Δημόσιες και ιδιωτικές τράπεζες βλαστοκυττάρων

Της Κ. Κολιάκου, αναπληρώτριας καθηγήτριας Ιατρικής ΑΠΘ

Παρά τα συνεχή ιατρικά επιτεύγματα σχετικά με τις χρήσεις των βλαστοκυττάρων και την καθημερινή ενημέρωση των Ελλήνων πολιτών το μεγαλύτερο μέρος του αίματος του πλακούντα εξακολουθεί να παραμένει αναξιοποίητο.

Στη χώρα μας ένα μέρος των γονέων επιλέγουν τη φύλαξη των βλαστοκυττάρων είτε μέσω του ιδιωτικού, είτε μέσω του δημόσιου τομέα, επειδή πιστεύουν ότι έτσι εξασφαλίζουν τη μελλοντική υγεία του παιδιού τους ή του κοινωνικού συνόλου.

Η ευρεία και επιστημονική ενημέρωση του κοινού για όλες τις δυνατότητες που δίδονται μέσω αυτής της υπηρεσίας αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα στην τελική επιλογή των γονέων.

Ακολουθώντας αυτή την τακτική αποφεύγονται αντιπαραθέσεις οι οποίες δυστυχώς στη χώρα μας ξεπερνούν τα όρια της ιατρικής δεοντολογίας και αποβαίνουν σε βάρος μιας υπηρεσίας η οποία αποτελεί διεθνώς σημείο αιχμής και αναμένεται να αλλάξει κλασικές θεραπείες προς όφελος των ασθενών.

Πολλά ηθικά προβλήματα έχουν κατά καιρούς προκύψει κατά πόσο οι γονείς έχουν το δικαίωμα της δωρεάς βιολογικού υλικού το οποίο δεν τους ανήκει, δεδομένου οτι το αίμα του πλακούντα ανήκει αποκλειστικά στο παιδί. Από την άλλη όμως το κράτος πρόνοιας θα πρέπει να εξασφαλίσει για όλους τους πολίτες τις ίδιες δυνατότητες στην εξασφάλιση της υγείας.

Σε πολλές χώρες του κόσμου δίδεται η δυνατότητα στους γονείς να επιλέξουν για τα βλαστοκύτταρα του παιδιού τους την ιδιωτική φύλαξη για την οικογένειά τους ή τη δωρεά προς το δημόσιο, κατόπιν τεκμηριωμένης επιλογής τους και στις δύο περιπτώσεις.

Οι τράπεζες φύλαξης βλαστοκυττάρων στην Ελλάδα λειτουργούν τα τελευταία πέντε χρόνια. Νωρίτερα η υπηρεσία αυτή παρέχονταν μέσω τραπεζών του εξωτερικού οι οποίες δραστηριοποιούνταν στη χώρα μας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αποστολή βλαστοκυττάρων στο εξωτερικό και την ανησυχία των γονέων οι οποίοι δεν είχαν δει ποτέ τους χώρους που φυλάσσονταν τα βλαστοκύτταρα των παιδιών τους.

Για τους επιστήμονες υπήρχε πάντα το ερώτημα πόσα βλαστοκύτταρα τελικά διασώθηκαν από την ταλαιπωρία της μεταφοράς.

Ωφέλησε

Η συνεχής ροή βιολογικού υλικού και συναλλάγματος δεν φαίνονταν τότε να ενοχλούσε καμία κοινωνική ή επιστημονική ομάδα στη χώρα μας. Τελικά η λειτουργία τραπεζών στην Ελλάδα ωφέλησε τους γονείς οι οποίοι πλέον απέκτησαν οπτική επαφή με τα εργαστήρια και τους χώρους φύλαξης και έδωσε καλύτερης ποιότητας υλικό, μιας και συντομεύτηκε ο χρόνος μεταφοράς των δειγμάτων και τα βλαστοκύτταρα πλέον έχουν καλύτερη βιωσιμότητα.

