Μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας: Ζώντας στα άκρα

Ένα συνηθισμένο βράδυ....

''Χθες, καβγαδίσαμε άγρια με τον σύντροφό μου. Ένιωσα τη σχέση να τελειώνει και εκείνον να με εγκαταλείπει. Με κυρίευσαν οι ενοχικές σκέψεις, το σώμα μου άρχισε να μουδιάζει, τα μάτια μου θολά, δεν έβλεπα τίποτα, το συναίσθημα παγωμένο και άδειο, το απόλυτο κενό, σκεφτόμουν να πιώ τα πιο βαριά ναρκωτικά για έναν γλυκό θάνατο. Δεν μπορώ να ελέγξω τον εαυτό μου. Δεν αντέχω τον πόνο. Και κατευθείαν, κλείστηκα στο δωμάτιό μου, άρχισα να χτυπάω το κεφάλι μου στο τοίχο, να τραυματίζω τα χέρια μου, για να λυτρωθώ.''

Αυτά τα λόγια περιγράφουν ενδεικτικά το ψυχικό αδιέξοδο, την ματαιότητα, και την ακρότητα τόσο στην έκφραση της σκέψης και του συναισθήματος, όσο και στον τρόπο διαχείρισης του πόνου, στα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας.

Η διαταραγμένη προσωπικότητα

Μερικές φορές ο όρος για τη συγκεκριμένη διαταραχή, μας προκαλεί ένα δέος, καθώς δημιουργούνται κάποια στερεότυπα γύρω από αυτήν στα media, και δεν συζητιέται τόσο όσο άλλες διαταραχές όπως η ναρκισσιστική διαταραχή.

Όλοι έχουμε πλάσει την προσωπικότητα μας, τον τρόπο που ερμηνεύουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, τις απόψεις μας για την κοινωνία, τον τρόπο να ελέγχουμε τα συναισθήματα και τα μοτίβα συμπεριφοράς ανάλογα τη συνθήκη, τα οποία είναι σταθερά στο χρόνο.

Όμως, σε μια διαταραγμένη προσωπικότητα υπάρχει ένα διαρκές, δύσκαμπτο και διάχυτο πρότυπο εσωτερικής εμπειρίας και συμπεριφοράς που προκαλεί σημαντική ενόχληση στη γνωστική αντίληψη (τρόποι αντίληψης του εαυτού κα των άλλων), την συναισθηματικότητα (την έκταση, την ένταση και την αστάθεια του συναισθήματος, τη διαπροσωπική λειτουργικότητα και τον έλεγχο των παρορμήσεων. Τα σημάδια κάνουν την εκδήλωσή τους  ήδη από την εφηβεία και την έναρξη της ενήλικης ζωής.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τα άτομα αυτά δεν είναι διαφορετικά, ούτε επικίνδυνα, καταστροφικά, και περίεργα. Όλοι είμαστε άνθρωποι με πάθη και αδυναμίες, με διαφορετικό υπόβαθρο και εμπειρίες, και πολλοί έχουμε κάποια χαρακτηριστικά από τις διαταραχές προσωπικότητας. Παρόλο που τα άτομα με οριακή διαταραχή φαίνονται ευάλωτα, έχουν και αξιοσημείωτα προτερήματα, όπως η δημιουργικότητα, οι πνευματικές αναζητήσεις και συχνά προκαλούν το ενδιαφέρον των άλλων με τη γοητεία τους, την ενέργειά τους και τις γνώσεις τους.

Τα ανησυχητικά σημάδια της διαταραχής

O φόβος της εγκατάλειψης.

'Σε παρακαλώ, μη με αφήνεις'!

