Νέες γονιδιωματικές τεχνικές στα συστήματα διατροφής: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοινώνει νέο σχέδιο κανονισμού

Οι Νέες γονιδιωματικές τεχνικές (NGTs), ή τεχνικές επεξεργασίας γονιδίων, είναι μέθοδοι για τη δημιουργία στοχευμένων μεταλλάξεων (μεταλλαξιογένεση) στο γονιδίωμα των ζωντανών οργανισμών. Ενώ το προκύπτον φυτό ή ζώο που προέρχεται από NGTs δεν είναι πάντα διακριτό από τους συμβατικά εκτρεφόμενους οργανισμούς, οι NGTs είναι πολύ πιο γρήγορες από τις παραδοσιακές μεθόδους για την αναπαραγωγή φυτών ή ζώων με επιθυμητά χαρακτηριστικά (π.χ. διασταύρωση).

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν υπάρχει επί του παρόντος παραγωγή φυτών ή ζώων που χρησιμοποιούν NGTs, επειδή ρυθμίζονται από αυστηρή νομοθεσία για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ-GMOs). Ωστόσο, τα εισαγόμενα προϊόντα, όπως τα επεξεργασμένα τρόφιμα και οι ζωοτροφές, μπορεί να περιέχουν ορισμένα στοιχεία ή συστατικά που έχουν υποστεί γονιδιακή επεξεργασία. Εκτός ΕΕ, ο αριθμός των φυτών που δημιουργούνται με NGTs αυξάνεται. Ποικιλίες ρυζιού ανθεκτικές στο αλάτι ή στους ιούς, μανιόκα και σπόροι σόγιας εμπλουτισμένοι με ελαϊκό οξύ, είναι μόνο μερικά από αυτά κυκλοφορούν ήδη στην αγορά. Ορισμένα χαρακτηριστικά τρόφιμα είναι επίσης οι ντομάτες GABA (Ιαπωνία), ο σπόρος σόγιας υψηλού ελαϊκού οξέος (ΗΠΑ), τα φυλλώδη χόρτα μουστάρδας (ΗΠΑ) και οι μπανάνες που δεν μαυρίζουν (Φιλιππίνες).

Σήμερα, περισσότερο από το 90% των καλλιεργειών που παράγονται με NGTs εντοπίζονται στη Βόρεια και Νότια Αμερική, αλλά και οι αναπτυσσόμενες χώρες στην Αφρική και τη Νότια Ασία εφαρμόζουν ταχέως αυτές τις τεχνολογίες.

Χρησιμοποιώντας συμβατικές μεθόδους αναπαραγωγής, μπορεί να χρειαστούν 10 έως 15 χρόνια μέχρι μια νέα (φυτική) ποικιλία να είναι έτοιμη για την αγορά. Λόγω της ακρίβειάς τους, οι NGTs είναι πολύ πιο γρήγορες και επιτρέπουν στους εκτροφείς να προσαρμόζονται γρήγορα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Καθώς η κλιματική αλλαγή προκαλεί ακραία καιρικά φαινόμενα και εξάπλωση ασθενειών των φυτών, οι NGTs γίνονται πολύτιμα εργαλεία για την προσαρμογή της γεωργικής παραγωγής και την επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας, παρέχοντας ταχύτητα και ευελιξία στη διαδικασία αναπαραγωγής. Επιπλέον, οι καλλιέργειες που προέρχονται από NGT μπορούν να παρουσιάσουν αυξημένες αποδόσεις και μειωμένη ανάγκη για φυτοφάρμακα οδηγώντας όχι μόνο σε καλύτερα εισοδήματα των γεωργών αλλά και σε πιο βιώσιμη παραγωγή τροφίμων. Οι καλλιέργειες που αναπαράγονται με NGTs εξυπηρετούν την επίτευξη των στόχων βιωσιμότητας, όπως η μείωση των φυτοφαρμάκων και ο μετριασμός των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου

Οι πιθανοί κίνδυνοι των NGTs στη γεωργία περιλαμβάνουν τις άγνωστες επιπτώσεις στους άγριους συγγενείς των καλλιεργειών, δηλαδή την ακούσια απελευθέρωση νέων γενετικών χαρακτηριστικών στη φύση. Αν και αυτή η ανησυχία ισχύει ευρέως και για φυτά συμβατικής αναπαραγωγής, η ισχυρή νέα γονιδιωματική τεχνική που ονομάζεται «γονίδιο-οδηγός» πρέπει να μελετηθεί με προσοχή, καθώς σχεδιάστηκε για να εξαφανίσει (σκόπιμα) ολόκληρους πληθυσμούς, π.χ. κουνούπια που φέρουν τον παράγοντα της νόσου της ελονοσίας. Επιπλέον, εάν οι NGTs χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία, ανθεκτικών στα ζιζανιοκτόνα, καλλιεργειών μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένη ποσότητα χημικών ζιζανιοκτόνων. Δεδομένου ότι αυτό δεν είναι επιθυμητό, πολλές ερευνητικές ομάδες εργάζονται ήδη στη χρήση NGTs για τη βελτίωση της άμυνας του ίδιου του φυτού αντί της σύνδεσης της αναπαραγωγής με τη χρήση φυτοφαρμάκων.

Γενικά, δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι NGTs ενέχουν υψηλότερους κινδύνους από οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία αναπαραγωγής. Σε κάθε περίπτωση, όλα τα τρόφιμα υποβάλλονται σε δοκιμές ασφάλειας ανεξάρτητα από την τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την παραγωγή τους.

Αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ιαπωνίας, της Αυστραλίας, της Αργεντινής, της Βραζιλίας, του Καναδά, της Ινδίας και της Κένυας, διαφοροποιούν από τους κανονισμούς βιοτεχνολογίας τους τα προϊόντα που προέρχονται από NGT που θα μπορούσαν να προκύψουν από συμβατικές ή φυσικές διεργασίες. Το 2018, το Δικαστήριο της ΕΕ αποφάνθηκε ότι τα προϊόντα των NGTs ταξινομούνται ως γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ) και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σύμφωνα με την αυστηρή ευρωπαϊκή νομοθεσία για τους ΓΤΟ. Δεδομένου ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο είναι πολύ χρονοβόρο και δαπανηρό, μόνο λίγες μεγάλες εταιρείες έχουν τους πόρους για να εργαστούν σε NGTs και την έγκρισή τους. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τον τρόπο νομοθετικής κατοχύρωσης των προϊόντων που προέρχονται από NGT αναμένεται να δημοσιευθεί τον Ιούλιο του 2023.