρια το 2020 και 1,6 το 2021. Μαζί με αυτούς του 2022 που δεν έχουν βγει ακόμη, φτάνουμε στους 4,5 εκατομμύρια θανάτους στην τριετία, δηλαδή τα μεγέθη είναι συγκρίσιμα", παρατηρεί.  

Παρόλο που η νόσος αφορά κυρίως την υποσαχάρια Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία, η Ευρώπη δεν μπορεί να εφησυχάζει γιατί έχει την πιο δύσκολη φυματίωση, τη λεγόμενη πολυανθεκτική. Αυτή δεν απαντά στα δύο βασικά αντιφυματικά φάρμακα και είναι πολύ πιο συχνή στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Το ζήτημα απασχολεί και την Ελλάδα, που έχει δεχτεί κύματα παλιννοστούντων από τις χώρες αυτές, αλλά και μεγάλα προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα από χώρες με μεγαλύτερη επίπτωση.

Γιατί επανέκαμψε στην πανδημία

Οι λόγοι της αύξησης της φυματίωσης στα χρόνια της πανδημίας είναι τρεις, σύμφωνα με την αναπληρώτρια καθηγήτρια: "Η COVID-19 διέκοψε την παροχή υπηρεσιών υγείας για την φυματίωση, γιατί το σύστημα επικεντρώθηκε στον κορωνοϊό. Έτσι αυξήθηκε η μετάδοση, γιατί κάποιος που δεν λαμβάνει αγωγή εξακολουθεί να μεταδίδει", σημειώνει και προσθέτει: "Δεύτερος λόγος είναι η πτώση του βιοτικού επιπέδου. Ιστορικά, όποτε είχαμε φτώχεια και υποσιτισμό αυξάνονταν η φυματίωση κι αυτό συνέβη με την COVID. Εκτιμάται ότι περίπου 90 εκατομμύρια άνθρωποι το 2020 βρέθηκαν κάτω από το όριο της φτώχειας και το 2021 επιπλέον 110 εκατομμύρια άνθρωποι από 35 χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος ζούσαν υποσιτιζόμενοι σε σχέση με ένα έτος πριν". Ο τρίτος λόγος ήταν η μεγαλύτερη παραμονή των ανθρώπων στα σπίτια, που αύξησε την ενδοοικογενειακή μετάδοση.

Υποκαταγραφή στην Ελλάδα

Η φυματίωση στην Ελλάδα είναι υποχρεωτικώς δηλούμενο νόσημα, αλλά αυτό εφαρμόζεται μόνο εν μέρει, με αποτέλεσμα την υποκαταγραφή. "Η εικόνα που παρουσιάζεται από τον ΕΟΔΥ στους διεθνείς οργανισμούς με βάση τις δηλώσεις, δείχνει μια επίπτωση περίπου 4 με 5 περιπτώσεων ανά 100.000 πληθυσμού. Ξέρουμε ότι αυτό είναι ανακριβές και εκτιμούμε πως στην πραγματικότητα η επίπτωση είναι 3 με 5 φορές μεγαλύτερη, δηλαδή 15 με 20 άτομα ανά 100.000 πληθυσμό", λέει η κ. Μανίκα.

Επίσης, στην Ελλάδα δεν καταγράφεται η έκβαση. Από την Πνευμονολογική Κλινική του ΑΠΘ στο νοσοκομείο "Γ. Παπανικολάου", όπου καταγράφονται όλα σχολαστικά, προκύπτει ένα ποσοστό θνητότητας περίπου 7% και ένα ποσοστό θετικής έκβασης 70%, καθώς ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών δεν επανέρχονται στα ραντεβού και χάνονται. Όπως διευκρινίζει η φυματιολόγος, θάνατος κατά τη διάρκεια της αντιφυματικής αγωγής δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι οφείλεται στη φυματίωση, αλλά μπορεί να προκύψει από υποκείμενο νόσημα.

Μετά το 2018 οι περισσότεροι ασθενείς με φυματίωση στην Ελλάδα έχουν γεννηθεί εκτός Ελλάδας.

