Η επίδραση των προβιοτικών στη διάρροια

Η ανάπτυξη των προβιοτικών τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έχει σηματοδοτήσει μια σημαντική εξέλιξη στη βιομηχανία τροφίμων - το πάντρεμα των τροφίμων που καθημερινά καταναλώνονται, με την επιστήμη.

Η χλωρίδα του εντέρου

Το ανθρώπινο έντερο περιλαμβάνει μια πολύπλοκη ποικιλία βακτηρίων (ενδογενής εντερική μικροχλωρίδα), δημιουργώντας τον ‘εντερικό φραγμό’. Βακτήρια, ιοί και τοξίνες προσπαθούν διαρκώς να διαπεράσουν τον εντερικό φραγμό. Γι αυτό το λόγο, μεταβολές στην ισορροπία της ενδογενούς εντερικής μικροχλωρίδας από παθογόνους μικροοργανισμούς μπορεί να έχουν σημαντική επίδραση στην εντερική ισορροπία.

Γίνεται όλο και πιο εμφανής η σημασία της κατάλληλης μικροβιακής ισορροπίας στην υγεία του ανθρώπου. Οι αλλαγές στη διατροφή και τον τρόπο ζωής μέσα στο χρόνο και η αυξημένη χρήση των αντιβιοτικών, μπορεί να διαταράξουν την ομοιοστασία της μικροχλωρίδας του εντέρου.

Ο όρος ‘προβιοτικά’ έχει ελληνικές ρίζες και σημαίνει ‘για τη ζωή’. Το 1991 ορίστηκε ως ‘ζώντες μικροοργανισμοί που συμβάλλουν στην ισορροπία της εντερικής μικροχλωρίδας και έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την υγεία του ανθρώπου’.

Τα προβιοτικά είναι βακτήρια της ευεργετικής χλωρίδας, τα οποία έχουν απομονωθεί και χρησιμοποιούνται θεραπευτικά.

Τα προβιοτικά βρίσκονται σε ποικιλία ζυμωμένων γαλακτοκομικών προϊόντων όπως στο βουτυρόγαλα, το τυρί, και το γιαούρτι καθώς και σε κάποια διαιτητικά συμπληρώματα σε μορφή σκόνης, σε κάψουλες ή ταμπλέτες.

Τα πιο συνήθη βακτήρια είναι αυτά που παράγουν γαλακτικό οξύ όπως τα bifidobacteria και τα lactobacilli.

Διάρροια

Η διάρροια ορίζεται ως η αυξημένη ρευστότητα ή η μειωμένη πυκνότητα των κοπράνων, συχνά συνοδευόμενη από αυξημένη συχνότητα κενώσεων και αυξημένο βάρος κοπράνων. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει τη διάρροια ως 3 ή περισσότερες υδαρείς κενώσεις για 2 ή περισσότερες συνεχείς ημέρες.

Υπάρχουν τύποι διάρροιας ανάλογα με τους εμπλεκόμενους μηχανισμούς.

Οι μολυσματικές ασθένειες τον 21^ο αιώνα αποτελούν, ακόμα, το μεγαλύτερο πρόβλημα προς επίλυση. Κύριες αιτίες θανάτου στις αναπτυσσόμενες χώρες αποτελούν οι μολυσματικές εντερικές νόσοι προκαλούμενες από παθογόνους μικροοργανισμούς.

Ακόμα και στις ΗΠΑ, που είναι μια αναπτυγμένη χώρα, εμφανίζονται 21-37 εκατομμύρια περιπτώσεις διάρροιας ετησίως σε έναν παιδικό πληθυσμό 16,5 εκατομμυρίων και η Salmonella, το Campylobacter και η εντεροαιμορραγική E. coli έχουν αποτελέσει αιτιολογικά βακτήρια για τροφογενείς μολύνσεις.

Επιπλέον, η κατάχρηση των αντιβιοτικών έχει οδηγήσει στην διασπορά νοσοκομειακών λοιμώξεων με βακτήρια ανθεκτικά στα αντιβιοτικά.