Το άτομο παρουσιάζει απεγνωσμένες προσπάθειες αποφυγής μιας πραγματικής ή φαντασιωμένης εγκατάλειψης από τους άλλους. Μπορεί να αντιλαμβάνεται αυτή την τάση μπορεί και όχι. Σίγουρα όμως ανησυχεί πολύ μήπως οι άνθρωποι που αγαπά φύγουν, ή πεθάνουν. Το να μείνει μόνος είναι ο πιο επώδυνος πόνος. Έτσι, για να αντισταθμίσει αυτή την απειλή, προσκολλάται σε ανθρώπους, συντρόφους και παρέες, και ακόμη και αν είναι χωριστά για λίγο χρονικό διάστημα από κάποιον άλλο, αυτή η ελάχιστη αποστασιοποίηση αφυπνίζει το φόβο μήπως το άτομο δεν γυρίσει ποτέ. Η πεποίθηση ότι οι άλλοι δεν τον αγαπούν, δεν είναι άξιοι προσοχής, θα τον αφήσουν για κάποιον καλύτερο, πιο σημαντικό άνθρωπο, δημιουργεί την αίσθηση ότι κινδυνεύει να μείνει μόνος του, και την πεποίθηση ότι ποτέ δεν θα ξανααποκτήσει το άτομο που έχασε.

''Κανείς δεν θα καλύψει τις ανάγκες μου, να είναι το στήριγμά μου, να με φροντίσει, μια φορά να με ακούσει πραγματικά.''

Το παράδοξο είναι ότι το άτομο μπορεί να φύγει πρώτο από τη σχέση, για να προλάβει την πιθανότητα να μην το εγκαταλείψει πρώτα ο άλλος. Η σύναψη εφήμερων σχέσεων είναι μια συνθήκη που εξυπηρετεί αυτό το φόβο.

Τα άτομα αυτά ερωτεύονται συχνά συντρόφους που δεν μπορούν να αφοσιωθούν, που είναι απρόβλεπτοι και ασταθείς, ανακυκλώνοντας τον φαύλο κύκλο που καλλιεργήθηκε μέσα από τη σχέση γονιού και παιδιού. Έτσι, αναβιώνουν την παιδική τους ηλικία μέσα στις σχέσεις, οι οποίες τις περισσότερες φορές είναι δυσλειτουργικές, χαώδεις, με συχνά πισωγυρίσματα και ομηρικούς καβγάδες.

Εξιδανίκευση / Υποτίμηση

'Είσαι τέλειος...Είσαι ένα τίποτα!'.

Ένα άλλο κύριο χαρακτηριστικό είναι ο διχότομος τρόπος σκέψης, σαν να λειτουργεί ο κόσμος σε δύο αποκλειστικές κατηγορίες, στο άσπρο και το μαύρο χωρίς να διαφαίνεται η γκρίζα ζώνη.

Η εναλλαγή μεταξύ εξιδανίκευσης του εαυτού, των άλλων, του κόσμου και της απαξίωσης, μπορεί να συμβεί από τη μια μέρα στη άλλη. ''Λατρεύω όλο τον κόσμο/μισώ τους πάντες, το να έχεις στόχους είναι καλό/όχι, θέλω να ζω ελεύθερος δεν μπορώ να ζω με πρόγραμμα, είμαι ικανός/είμαι ένα μηδενικό, έχω πάθος για τη ζωή/όλα είναι ανούσια.

Συχνά, όταν ο φόβος εγκατάλειψης από κάποιο πρόσωπο καραδοκεί, το άτομο τείνει να το απαξιώνει, να το υποτιμά 'είναι τοξικός, είναι άδικος μαζί μου, δεν έχει να μου προσφέρει τίποτα', προκειμένου να προστατευθεί από τον πόνο του χωρισμού. Έπειτα, ξεκινά  το κυνήγι, όταν απομακρύνει τον άλλον μπορεί να σκεφτεί ένα θετικό στα χίλια αρνητικά (εξιδανίκευση) και να τον ωθήσει ξανά σε επανασύνδεση για να μην τον χάσει.  Μπορεί να κολλήσει με άλλους συντρόφους που γνωρίζει ότι είναι 'χειρότεροι', για να εξιδανικεύσει το πρώην σύντροφο και να γυρίσει πίσω. Ξαφνικά ο τοξικός σύντροφος γίνεται ο καλύτερος.

Εγώ...και οι άλλοι...

Σε γενικές γραμμές η νοοτροπία του όλα ή τίποτα, στηρίζεται και στη γνωστική δυσκαμψία και παρορμητικότητα.