Κατά τη διάρκεια του 2022, η Ελλάδα αντιμετώπισε πολύ σοβαρές ελλείψεις σε αντιφυματικά φάρμακα. "Μερικές φορές χρειάστηκε ακόμα και να νοσηλεύσουμε ασθενείς γιατί δεν μπορούσαν να βρουν τα φάρμακα στο φαρμακείο. Οι άνθρωποι έκαναν αγώνα δρόμου ψάχνοντας. Κάποιοι έβρισκαν από συγγενείς τους στο εξωτερικό", αναφέρει, προσθέτοντας πως στην παρούσα περίοδο δεν υπάρχει πρόβλημα, αλλά δεν γνωρίζει κανείς αν αυτό αντικατοπτρίζει μια οριστική λύση.

Επανάσταση στη θεραπεία

Μπορεί τα χρόνια της πανδημίας να οδήγησαν σε βήματα πίσω σε ό,τι αφορά την επιδημιολογία της φυματίωσης, αλλά ταυτόχρονα έφεραν μια μικρή επανάσταση σε ό,τι αφορά τη θεραπεία. "Πολλά νέα φάρμακα και νέα σχήματα είναι διαθέσιμα και στην Ελλάδα για την πολυανθεκτική φυματίωση, ενώ και στην φυματίωση από ευαίσθητα στελέχη αναμένεται ένα νέο βασικό φάρμακο που δεν είναι προς το παρόν διαθέσιμο στην Ευρώπη", επισημαίνει η κ. Μανίκα.

Τα νέα φάρμακα θα μειώσουν από 6 σε 4 μήνες την ελάχιστη διάρκεια θεραπείας στην απλή φυματίωση από ευαίσθητα στελέχη, στο πλαίσιο μιας γενικότερης τάσης για μικρότερα σχήματα, που βοηθούν και στην καλύτερη συμμόρφωση των ασθενών σε αυτά.

Συμπτώματα που κινούν υποψία

Στο 90% των ανοσοεπαρκών ενηλίκων που θα μολυνθούν από το μυκοβακτήριο της φυματίωσης το ανοσοποιητικό θα το αντιμετωπίσει επαρκώς και δεν θα εκδηλωθεί ενεργή νόσος (λανθάνουσα φυματίωση). Από το 10% που θα εκδηλώσει νόσο, στους μισούς αυτό θα γίνει στα πρώτα 1-2 χρόνια από τη μόλυνση και στους άλλους στο υπόλοιπο της ζωής τους.

Η λοίμωξη θα εκδηλωθεί με πυρετό, βήχα, απόχρεμψη, κάποιες φορές με αιμόπτυση. Όπως αναφέρει η κ. Μανίνα, αυτό που θα κινήσει την υποψία θα είναι η αργή και ήπια εκδήλωση, που διαρκεί εβδομάδες. "Συνήθως, δεν είναι μια κεραυνοβόλος νόσος που τη μια μέρα είσαι καλά και την επόμενη πολύ άσχημα. Είναι μια νόσος με μια υποξεία εισβολή, δηλαδή μπορεί ο άνθρωπος να μην είναι καλά επί εβδομάδες ή μήνες, να χάσει βάρος - ο οργανισμός φθίνει, γι αυτό λεγόταν ‘φθίση’ από τον Ιπποκράτη - να έχει καταβολή και να αργήσει να το καταλάβει".

Ανάγκη εθνικής στρατηγικής

Η αναπληρώτρια καθηγήτρια θεωρεί πως είναι αναγκαία μια ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική για την φυματίωση στην Ελλάδα. Ένα ολοκληρωμένο αντιφυματικό πρόγραμμα, που ανάμεσα σε άλλα θα περιλαμβάνει screening σε όλους τους εισερχόμενους πρόσφυγες με ακτινογραφία θώρακα, αλλά και κοινωνική μέριμνα για τους ασθενείς. "Για παράδειγμα, ένας ασθενής με φυματίωση δεν πρέπει να δουλεύει, γιατί αν δουλεύει θα μεταδίδει. Πρέπει όμως να του εξασφαλίσουμε κάποιο εισόδημα για όσο διάστημα του ζητάμε να μη δουλέψει", καταλήγει.