Προβιοτικά και διάρροια

Οι θεραπευτικές ή προληπτικές επιδράσεις των προβιοτικών μικροοργανισμών έχουν μελετηθεί στη διάρροια που προκαλείται κυρίως από: δυσανεξία στη λακτόζη, οξεία διάρροια από ιογενή ή βακτηριακή μόλυνση, διάρροια σχετιζόμενη με αντιβιοτικά (ΔΣΑ), γαστρεντερίτιδα από Clostridium difficile, φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου και σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου με διάρροια.

Δυσανεξία στη λακτόζη

Υπάρχουν άτομα που δε μπορούν να καταναλώσουν το γάλα, λόγω απουσίας από το έντερό τους του ενζύμου (λακτάση) που είναι υπεύθυνο για τη διάσπαση του σακχάρου του γάλακτος (λακτόζη). Τα ζυμωμένα,όμως, γαλακτοκομικά προϊόντα- π.χ.

γιαούρτι- προάγουν την πέψη της λακτόζης και την αποφυγή των συμπτωμάτων της δυσανεξίας. Από έρευνες έχει φανεί ότι τα προβιοτικά δεν προάγουν περισσότερο την πέψη της λακτόζης συγκριτικά με το γιαούρτι.

Οξεία διάρροια

Η διάρροια από ιογενή ή βακτηριακή λοίμωξη συμβαίνει κυρίως σε βρέφη ηλικίας 6 μηνών έως δύο ετών. Για σύντομη χρονική περίοδο υπάρχει έμετος και επακολούθως υδαρής διάρροια. Η θεραπεία περιλαμβάνει αποκατάσταση των υγρών για επανυδάτωση και διατροφική φροντίδα.

Οι προληπτικές και θεραπευτικές δράσεις ορισμένων προβιοτικών έχουν στηριχθεί επαρκώς σε παιδιά, σε περιπτώσεις οξείας διάρροιας. Λιγότερο επιτυχής είναι η επίδραση των προβιοτικών σε ενήλικες, σε παιδιά στον τρίτο κόσμο και σε περιπτώσεις σοβαρής διάρροιας με αφυδάτωση.

Διάρροια σχετιζόμενη με αντιβιοτικά

Η συχνότερη παρενέργεια της αντιβιοτικής θεραπείας είναι η διάρροια η σχετιζόμενη με τη λήψη αντιβιοτικών (ΔΣΑ). Η επίπτωσή της ποικίλει, όμως, μπορεί να συμβεί έως 39% των νοσηλευόμενων ασθενών. Τα αντιβιοτικά που εμπλέκονται είναι κυρίως ευρέως φάσματος, ίσως επειδή προκαλούν μεγαλύτερες μεταβολές στη φυσιολογική χλωρίδα του εντέρου.

Σε κάποιους το παθογόνο C. difficile που φυσιολογικά υπάρχει στο έντερο σε χαμηλά επίπεδα, αναπτύσσεται σε μεγάλο αριθμό και παράγει τοξίνες που προκαλούν βλάβες στο έντερο. Γι αυτούς τους λόγους έχουν γίνει έρευνες για την προληπτική επίδραση των προβιοτικών στην επανεμφάνιση της λοίμωξης από C.

difficile. Η δράση των προβιοτικών στην πρόληψη της ΔΣΑ ποικίλει από πολύ καλή έως μέτρια.

Σε μεταανάλυση των επιδράσεων των προβιοτικών στη ΔΣΑ που έγινε σε εννέα διπλά τυφλές με ομάδα ελέγχου-παρέμβασης φάνηκε πως κάποια προβιοτικά (τόσο το S. boulardii όσο και το Lactobacillus) έχουν την ικανότητα να δράσουν προληπτικά στη ΔΣΑ.

