Λοίμωξη από σαλμονέλα: Συμπτώματα, θεραπεία, κίνδυνοι, τρόποι προφύλαξης

Το βακτήριο της σαλμονέλας είναι το δεύτερο συχνότερο αίτιο τροφιμογενούς λοίμωξης μετά το καμπυλοβακτήριο. Μεταδίδεται στον άνθρωπο από μολυσμένα πουλερικά ζώα ή μη καλά ψημένα τρόφιμα, και από άνθρωπο σε άνθρωπο, κυρίως μέσω ελλιπούς τήρησης μέτρων υγιεινής. Η λοίμωξη από το μικρόβιο (σαλμολένωση) έχει ήπια συμπτώματα και αυτοϊάται με μόνο διατροφική υποστήριξη, αλλά χρειάζεται αντιβιοτική θεραπεία σε άτομα με έντονη συμπτωματολογία και ευπαθείς ομάδες με εξασθενημένο ανοσοποιητικό.

Με αφορμή την συρροή κρουσμάτων γαστρεντερίτιδας από μολυσμένη δεξαμενή ύδρευσης στη Μαγνησία, ο γαστρεντερολόγος - ηπατολόγος, διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ δρ Χρήστος Κων. Ζαβός (φωτογραφία), εξηγεί στο iatronet.gr τους τρόπους προφύλαξης και αντιμετώπισης, ενώ καταθέτει την εκτίμησή του για το πώς μπορεί να μολυνθεί ένα δίκτυο ύδρευσης. Παράλληλα, παραθέτει πρακτικές συμβουλές πρόληψης, επισημαίνει τους λόγους για τους οποίους δεν πρέπει να παίρνουμε αντιδιαρροϊκά αν δεν τα συστήσει γιατρός, ενώ συνιστά να μην πλένουμε τα αυγά, γιατί αυτό μπορεί να διευκολύνει τη διείσδυση του μικροβίου από το κέλυφος στο εσωτερικό τους.

• Τι είναι η σαλμονέλα και πού βρίσκεται;

Είναι ένα gram αρνητικό βακτηρίδιο, που βρίσκεται σε ζώα, πουλερικά, χοίρους, ερπετά, αμφίβια, ακόμα και σε ζώα συντροφιάς, τα οποία μπορεί να είναι χρόνιοι φορείς χωρίς να έχουν συμπτώματα. Μεταδίδεται μέσω επαφής με τα ζώα, με την επεξεργασία των μολυσμένων τροφίμων, με την κατανάλωση μη καλά ψημένων τροφίμων και μολυσμένου νερού καθώς και μέσω μολυσμένων επιφανειών.

Είναι το δεύτερο συχνότερο αίτιο τροφιμογενούς λοίμωξης - τροφικής δηλητηρίασης μετά το καμπυλοβακτηρίδιο. Έχει πάνω από 2.500 οροτύπους, εκ των οποίων οι 100 αφορούν τον άνθρωπο. Οι συνηθέστεροι στην Ελλάδα είναι δύο: α) Salmonella enteritidis, που βρίσκεται συνήθως στα αυγά, τα πουλερικά και το κρέας, και μπορεί να οδηγήσει σε γαστρεντερική δυσφορία και πυρετό, β) Salmonella typhimurium, παρόμοια με την πρώτη στα συμπτώματά της, η οποία μολύνει το κρέας, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα λαχανικά και μπορεί να προκαλέσει σοβαρές λοιμώξεις τόσο στον άνθρωπο όσο και στα ζώα.

• Πώς μπορεί να περάσει το μικρόβιο σε μια δεξαμενή ύδρευσης;

Μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους. Από ένα ζώο που έκανε την ανάγκη του και μόλυνε το νερό από τα κόπρανα, ή από κάποιο αμφίβιο ή ερπετό –βάτραχο, φίδι, χελώνα ή άλλο ζώο- που εισήλθε στη δεξαμενή.

• Πώς μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο;

Τα βακτήρια μπορούν να εξαπλωθούν από άτομο σε άτομο μέσω της κοπρανο-στοματικής οδού, συνήθως όταν ένα μολυσμένο άτομο δεν πλένει σωστά τα χέρια του μετά τη χρήση της τουαλέτας. Επίσης, όταν δεν γίνεται αλλαγή των κλινοσκεπασμάτων, όταν δεν απολυμαίνονται σωστά οι επιφάνειες στις οποίες γίνεται η επεξεργασία ωμών τροφίμων όπως οι επιφάνειες κοπής ή από χέρια που δεν έχουν πλυθεί καλά.