Από το 2005 που άρχισαν να λειτουργούν τράπεζες βλαστοκυττάρων στην Ελλάδα μόλις το 2008 η Ελλάδα ενσωμάτωσε τις ευρωπαϊκές οδηγίες στη νομοθεσία της και πλέον η υπηρεσία άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά στη χώρα μας.

Από το 2004 λειτουργεί στη χώρα μας τράπεζα φύλαξης βλαστοκυττάρων δημόσιας πρόσβασης στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών. Από το 2006 άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους αιματολόγοι με έντονη προβολή στον τύπο, οι οποίοι αμφισβητούσαν με έντονο τρόπο αρχικά τη χρησιμότητα της όλης υπηρεσίας στην ιατρική και στη συνέχεια την ποιότητα παροχής της υπηρεσίας από τον ιδιωτικό τομέα.

Έκτοτε μέσα σε έντονο κλίμα αντιπαραθέσεων κατά καιρούς έρχονται στο φως της δημοσιότητας εκπομπές και δημοσιεύσεις με αντιφατικό περιεχόμενο. Από τη μια Έλληνες επιστήμονες κυρίως αιματολόγοι αμφισβητούν τη χρήση τους γενικότερα και ειδικότερα στον ιδιωτικό τομέα και ωθούν τους γονείς προς τη δωρεά και από την άλλη από το διεθνή επιστημονικό χώρο προκύπτουν νέα δεδομένα και δημοσιεύσεις για τις χρήσεις των βλαστοκυττάρων που ενισχύουν τη φύλαξη τους, οι οποίες βέβαια δεν αναφέρονται στις επιλογές των γονέων, παρά μόνο σε επιστημονική ενημέρωση.

Εντύπωση πάντως προξενεί η επιμονή έως και επιθετικότητα συγκεκριμένων ομάδων, οι οποίες διχάζουν την ελληνική κοινωνία, αντί να προσφύγουν σε ενημερωτικό επιστημονικό διάλογο.

Μέσα σε αυτό το έντονο κλίμα αντιπαραθέσεων προστέθηκε μία νέα τράπεζα δημόσιας πρόσβασης με έδρα τη Θεσσαλονίκη, η οποία χρησιμοποιεί διάφορες κοινωνικές ομάδες, σωματεία, εθελοντές αιμοδότες και φαρμακευτικές εταιρείες για ευαισθητοποίηση του κοινού για τη δημόσια δωρεά.

Φαρμακευτικές

Οι φαρμακευτικές εταιρείες θεωρητικά έχουν συγκρουόμενα συμφέροντα με τα βλαστοκύτταρα, διότι πρόκειται για υλικό το οποίο δεν μπορούν να συσκευάσουν και να το διοχετεύουν μέσω των φαρμακείων.

Από το 2006 στην τράπεζα δημόσιας πρόσβασης της Ακαδημίας Αθηνών λειτουργεί και ιδιωτική τράπεζα, όπου οι γονείς πληρώνουν για οικογενειακή φύλαξη ενός μέρους των μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων του ιστού του ομφαλίου λώρου.

Η φιλοσοφία βέβαια της ίδρυσης της ιδιωτικής φύλαξης μέσα στην τράπεζα δημόσιας πρόσβασης είναι σε αντίθεση με τις επιστημονικές διακηρύξεις της εν λόγω τράπεζας, σύμφωνα με τις οποίες τα αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα του αίματος του ομφαλίου λώρου είναι ακατάλληλα για τη θεραπεία της λευχαιμίας, διότι εμπεριέχουν τη νόσο και δεν δικαιολογείται η ιδιωτική τους φύλαξη.

Ο επιστημονικός αντίλογος βέβαια είναι οτι για τον ίδιο λόγο που πάσχουν τα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα του αίματος πάσχουν και τα μεσεγχυματικά του ιστού του ομφαλίου λώρου, δεδομένου ότι αυτά αποτελούν τις μητρικές μορφές τους και ως εκ τούτου στο ίδιο το παιδί είναι υγιή ή πάσχουν ταυτόχρονα και τα δύο.