Σε μεταανάλυση 5 τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων μελετών, παρόλα αυτά, βρέθηκε μέτρια μόνο επίδραση του S. Boulardii στην πρόληψη της ΔΣΑ σε παιδιά και ενήλικες που παίρνανε αντιβιοτικά.

Επαναλαμβανόμενη διάρροια λόγω του παθογόνου Clostridium difficile

Το C. difficile είναι ένα βακτήριο που παράγει δύο τοξίνες οι οποίες προκαλούν κολίτιδα, συνήθως σαν αποτέλεσμα της αντιβιοτικής θεραπείας. Η θεραπεία με μετρονιδαζόλη ή βανκομυκίνη είναι αποτελεσματική, όμως, σε μικρό αριθμό ασθενών η νόσος επανεμφανίζεται.

Σε αυτές τις περιπτώσεις η πολλαπλή επανεμφάνιση είναι συνήθης και δύσκολη να αντιμετωπιστεί. Έτσι, έχουν πραγματοποιηθεί έρευνες για τη διερεύνηση της επίδρασης των προβιοτικών στην επανεμφάνιση διάρροιας προκαλούμενης από το παθογόνο αυτό.

Το 2005 οι Dendukuri et al ανασκόπησαν τις έρευνες των οποίων κύριο έυρημα ήταν η πρόληψη ή η θεραπεία της διάρροιας της σχετιζόμενης με το C. difficile. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι έως τότε έρευνες παρείχαν ανεπαρκή στοιχεία για την καθημερινή χρήση των προβιοτικών στην πρόληψη ή θεραπεία της διάρροιας αυτής της μορφής.

Διάρροια των ταξιδιωτών

Η διάρροια των ταξιδιωτών (ΔΤ) είναι ένα κοινό πρόβλημα στους ταξιδιώτες. Προκύπτει από την κατανάλωση μολυσμένων τροφίμων, νερού ή ποτών. Τα πιο υψηλού κινδύνου τρόφιμα περιλαμβάνουν τα ωμά ή μισοψημένα κρέατα και θαλασσινά, ωμά φρούτα και λαχανικά με τη φλούδα.

Υψηλού κινδύνου τρόφιμα μπορεί να είναι και το νερό βρύσης, το μη παστεριωμένο γάλα και άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα.

Οι περισσότερες περιπτώσεις ΔΤ οφείλονται σε βακτηριακά παθογόνα. Ένας από τους λόγους που οι τουρίστες είναι πιο επιρρεπείς στην ασθένεια είναι ότι το ταξίδι μπορεί να διαταράξει τους μηχανισμούς άμυνας του οργανισμού απέναντι στις λοιμώξεις.

Το stress, το jet lag, ασυνήθιστα τρόφιμα και νερό και διαταραγμένοι ρυθμοί του σώματος μπορεί να ‘ενοχλήσουν’ τα φυσιολογικά προστατευτικά βακτήρια του εντέρου. Αυτά τα βακτήρια ‘πολεμούν’ τα παθογόνα βακτήρια και ιούς προκαλώντας τη λεγόμενη αντίσταση στον αποικισμό.

Υπάρχουν παραδοσιακά φάρμακα που προλαμβάνουν τη ΔΤ καθώς και προφυλακτικά αντιβιοτικά. Τα πρώτα πολλές φορές αποδεικνύονται αναποτελεσματικά ως προληπτικός παράγοντας λόγω μη συμμόρφωσης. Τα προφυλακτικά αντιβιοτικά πολλές φορές δε συστήνονται για την ΔΤ και αυτό επειδή η αντίσταση στα αντιβιοτικά που προκύπτει από την υπερβολική τους χρήση υπερτερεί συγκριτικά με τα πιθανά πλεονεκτήματα της χρήσης τους.

Πολλά υποσχόμενη είναι η χρήση των προβιοτικών στην πρόληψη της ΔΤ. Η χρήση των προβιοτικών μικροοργανισμών μειώνει την εξάρτηση από τα αντιβιοτικά, είναι σχετικά οικονομικότερη και καλά ανεκτή, ακόμα και για μακροχρόνια χρήση.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πολύ πρόσφατης μεταανάλυσης, τα προβιοτικά είναι ασφαλή και αποτελεσματικά για την πρόληψη της ΔΤ.