Σημειώνεται ότι η φορεία μπορεί να διαρκέσει και αρκετές μέρες μετά την ύφεση των συμπτωμάτων, ως και 5 εβδομάδες, ενώ έχουν αναφερθεί και μήνες.

Το μικρόβιο δεν καταστρέφεται αν το καταψύξουμε ή το μαγειρέψουμε σε θερμοκρασία 40-45 βαθμών. Χρειάζεται τουλάχιστον 70 βαθμούς θερμοκρασία για να εξοντωθεί.

• Τι συμπτώματα προκαλεί και πότε μπορεί να είναι επικίνδυνη;

Η επώαση της σαλμονέλας μπορεί να διαρκέσει από 6 ως 72 ώρες μετά την έκθεση του ατόμου σε αυτή. Επειδή αναρωτιούνται πολλοί πώς πήραν το μικρόβιο και αναζητούν την αιτία στο τι έφαγαν την προηγούμενη μέρα, μπορεί αυτό να έγινε ως και τρεις μέρες πριν. 

Η σαλμονέλωση είναι μια συνήθης λοίμωξη, τις περισσότερες φορές όχι πολύ σοβαρή. Προκαλεί συμπτώματα γαστρεντερίτιδας, συνήθως ήπια όπως διάρροια και έμετο, αλλά η συμπτωματολογία μπορεί να είναι πιο έντονη και δυνητικά επικίνδυνη σε άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Τέτοια άτομα είναι οι καρκινοπαθείς χημειοθεραπευόμενοι, μεταμοσχευμένοι, φορείς του AIDS, όσοι έχουν δρεπανοκυτταρική αναιμία, λαμβάνουν κορτιζόνη για διάφορα αυτοάνοσα νοσήματα, μικρά παιδιά που δεν έχουν αναπτύξει ακόμα το ανοσοποιητικό τους, ηλικιωμένοι με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Σε αυτούς τα συμπτώματα είναι πολύ πιο έντονα και μπορεί να περιλαμβάνουν ναυτία, πολύ έντονη διάρροια και έμετο, έντονο πόνο στην κοιλιά και πυρετό. Σπάνια μπορεί να είναι και απειλητική για τη ζωή.

• Πώς θεραπεύεται η σαλμονέλωση; Χρειάζεται αντιβίωση;

Σε ανοσοεπαρκείς ανθρώπους με ήπια συμπτωματολογία δεν θα χρειαστεί θεραπεία. Αν έχουν πιο έντονα συμπώματα ίσως χρειαστεί συμπτωματική υποστήριξη, με καλή ενυδάτωση και αναπλήρωση ηλεκτρολυτών, σε συνδυασμό με ανάπαυση. Μέσα σε 3 ως 7 ημέρες θα έχουν υποχωρήσει τα συμπτώματα.

Όμως, κάποιοι έχουν τόσο πολύ έντονα συμπτώματα και κινδυνεύουν από αφυδάτωση, ή ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες. Αυτοί θα χρειαστούν αντιβίωση, συνήθως δίνουμε μια κινολόνη, για 5 μέρες.

Πρέπει επίσης να ξέρουμε ότι δεν παίρνουμε μόνοι μας από το φαρμακείο αντιδιαρροϊκό φάρμακο επειδή έχουμε διάρροια, αν αυτό δεν μας το έχει συστήσει γιατρός. Κι αυτό γιατί το αντιδιαρροϊκό παρατείνει την φορεία. Δεν καθαρίζει εύκολα το μικρόβιο από τον οργανισμό και αυτό συνήθως αυξάνει την πιθανότητα να χρειαστεί αντιβίωση.

• Ποια είναι τα βασικά μέτρα προφύλαξης;

Μπορούμε να μειώσουμε την πιθανότητα σαλμονέλωσης αν:

• Πλένουμε τα χέρια τακτικά, μετά την τουαλέτα, μετά το φύσημα της μύτης, μετά την επαφή με ζώα ή όταν πετάμε σκουπίδια.

• Ψήνουμε επαρκώς τα φαγητά (ειδικά τα αυγά, τα πουλερικά και τα λοιπά κρέατα, καθώς και τα οστρακοειδή).
• Ειδικά για τα αυγά, συστήνω να μην τα πλένουμε. Η σαλμονέλα βρίσκεται στο κέλυφος του αυγού, το οποίο έχει πόρους και αν το πλύνουμε θα διευκολύνουμε την εισχώρηση του μικροβίου στο εσωτερικό.
• Πλένουμε επαρκώς τα φρούτα και τα λαχανικά.
• Δεν πίνουμε μη παστεριωμένο γάλα.
• Πλένουμε σχολαστικά τα χέρια, τα μαχαίρια και τους πάγκους όταν έρχονται σε επαφή με ωμό φαγητό.