Ερμηνεύουν τα πράγματα και τους ανθρώπους αναλογικά με τις παρελθοντικές εμπειρίες, έχοντας τη δυσκολία να επεξεργαστούν λογικά τις αφηρημένες έννοιες αλλά και να μάθουν από τα λάθη τους και το παρελθόν. Επειδή κάποιος έκανε κάτι άσχημο, έρχεται η ταμπέλα του κακού σαν αυθαίρετο συμπέρασμα, χωρίς ενδότερη επεξεργασία, γιατί είναι κακός, μήπως δεν έφταιγε εκείνος, δεν έχει τίποτα καλό και θετικό;.

Επίσης, λόγω του ότι αξιολογούν τον εαυτό τους με βάση τη συμπεριφορά των άλλων και ότι η ζωή τους εξαρτάται από τις εξωτερικές καταστάσεις, τείνουν να κατηγορούν τους άλλους όταν τα πράγματα στραβώνουν, ''φταίνε οι άλλοι, φταίει η κοινωνία που δε μπορώ να κάνω αυτά που θέλω'. Λόγω αυτής της εξαρτητικής σχέσης από το περιβάλλον, της εξιδανίκευσης και της υποτίμησης, παρατηρείται και η συναισθηματική αστάθεια, πότε χαρούμενος και ενθουσιώδης και πότε θλιμμένος και απεγνωσμένος.

Risk lover..

Η παρορμητικότητα είναι ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της οριακής προσωπικότητας.

Συνήθως η παρορμητικότητα κρύβει ένα ρίσκο που μπορεί να έχει σημαντικούς κινδύνους για το άτομο, όπως η υπερσπατάλη χρημάτων σε αγορές, ελεύθερο σεξ με πολλαπλούς συντρόφους, επικίνδυνη οδήγηση, κατάχρηση ουσιών, βουλιμία, και έντονες χειρονομίες ή και σωματική επίθεση στον άλλον όταν νιώθει να απειλείται.

Βέβαια, οι ριψοκίνδυνες συμπεριφορές δεν είναι πάντα επιζήμιες, μιας και το άτομο αναζητά τη διέγερση, την αδρεναλίνη και το έντονο συναίσθημα, συχνά το βλέπουμε να διασκεδάζει με ανάλογες δραστηριότητες όπως bungee jumping, πολεμικές τέχνες, βουτιές από ψηλούς βράχους κ. α.

Εξάρσεις θυμού

Κάποιοι άνθρωποι αναφέρουν ότι καταπιέζουν τα συναισθήματά τους, καταπίνουν τον θυμό τους, κάνουν υπομονή κτλ. Κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο για ένα οριακό άτομο.

Δεν μπορεί να ελέγξει το θυμό του, το αίσθημα ότι αδικείται, μπορεί να φωνάξει, να ουρλιάξει, να βρίσει, να κάνει προσβλητικές χειρονομίες, να επιτεθεί σωματικά και πάνω στον συναισθηματικό αναβρασμό να επιτίθεται και στα αντικείμενα γύρω του. Νιώθει ότι έχει μια εσωτερική ορμή, ένα άγριο θηρίο που ξυπνά, όταν νιώσει απειλή εγκατάλειψης, όταν κάποιος τον προδώσει, τον κοροϊδέψει, του πει ψέμματα, ή και όταν τα πράγματα δεν έρχονται έτσι όπως τα θέλει εκείνος. Ο θυμός ίσως να έχει μια βιολογική πηγή, ή να ακολουθείται ως πρότυπο από τους γονείς, ή να επικαλείται ως ένα μέσο για να ακουστεί η γνώμη του και το αδικημένο παιδί μέσα του.

Μνήμη..

Συχνά τα οριακά άτομα αναφέρουν ότι δεν θυμούνται παρελθοντικά επεισόδια. Η αλήθεια είναι πως υπάρχει μια αδυναμία να περιγράψουν με βήματα και δομή ένα επεισόδιο θυμού ή διαπληκτισμού που συνέβη στο παρελθόν, και έχει αποτυπωθεί η εικόνα της σκηνής στο μυαλό και το αποτέλεσμα.

Επίσης, τους είναι δύσκολο να θυμηθούν συνειδητά μια ανάμνηση χωρίς την φυσική παρουσία ενός ερεθίσματος. Η δυσκολία ανάκλησης υποστηρίζεται ότι υποδηλώνει την παλινδρόμηση στο αναπτυξιακό στάδιο μεταξύ 8 και 18 μηνών (στάδιο διαμόρφωσης της ταυτότητας), όταν το οριακό άτομο βιώνει τον θρυμματισμό του εαυτού του και για αυτό μεγαλώνοντας αναπτύσσει την αστάθεια για την εικόνα του, για το ποιος είναι, και το αίσθημα κενού. Και αν φανταστούμε ότι οι δομές του εγκεφάλου υπερεμπλέκονται στο συναίσθημα, μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί το άτομο δυσκολεύεται να θυμηθεί, να σκεφτεί με βάση τη λογική και όχι το συναίσθημα, και να επεξεργαστεί τις πληροφορίες.

Επιπλέον, το χρόνιο αίσθημα κενού, οι αυτοτραυματικές συμπεριφορές, η ασταθής ταυτότητα (δεν ξέρω ποιος είμαι και πού πάω), η αίσθηση ότι 'είμαι διαφορετικός', η καχυποψία, και η προσκόλληση σε ιδεολογίες είναι κάποια ακόμη χαρακτηριστικά γνωρίσματα των οριακών ατόμων.

Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας

Παρόλο που τα άτομα με οριακή προσωπικότητα υποφέρουν στις σχέσεις τους, γίνονται ευάλωτοι στην κατάθλιψη και αδυνατούν να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους, στην πραγματικότητα δεν θέλουν να αλλάξουν αυτό που είναι.

Αυτό που ζητούν είναι να μπορούν να είναι πιο ευέλικτοι στον τρόπο σκέψης, να δουλέψουν την αυτοεκτίμησή τους, να αποφεύγουν τις ακραίες επικίνδυνες συμπεριφορές και να διαχειρίζονται πιο εποικοδομητικά τις σχέσεις τους και τα έντονα δυσάρεστα συναισθήματα. 

Η κατάλληλη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση αποτελεί η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία και η Θεραπεία Σχημάτων, η οποία συνδυάζει τεχνικές γνωστικής αναδόμησης των πεποιθήσεων του εαυτού, του κόσμου, των καταστάσεων, τη διαχείριση των συναισθημάτων, την αποδοχή, τις εναλλακτικές συμπεριφορές που μπορούν να υιοθετηθούν έναντι των αυτοκαταστροφικών, τη διεκδικητικότητα, την απόκτηση της σταθερής εικόνας για τον εαυτό, τη δυνατότητα εξέλιξης και τεχνικές επικοινωνίας στις διαπροσωπικές σχέσεις. Οι βιωματικές δραστηριότητες είναι επίσης ένα κομβικό σημείο για τον θεραπευόμενο, να έρθει σε επαφή με τα τραύματα, τις πληγές του, να τις αναθεωρηθεί και να τις αναδιαμορφώσει.

Από την άλλη, η Διαλεκτική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία, αναπτύχθηκε σχεδόν αποκλειστικά για τους ανθρώπους με οριακή διαταραχή προσωπικότητας έχοντας αναδείξει πολύ καλά αποτελέσματα. Οι κύριοι θεραπευτικοί στόχοι είναι η ανοχή των δυσάρεστων συναισθημάτων, η ευρεία γκάμα τεχνικών Mindfulness, oι δεξιότητες ρύθμισης των συναισθημάτων και η διαπροσωπική αποτελεσματικότητα.

Η θεραπεία πάντα προσαρμόζεται στη βαρύτητα και την ένταση μιας διαταραχής. Δεν υπάρχει φάρμακο για τη συγκεκριμένη διαταραχή, γιατί δεν μπορούμε με ένα φάρμακο να αλλάξουμε αυτό που είμαστε. Συνήθως, χορηγούνται αντικαταθλιπτικά σε περίπτωση που ο θεραπευμένος πάσχει από κατάθλιψη, με την προοπτική ότι προχωρώντας στη θεραπεία και εκπαιδεύοντας τον εαυτό σε καινούργια μοτίβα δεν θα το έχει ανάγκη.

Υπάρχουν, λοιπόν, μέθοδοι κομμένες και ραμμένες στα μέτρα των ανάγκες αυτών των ανθρώπων, μέσα από τις οποίες μπορούμε να ξεφύγουμε από τις 'παγίδες ζωής' και να ανακαλύψουμε ξανά τη ζωή μας.