Διάρροια και φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου

Οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (ΦΝΕ) είναι χρόνια και επαναλαμβανόμενη φλεγμονή, η οποία γενικά προσβάλλει το έντερο και περιλαμβάνει την ελκώδη κολίτιδα και τη νόσο του Crohn. Η αιτιολογία δεν είναι σαφής, υπάρχουν, όμως, αποδείξεις ότι το ανοσοποιητικό σύστημα δίνει μια μη φυσιολογική απόκριση στην ενδογενή μικροχλωρίδα.

Ενθαρρυντικά είναι και τα πρώτα αποτελέσματα της χρήσης των προβιοτικών στις ΦΝΕ.

Διάρροια στο Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου

Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (ΣΕΕ) ορίζεται ως μια λειτουργική διαταραχή του εντέρου στην οποία το κοιλιακό άλγος σχετίζεται με αλλαγές στις συνήθειες του εντέρου και διάταση. Έχει προταθεί ότι τα συμπτώματα του ΣΕΕ θα μπορούσαν τουλάχιστον, εν μέρει, να αποδοθούν σε διαταραχή της εντερικής μικροχλωρίδας.

Αν και τα αποτελέσματα ερευνών δείχουν ότι ίσως η μικροβιακή ανισορροπία διαδραματίζει κάποιο ρόλο στο ΣΕΕ και ότι μια προβιοτική θεραπεία ίσως να είναι αποτελεσματική στη μείωση των συμπτωμάτων του ΣΕΕ, η σύγκριση και η επεξεργασία των αποτελεσμάτων είναι δύσκολη.

Εξαιτίας του μικρού αριθμού των ασθενών, της μη ικανοποιητικής συμμόρφωσης και άλλων μεθοδολογικών ανεπαρκειών δεν υπάρχουν αρκετές αποδείξεις από κλινικές έρευνες για τη σύσταση συγκεκριμένων προβιοτικών στελεχών στη θεραπεία του ΣΕΕ.

Συμπεράσματα

Η κλινική εφαρμογή και οι μηχανισμοί δράσης των προβιοτικών στην πρόληψη και θεραπεία των εντερικών λοιμώξεων, δεν έχει ακόμα διερευνηθεί πλήρως. Έχουν υπάρξει υποσχόμενα αποτελέσματα από in vitro έρευνες και σε πειραματόζωα, όμως, τα αποτελέσματα από έρευνες σε ανθρώπους είναι τις περισσότερες φορές αντιφατικά.

Μια ερμηνεία είναι ότι έχουν χρησιμοποιηθεί πολλά και διαφορετικά στελέχη για την αναζήτηση κλινικά χρήσιμων βιοθεραπευτικών παραγόντων, όμως, έρευνες σε συγκεκριμένα στελέχη έχουν, επίσης, δείξει αντιφατικά αποτελέσματα.

Επιπλέον, συγχυτικούς παράγοντες αποτελούν η έλλειψη τυποποίησης όσον αφορά στον αριθμό των προσλαμβανόμενων μικροοργανισμών και η διάρκεια της θεραπείας. Τα πιο πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα έως τώρα αφορούν στη χρήση των προβιοτικών στη θεραπεία της οξείας γαστρεντερίτιδας στα παιδιά και στην πρόληψη της διάρροιας της σχετιζόμενης με αντιβιοτικά.

Ενθαρρυντικά είναι και τα πρώτα αποτελέσματα στις ΦΝΕ. Παρόλα αυτά, η παρούσα αντίληψη για τη θεραπεία της διάρροιας με προβιοτικά παραμένει αρκετά επιφανειακή. Απαιτούνται περαιτέρω μελέτες σε μεγάλες, καλά σχεδιασμένες κλινικές έρευνες για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των προβιοτικών.