Η παγίδα της υπεραισιοδοξίας

Του Ευστράτιου Παπάνη*

Όσοι από σας, μέσα σε μία έκρηξη αφέλειας, ναρκισσισμού, άκριτης αποδοχής εντυπωσιακών φληναφημάτων ή υπεραισιοδοξίας, σπεύσατε να αποδεχθείτε το θέσφατο ότι το σύμπαν σταματά τη διαστολή και αναδομεί τις θεμελιώδεις δυνάμεις του, για να συνωμοτήσει υπέρ σας, μάλλον πέσατε θύματα μιας νέας μάστιγας της εποχής, που αποτελεί παράλληλα τη φιλοσοφική λίθο κάθε τηλεοπτικού, πλην ανεπαρκούς ψυχολόγου, συμβούλου ή προπονητή ζωής: Της θετικής τοξικότητας.

Με άλλα λόγια παρασυρθήκατε από την ψευδή, αυθαίρετη και αξιωματική υπεργενίκευση ότι, εφόσον η σκέψη και η διάθεση επικεντρωθούν στην ευνοϊκή έκβαση, τότε η ροή, η αιτιότητα, αλλά και η τελονομία των γεγονότων θα στραφεί υπέρ σας. 

Κι αν κατακλυστήκατε από αποφθέγματα αποστομωτικά σαν δόγματα και αν εκνευριστήκατε από παροτρύνσεις κοινότυπες, οι οποίες με βεβαιότητα διατείνονται ότι ουδέν κακόν δεν υπάρχει αμιγές αγαθού, που ομνύουν πως όλα γίνονται για κάποιο σκοπό και υπερθεματίζουν ότι κάθε εμπόδιο καταλήγει σε καλό, τότε ίσως αναρωτιέστε γιατί αυτή η προτεινόμενη στωικότητα δεν μεταβάλλει άρδην τις επιφυλάξεις σας, αλλά επιτείνει την αγωνία σας και επιβεβαιώνει τις ενστάσεις σας. 

Και όταν η πεμπτουσία της θετικής ψυχολογίας συχνά παραχαράσσεται από εκλαϊκευτικές, πλην ανάλαφρες ερμηνείες, που ωθούν σε διαστρεβλωμένη αλλά χαρωπή προσέγγιση της πραγματικότητας και σε επιφανειακά συναισθήματα, τότε είναι βέβαιο πως η απόκλιση απο το ρεαλισμό και την αυτογνωσία θα έχει βαρύ τίμημα. 

Όχι, δεν υπάρχει πάντοτε φωτεινή πλευρά στην ανεργία. Υπάρχουν μόνο τεχνικές, που διδάσκονται, ενδυνάμωση που κατακτιέται, ώστε να βρει κάποιος δουλειά και εμβριθής συμβουλευτική διαδικασία, για να διαχειριστεί ο άνεργος τις ανασφάλειες και να προβάρει τα προτερήματα ή τις ατέλειες του.

 Όσο κι αν η κατάθλιψη παραλύει, άλλο τόσο η πλαδαρή και ευδιάθετη αντιμετώπιση αποπροσανατολίζει ή καθηλώνει. 

Δεν υφίστανται ωραιοποιημένες εναλλακτικές στο διαζύγιο. Πένθος είναι η απώλεια κάθε αγαπημένου, ακόμα κι αν έλαβε συγκρουσιακή χροιά η συμβίωση. Η φυσιολογική αντίδραση είναι η θλίψη, το κενό και η αμφιβολία για τη διαχείριση της νέας κατάστασης. Τα υποστηρικτικά δίκτυα και όχι οι επιδερμικές νουθεσίες θα εγκαθιδρύσουν την πραγματική αλλαγή. Φυσιολογικός ο θρήνος όταν πεθαίνουν οικεία πρόσωπα και οι κλυδωνισμοί της αυτοεκτίμησης στο κατώφλι της απόρριψης. Αποδεκτός και ο δισταγμός μπροστά στα σημάδια, με τα οποία στιγματίζει την ρώμη μας ο χρόνος. 

Παράλληλα με τον τεχνηέντως επιβαλλόμενο συρμό για επίπλαστη αισιοδοξία, ακόμα μία εμμονή των ψυχολογούντων ενέσκηψε βρυχώμενη και προστέθηκε στα πρέπει του «συνειδητοποιημένου» ανθρώπου, προσκαλώντας για αυτογνωσία και αυτοβελτίωση, προκαλώντας, όμως ταυτόχρονα, ενοχές για τη μη επίτευξη, αρνητική στρέβλωση της εικόνας του εαυτού, αναβλητικότητα, εξαιτίας των υψηλών στόχων και άλγος για όσα δεν ευτύχησαν της πραγμάτωσης. 

