Ποια φάρμακα μπορούν να βλάψουν τους νεφρούς

Ως απεκκριτικά όργανα, οι νεφροί εκτίθενται μερικές φορές σε υψηλές συγκεντρώσεις φαρμάκων. Ορισμένα από αυτά μπορεί να προκαλέσουν βλάβη κατά την όλη διαδικασία.

Οι οξείες και χρόνιες νεφρικές παθήσεις αυξάνονται συνεχώς. Τα φάρμακα μπορεί να αποτελέσουν κίνδυνο για το απεκκριτικό όργανο. Το αποτέλεσμα είναι η νεφροπάθεια ή η βλάβη των νεφρών. Η βλάβη συχνά ανακαλύπτεται αργά.

Πιθανά συμπτώματα είναι η κούραση, η κόπωση, ένα γενικό αίσθημα αδιαθεσίας ή ασθένειας, μειωμένη παραγωγή ούρων καθώς και κατακράτηση υγρών αλλά και κνησμός. Τα άτομα άνω των 60 ετών και οι ασθενείς με προϋπάρχουσα νεφρική ανεπάρκεια, ανεπάρκεια όγκου, σακχαρώδη διαβήτη ή καρδιακή ανεπάρκεια, διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο. Ο κίνδυνος νεφρικής βλάβης αυξάνεται με κάθε πρόσθετο παράγοντα κινδύνου.

Οι νεφροτοξικοί παράγοντες μπορούν να βλάψουν τα νεφρά με διάφορους τρόπους. Ορισμένα φάρμακα έχουν κυτταροτοξική δράση, άλλα προκαλούν ανοσολογική ή σχετιζόμενη με αλλεργίες νεφροτοξικότητα.

Για παράδειγμα, οι αμινογλυκοσίδες, η αμφοτερικίνη Β, η σισπλατίνη, τα σκιαγραφικά και η κυκλοσπορίνη είναι νεφροτοξικά. Για άλλους παράγοντες, η νεφροτοξικότητα εξαρτάται από την δοσολογία ή σχετίζεται με μεγαλύτερη διάρκεια θεραπείας.

Η συνδυασμένη θεραπεία με διάφορες νεφροτοξίνες μπορεί να οδηγήσει σε συνεργιστική νεφροτοξικότητα και συνεπώς να αυξήσει τον κίνδυνο νεφρικής βλάβης.

Κλασικό παράδειγμα αποτελεί ο τριπλός συνδυασμός μη στεροειδούς αντιφλεγμονώδους φαρμάκου (ΜΣΑΦ), διουρητικού και αναστολέα του συστήματος ρενίνης - αγγειοτενσίνης (RAS). Το λεγόμενο τριπλό χτύπημα μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική επιδείνωση της νεφρικής λειτουργίας, ακόμη και σε οξεία νεφρική ανεπάρκεια.

Νεφροτοξικοί μηχανισμοί δράσης

Σε έναν υγιή νεαρό ενήλικα, περίπου 120 ml πλάσματος διηθούνται μέσω του σπειράματος υπό πίεση ανά λεπτό, το οποίο αντιστοιχεί στον ρυθμό σπειραματικής διήθησης (GFR).

Οι προσταγλανδίνες ρυθμίζουν τη ροή του αίματος με αγγειοδιαστολή των προσαγωγών αρτηριολίων, ώστε να ρέει περισσότερο αίμα μέσω του σπειράματος.

Η ενδοσπειραματική πίεση διατηρείται με τη μεσολάβηση της αγγειοτενσίνης ΙΙ για την αγγειοσύσπαση των εκφυτικών αρτηριολίων.

Φάρμακα με δράση κατά των προσταγλανδινών, όπως τα ΜΣΑΦ, ή φάρμακα με δράση κατά της αγγειοτενσίνης II, όπως οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης (ΜΕΑ) ή οι αναστολείς των υποδοχέων της αγγειοτενσίνης (ARB), μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα των νεφρών να ρυθμίζουν τη σπειραματική πίεση. Το αποτέλεσμα είναι ένας μειωμένος GFR.

Οι αναστολείς της καλσινευρίνης, όπως η κυκλοσπορίνη ή το τακρόλιμους, συστέλλουν τα προσαγωγά αρτηρίδια με δοσοεξαρτώμενο τρόπο. Αυτό μπορεί επίσης να οδηγήσει σε νεφρική δυσλειτουργία.

Τα κύτταρα των εγγύς σωληναρίων ειδικότερα είναι ευαίσθητα στις τοξικές επιδράσεις των φαρμάκων, καθώς εκτίθενται σε υψηλές συγκεντρώσεις κυκλοφορούντων τοξινών κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης και της επαναρρόφησης του σπειραματικού διηθήματος.

Οι παράγοντες που βλάπτουν τα σωληναριακά κύτταρα επηρεάζουν τη μιτοχονδριακή λειτουργία, διαταράσσουν τη σωληναριακή μεταφορά, αυξάνουν το οξειδωτικό στρες ή σχηματίζουν ελεύθερες ρίζες.

Παραδείγματα αντίστοιχων νεφροτοξικών φαρμάκων είναι οι αμινογλυκοσίδες, η αμφοτερικίνη Β, τα αντιρετροϊκά φάρμακα, όπως η αδεφοβίρη, η σιδοφοβίρη ή η τενοφοβίρη, η σισπλατίνη, τα σκιαγραφικά μέσα, η φοσκαρνέτη ή η ζολεδρονάτη.

Η οξεία διάμεση νεφρίτιδα μπορεί να προκληθεί από αλλεργική αντίδραση σε κάποιο φάρμακο. Οι αιτιολογικές ουσίες πιθανώς δεσμεύονται σε αντιγόνα στο νεφρό ή δρουν ως αντιγόνα, τα οποία στη συνέχεια εναποτίθενται στο διάμεσο και προκαλούν ανοσολογική αντίδραση.

Οι δυνητικοί αιτιολογικοί παράγοντες περιλαμβάνουν την αλλοπουρινόλη, τα αντιβιοτικά (ιδίως τις βηταλακτάμες, τις κινολόνες, τις σουλφοναμίδες και τη βανκομυκίνη), τα αντιιικά (ιδίως την ακικλοβίρη) τα διουρητικά (διουρητικά βρόχου, θειαζίδες), τη φαινυτοΐνη, τους αναστολείς αντλίας πρωτονίων (ιδίως την ομεπραζόλη, την παντοπραζόλη και τη λανσοπραζόλη) και τη ρανιτιδίνη.

Χρόνια διάμεση νεφρίτιδα έχει αναφερθεί σε σχέση με αναλγητικά όπως η παρακεταμόλη όταν λαμβάνεται χρόνια σε υψηλές δόσεις ή σε ασθενείς με προϋπάρχουσα νεφρική νόσο.

Η έγκαιρη ανίχνευση είναι ιδιαίτερα σημαντική γι΄ αυτή την ανεπιθύμητη ενέργεια, καθώς η χρόνια διάμεση νεφρίτιδα μπορεί να οδηγήσει σε νεφρική νόσο τελικού σταδίου.

Η διάγνωση είναι δύσκολη επειδή οι περισσότεροι ασθενείς δεν θεωρούν τα σκευάσματα που χορηγούνται χωρίς συνταγή ως φάρμακα και δεν αναφέρουν τη συχνότητα χρήσης τους.

Πηγές:
Pharmazeutische Zeitung