Άρα οι λόγοι της αμφισβήτησης της χρησιμότητας της ιδιωτικής φύλαξης εκ μέρους της δημόσιας τράπεζας στρέφονται πλέον εξ ιδίων προς τον εαυτό της. Πρέπει να σημειώσουμε οτι η τράπεζα δημόσιας πρόσβασης της Ακαδημίας Αθηνών και της Κύπρου είναι οι μοναδικές στον κόσμο που παρέχουν την οικογενειακή φύλαξη των μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων.

Άραγε για μία χώρα όπως η Ελλάδα η λειτουργία δύο ανεξάρτητων δημοσίων τραπεζών θα οδηγήσει πιο γρήγορα στη συμπλήρωση του απαιτούμενου αριθμού δειγμάτων και θα ελαττώσει τα λειτουργικά έξοδα της αναζήτησης των καλύτερων μοσχευμάτων; Ποιός είναι ο ρόλος των δημοσίων τραπεζών στη χώρα μας;

Ο ρόλος τους είναι η εξασφάλιση συμβατών βλαστοκυττάρων σε ασθενείς που έχουν ανάγκη μεταμόσχευσης για ασθένειες του αίματος. Για να φτάσει η δημόσια τράπεζα να αναζητήσει ένα συμβατό μόσχευμα πρώτα θα εξαντλήσει τις πιθανότητες ανεύρεσης μέσα στην οικογένεια και μετά θα απευθυνθεί σε δημόσιο δίκτυο.

Ο καλύτερα ιστοσυμβατός πάντως μετά τον ασθενή είναι ο αδελφός του. Η πληροφορία αυτή δε έφτασε ποτέ στα αυτιά της Ελληνικής οικογένειας και οι Έλληνες γονείς σήμερα πιστεύουν οτι έχεις καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα εάν δώσεις τα δικά σου και πάρεις από άλλον που σου ταιριάζει, ανεξαρτήτως σε τί ασθένεια πρέπει να τα χρησιμοποιήσεις.

Στη χειρότερη περίπτωση έχουν καταλάβει οτι τα βλαστοκύτταρα του παιδιού τους είναι ΄΄άρρωστα΄΄ και καλύτερα να απαλλαγούν από αυτά δωρίζοντάς τα στη δημόσια τράπεζα.

Η πραγματικότητα είναι οτι τα βλαστοκύτταρα είναι τόσο υγιή όσο υγιές είναι και το παιδί που του ανήκουν και η δωρεά τους στο δημόσιο δεν τα κάνει αυτόματα καλύτερης ποιότητας. Σε ορισμένες ασθένειες επιβάλλεται η χρήση των δικών του βλαστοκυττάρων, όπως στις αυτοάνοσες παθήσεις, σε άλλες δεν χρησιμοποιούνται στην αρχική τους μορφή, αλλά μόνο μετά από θεραπεία, ή λαμβάνονται από ξένο συμβατό δότη, όπως στις κληρονομικές ασθένειες του αίματος και σε άλλες περιπτώσεις μπορείς να πάρεις είτε τα δικά σου είτε από ιστοσυμβατό δότη όπως στις κακοήθεις παθήσεις, (λευχαιμίες- καρκίνος).

Αυτή είναι με απλά λόγια η χρήση των βλαστοκυττάρων σήμερα.

Τράπεζα

Διαφορετικό είναι το αντικείμενο λειτουργίας της δημόσιας τράπεζας από αυτό της ιδιωτικής. Η δημόσια τράπεζα ασχολείται μόνο με την αλλογενή μεταμόσχευση και η ιδιωτική με την αυτόλογη και την αλλογενή, αλλά μέσα στην οικογένεια.

Δωρίζοντας τα βλαστοκύτταρα του παιδιού σου δεν αποκτάς και αυτόματα προτεραιότητα στη λήψη τους όταν τα χρειαστείς, δεδομένου οτι αφ ενός μεν δεν θα πάρεις τα δικά σου και αφ ετέρου προτεραιότητα έχει η ιστοσυμβατότητα και μόνο.

Ο χρόνος που χρειάζεται για να βρεθεί ένα μόσχευμα δεν μπορεί να προσδιοριστεί, εξαρτάται από τον τύπο της ιστοσυμβατότητας και δεν υπάρχει εγγύηση οτι τελικά δεν θα απορριφθεί, παρά την εργαστηριακή πιστοποίηση της απόλυτης ιστοσυμβατότητας.

Η δημόσια τράπεζα στη χώρα μας έχει να διαχειριστεί ένα υλικό 100.000 γεννήσεων κατά έτος και σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της. Τα βλαστοκύτταρα 85.000 γεννήσεων κατ έτος στην Ελλάδα καταλήγουν στα άχρηστα των χειρουργείων και αυτό αποτελεί αδυναμία της δημόσιας τράπεζας να τα συλλέξει.

Οι υπόλοιπες 15.000 επιλέγουν τον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα κατόπιν ενημέρωσης και συνειδητής επιλογής των γονέων, η οποία σχετίζεται με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες της κάθε οικογένειας. Η μη αξιοποίηση αυτού του πολύτιμου υλικού αποτελεί ανικανότητα του δημοσίου να χειριστεί ένα υλικό που του χαρίζεται μπροστά στην πόρτα του.

Aλλογενής μεταμόσχευση δεν σημαίνει ίαση, οι ασθενείς θα εξακολουθούν να παίρνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, προστατευτικά του μοσχεύματος και η αλλογενής μεταμόσχευση είναι δυνατόν να δημιουργήσει εκ νέου καρκινογενέσεις στους μεταμοσχευθέντες ασθενείς.

Σύμφωνα με δημοσιευμένα μέχρι και το 2008 στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, τα οποία είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα της Αιματολογικής Εταιρείας, άνω του 67% των μεταμοσχεύσεων που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα μας ήταν αυτόλογες.

Στο ίδιο ποσοστό κυμαίνονται και οι μεταμοσχεύσεις στις ΗΠΑ.

Ποιές είναι οι πραγματικές ανάγκες της χώρας μας σε βλαστοκύτταρα και τί κοστίζει αυτό κατ έτος στον δημόσιο προϋπολογισμό; Οι γειτονικές χώρες των Σκοπίων, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας αξιολογώντας τις ανάγκες τους κατέληξαν οτι είναι προτιμότερο να εισάγουν τα μοσχεύματα παρά να διατηρούν δημόσια τράπεζα.

Οι ΗΠΑ είναι μία πολυπληθυσμική χώρα και η ίδρυση δημόσιων ή μεικτών τραπεζών επιβάλλεται, διότι εξασφαλίζει ικανό αριθμό μοσχευμάτων για τους σπάνιους τύπους ιστοσυμβατότητας των μειονοτικών πολιτών της. Η χώρα μας έχει ομοιογενή πληθυσμό και για την ώρα δεν αντιμετωπίζει τέτοιο πρόβλημα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής οι ιδιωτικές τράπεζες συμμετέχουν στη φύλαξη δημοσίων δειγμάτων με πολύ περισσότερα μοσχεύματα από ότι οι ίδιες οι δημόσιες τράπεζες.

Η χώρα μας κατά έτος έχει ανάγκη 27 αιμοποιητικών μοσχευμάτων. Αν λάβει κανείς υπόψη την τιμή μονάδος 20.000 ευρώ τότε η δαπάνη αγοράς ανέρχεται στο ποσό των 540.000 ευρώ ετησίως. Για την ολοκλήρωση της δημόσιας τράπεζας στη χώρα μας με αριθμό δειγμάτων 10.000 και βασικό κόστος επεξεργασίας και ποιοτικών ελέγχων ανά δείγμα 7.000 ευρώ περίπου, (ανακοίνωση στην ιστοσελίδα της Αιματολογικής Εταιρείας) τότε το κόστος ανέρχεται σε 70.000.000 ευρώ.

Στα κόστη αυτά θα πρέπει να προστεθεί και η λειτουργία της τράπεζας.

Ελλάδα

Η Ελλάδα με βάση αυτούς τους υπολογισμούς έχει τη δυνατότητα ή να επενδύσει άμεσα το κόστος των 70.000.000 ευρώ ή χρησιμοποιώντας το ίδιο ποσό να αγοράζει μοσχεύματα για τα επόμενα 130 χρόνια. Επί πλέον το δημόσιο θα επιβαρύνεται με τη λειτουργία δύο δημοσίων τραπεζών για τη χορήγηση 27 μοσχευμάτων κατά έτος.

Στην πραγματικότητα, δεν μπορεί κανένας να υπολογίσει πόσα μοσχεύματα χρειάζεται η δημόσια τράπεζα στην Ελλάδα για να μπορέσει να βοηθήσει πραγματικά τη χώρα μας, δεδομένου ότι μόνο 8.000 Έλληνες γνωρίζουν τον τύπο της ιστοσυμβατότητάς τους, από προηγούμενες αναζητήσεις μοσχευμάτων στον ελληνικό πληθυσμό.

Μάλιστα δεν υπάρχει γεωγραφική κατανομή των τύπων της ιστοσυμβατότητας και οι 8.000 καταγεγραμμένοι τύποι δεν αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα των 11.000.0000 του ελληνικού πληθυσμού.

Κατά παλαιότερη αναφορά της δημόσιας τράπεζας της Ακαδημίας Αθηνών (αναφορά στην ιστοσελίδα της) η ανεύρεση ιστοσυμβατού μοσχεύματος στον ελληνικό πληθυσμό είναι 1/100.000. Άρα οι 10.000 μονάδες που υπολογίστηκαν για την κάλυψη του ελληνικού πληθυσμού δεν φαίνεται να αντιστοιχούν στην ανωτέρω αναφερόμενη συχνότητα ιστοσυμβατότητας.

Σήμερα σε όλο τον κόσμο βρίσκονται σε εξέλιξη ή έχουν ολοκληρωθεί 3023 εγκεκριμένες κλινικές μελέτες με βλαστοκύτταρα, εκ των οποίων οι 904 χρησιμοποιούν βλαστοκύτταρα που προέρχονται από τον ίδιο τον ασθενή και από αυτές οι 11 αφορούν χρήσεις του αίματος του πλακούντα..

http://www.clinical/trials.gov

Η οικονομική κρίση που τα τελευταία χρόνια μαστίζει την Ελλάδα οφείλεται κατά ένα μέρος σε ατασθαλίες και κακή λειτουργία του δημόσιου τομέα και ένα μέρος του δημόσιου χρέους της χώρας μας περιλαμβάνει οφειλές βλαστοκυττάρων σε δημόσιες τράπεζες του εξωτερικού, κατά ανακοίνωση παλαιότερου προέδρου της Αιματολογικής Εταιρείας, η οποία είναι αναρτημένη στην ιστοσελίδα της.

Ευρώπη

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Γαλλία, όπου δεν επιτρέπεται η λειτουργία ιδιωτικών τραπεζών, το δημόσιο δίκτυο των τραπεζών έχει καταφέρει να συντηρήσει από το 1994 μέχρι το 2008 μόλις 7.000 μονάδες από τις 500.000 περίπου γεννήσεις που γίνονται στη χώρα αυτή κάθε χρόνο.

Το αποτέλεσμα είναι η Γαλλία να εισάγει αιμοποιητικά μοσχεύματα με ένα κόστος 15.000 – 25.000 € ανά μόσχευμα.

Το 2007 το 67% των αιμοποιητικών μοσχευμάτων που χρησιμοποιήθηκαν στη Γαλλία ήταν εισαγόμενα με ένα επιπλέον κόστος 3,6 εκατομμύρια € για το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας. Από την άλλη πλευρά οι ιδιωτικές τράπεζες, επειδή διαθέτουν τις υποδομές και τα μέσα θα μπορούσαν να συλλέγουν και τα απαραίτητα δημόσια δείγματα, ίσως με περισσότερη ευκολία και με μικρότερο κόστος για το δημόσιο, όπως πρότεινε στη Γαλλική γερουσία η γερουσιαστής Μαρία Τερέζα Χερμάνζ (Στοιχεία από τη Γαλλική εφημερίδα Λε Μόντε 7 Νοεμβρίου 2008).

Η Γαλλία και η Ιταλία είναι οι μόνες χώρες της Ευρώπης όπου δεν επιτρέπεται η λειτουργία ιδιωτικών τραπεζών βλαστοκυττάρων, για διαφορετικούς λόγους η κάθε μία. Στις χώρες αυτές η αποστολή βλαστοκυττάρων στις γειτονικές χώρες είναι συνήθης τακτική, με συνεχή εκροή συναλλάγματος κάτι που για πολλά χρόνια συνέβαινε και στη χώρα μας μέχρι που δημιουργήθηκαν ελληνικές τράπεζες.

Σήμερα έχει ασκηθεί μήνυση στα Ευρωπαϊκά δικαστήρια εναντίον της Γαλλικής Κυβέρνησης για την απαγόρευση της άσκησης του δικαιώματος του γονέα να χειριστεί το γενετικό υλικό του παιδιού του κατά τη θέλησή του και της επιβολής της δωρεάς προς τρίτους.

Η υπόθεση αυτή ξεκίνησε από τις αντιρρήσεις ομάδων γονέων έναντι της επιβολής της υποχρεωτικής δωρεάς, οι οποίοι διερωτήθηκαν κατά πόσο είναι ηθικό να δωρίζεις κάτι το οποίο δεν σου ανήκει και δεν λαμβάνεις υπόψη τα δικαιώματα ενός νεογέννητου που δεν μπορεί να τα υποστηρίξει.

Πολλές δημόσιες τράπεζες κατά καιρούς μη μπορώντας να συντηρήσουν τα υψηλά λειτουργικά κόστη ανέστειλαν τη λειτουργία τους και μεταξύ αυτών και η δημόσια τράπεζα της Γαλλίας, η οποία εδώ και χρόνια δεν φαίνεται να προσεγγίζει τις προσδοκίες των ιδρυτών της

Είναι γνωστό ότι αιματολόγοι, ιδρυτές δημοσίων τραπεζών και πρωτοπόροι στις αλλογενείς μεταμοσχεύσεις στις ΗΠΑ, μετέχουν σε ιδιωτικές τράπεζες φύλαξης βλαστοκυττάρων του πλακούντα, οι οποίες δραστηριοποιούνται σε όλο τον κόσμο.

Μάλιστα η μια εξ αυτών, Glukman, προσκεκλημένη εκπομπής της ΝΕΤ καταφέρθηκε εναντίον των ελληνικών ιδιωτικών τραπεζών, μιας δραστηριότητας την οποία η ίδια ασκεί με επιτυχία στις ΗΠΑ.

Ενημέρωση

Οι Έλληνες γονείς έχουν ελλιπώς ενημερωθεί από την δημόσια τράπεζα και σήμερα πιστεύουν ότι η δωρεά των βλαστοκυττάρων προς την κοινωνία συνοδεύεται και από αντίστοιχη δωρεά της δημόσιας τράπεζας προς αυτούς.

Στην πραγματικότητα η χρέωση των βλαστοκυττάρων από τη δημόσια τράπεζα είναι δεκαπλάσια της αξίας φύλαξης από τον ιδιωτικό τομέα, και κυμαίνεται από 20.000 έως 30.000 ευρώ και μάλιστα χωρίς εγγύηση σε περίπτωση απόρριψης.

Στη συνέχεια ο ασθενής θα υποβάλλει τη δαπάνη στο ασφαλιστικό του ταμείο για να του επιστραφεί το ποσό. Άρα λοιπόν η δημόσια τράπεζα δεν παρέχει δωρεάν τις υπηρεσίες της.

Η θεσμοθέτηση της ίδρυσης δημοσίων τραπεζών φύλαξης βλαστοκυττάρων στη χώρα μας πρέπει να αποτελεί συλλογική και όχι ατομική απόφαση, η οποία θα στηρίζεται σε επιστημονικά και οικονομικά δεδομένα και μόνο με τον τρόπο αυτόν θα εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα και η πραγματική χρησιμότητα των υπηρεσιών που παρέχουν στη χώρα μας.