Καθημερινά ειδικοί και μη, εμβριθείς και επιφανειακοί, εμπειρογνώμονες και ερασιτέχνες κελεύουν, προτρέπουν, αποφαίνονται:

• Είναι θεμιτό να επιδιώκεις την αλλαγή (οι αλλαγές επιβάλλονται από την ανάγκη).
• Οφείλεις να εξελίσσεσαι πνευματικά, ηθικά, κοινωνικά, συναισθηματικά, επαγγελματικά, συντροφικά. 
• Να είσαι δραστήριος, να συμμετέχεις, να μελετάς, να προσέχεις την ευεξία, να ελέγχεις την υγεία, να βελτιώνεις την ποιότητα ζωής, να διατηρείς τη γραμμή σου.
• Να αποφεύγεις το παθητικό «mindset», να αποκτάς δεξιότητες και να αναβαθμίζεις ή να επικαιροποιείς τα προσόντα σου, να εκφράζεις τον ψυχισμό σου, να επικοινωνείς με ευκρίνεια…να ζεις, να αγαπάς.
• Να μη γίνεσαι τοξικός, εξαρτητικός, απότομος, καταθλιπτικός, ψυχαναγκαστικός, αμετροεπής, υποχωρητικός.

Κατάφεραν τελικά, όλοι ετούτοι οι σύμβουλοι του πληκτρολογίου και της τηλεθέασης, να μετατρέψουν το Δελφικό «γνώθι σαυτόν» σε “modus vivendi” και “lifestyle”που περικλείει την αυτολύπηση, την απαξίωση και την έξωθεν επιβολή του ιδεατού. 

Όμως, μόνο η πρότερη αναγνώριση των θετικών στοιχείων της προσωπικότητας, η κατανόηση των εναλλακτικών και η σαφής αντίληψη των ορίων  μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα, το θεμέλιο, την απαρχή και το πλαίσιο οποιαδήποτε προσπάθειας για μεταβολή. 

Επειδή σοφία είναι η γνώση των δυνατοτήτων και όχι η ψευδαίσθηση του ασύνορου.

Αφεθείτε, επομένως, με μέτρο, κριτική ικανότητα και με την αρωγή των ειδικών ή των αγαπημένων στα πραγματικά σας συναισθήματα, επειδή το αναπόδεικτο σύνθημα πως η ευτυχία είναι επιλογή ρίχνει το βάρος και την ευθύνη της δυστυχίας σε σας, ενώ μάλιστα προσπαθείτε να πλεύσετε με ταχύτητα και τεχνική πέρα από τις συμπληγάδες του βίου σας. 

Μην ενδίδετε σε εκείνους, που αστόχαστα σας ζητούν μετά το πρωινό ξύπνημα να αποφασίσετε εάν σήμερα θα είστε ευτυχείς ή δυστυχείς, ανεξάρτητα από τις συγκυρίες. 

Μην γίνετε κι εσείς οι ανυποψίαστοι ένοχοι μιας ευδαιμονιστικής και αίολης θεώρησης, που υπεροπτικά συνδέει την ικανοποίηση, την ικανοποίηση από τη ζωή και την αρμονία με την ατομική δυναμική και την προσωπική μόνο αξία. Διαχειριστείτε τη σκοτεινή σας πλευρά, αλλά μην αρνηθείτε την ύπαρξη της. 

Η ευτυχία και η δυστυχία είναι συλλογικό και κοινωνικό φαινόμενο και όχι ευθύνη αποκλειστική του καθενός. Η θετικότητα, επομένως, αναφέρεται όχι μόνο στην εσωτερίκευση του περιβάλλοντος και του κόσμου μας, αλλά κυρίως στα συναισθήματα, που προβάλλουμε στους υπόλοιπους, τα οποία πρέπει να επεκταθούν δίχως αυταπάτες, ώστε να τους περικλείσουν. Η τοξική θετικότητα και η πεισματική αλλαγή των “mindset” προς την μόνιμη αισιοδοξία.

• Παραγνωρίζει ενδεχομένως αυθεντικά και άκρως ανθρώπινα συναισθήματα ανασφάλειας, αγωνίας, αμφιβολίας, χαμηλής αυτοεκτίμησης, ανεπάρκειας κλπ 
• Ίσως δεν αξιολογεί ρεαλιστικά τις καταστάσεις και τα εμπειρικά, πραγματιστικά στοιχεία των περιστάσεων. 
• Δημιουργεί ενοχές για κάθε απογοήτευση και χρεώνει τη δυστυχία ως προσωπική επιλογή.
• Παρακωλύει την προσωπική ανάπτυξη και διαστρεβλώνει την αυτογνωσία, η οποία περνά μέσα από την αποδοχή και σταδιακή μεταβολή των αρνητικών χαρακτηριστικών. 
• Δημιουργεί προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, επειδή υποθάλπει πλαστές παραδοχές και υποβαθμίζει οτιδήποτε μη αισιόδοξο. Έτσι αδυνατούμε να συμπάσχουμε και να συμπαραταχθούμε με την οικουμένη!
• Αγνοεί το δεδομένο ότι το θυμικό έχει τεράστιο ρεπερτόριο και μπορεί να αισθανθεί ταυτόχρονα πλειάδα συναισθηματικών αποχρώσεων.

*Επίκουρος καθηγητής Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου.