Η Χρησιμότητα της Κοινωνικής Εργασίας στις Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων

Γράφει ο Θοδωρής Π. Δημόπουλος

Πολλάκις έχει επισημανθεί ότι η φυσιογνωμία των δομών φροντίδας ατόμων Τρίτης ηλικίας, έχει αλλάξει άρδην.

Η μαγική λέξη, ανταγωνιστικότητα, έχει αναγκάσει τους ανθρώπους που επιχειρούν στο εν λόγω πεδίο να προβούν σε τεκτονικές αλλαγές, όσον αφορά τη διάρθρωση και στελέχωση, με απώτερο στόχο να παράσχουν ολοένα και πιο ποιοτικές υπηρεσίες υγείας σε ιατρικό, νοσηλευτικό και ψυχοκοινωνικό επίπεδο.

Αποτέλεσμα των ενεργειών αυτών, οι πεπαλαιωμένες δομές να έχουν αντικατασταθεί από σύγχρονες μονάδες που μέσω της διεπιστημονικότητας των στελεχών από τα οποία απαρτίζονται, να κατορθώνουν να καλύπτουν μία ευρεία γκάμα αναγκών που συναρτώνται με την πρωτοβάθμια υγεία και αγγίζουν με αξιώσεις τις παρυφές της δευτεροβάθμιας.

Σημαντικό «γρανάζι» για την εύρυθμη λειτουργία των εκσυγχρονισμένων μονάδων που ασχολούνται με τον νευραλγικό τομέα της φροντίδας των ατόμων Τρίτης Ηλικίας είναι η ύπαρξη και λειτουργία τμήματος κοινωνικής υποστήριξης με προεξάρχοντα έναν Κοινωνικό Λειτουργό.

Η συνεισφορά του είναι εξόχως σημαντική σε μία σειρά από εργασίες που χρήζουν ιδιαίτερης προσέγγισης, η οποία δεν είναι επ’ ουδενί δυνατό να πραγματοποιηθεί από συνεργάτες διαφορετικών ειδικοτήτων.

Αποτελεί τον «γεφυροποιό» σε ένα ενδεχόμενο «χάσμα» επικοινωνίας, μεταξύ του ασθενούς ηλικιωμένου ατόμου και του εξωτερικού περιβάλλοντος του, με στόχο την αποτελεσματική υποστήριξη του και την ταχεία προσαρμογή του στο νέο περιβάλλον.

Ο κοινωνικός λειτουργός μέσω της υποστηρικτικής θεραπείας στοχεύει στη συναισθηματική αποφόρτιση του ασθενή και μέσω της ψυχοκοινωνικής ενδυνάμωσης στην κατανόηση, επεξεργασία και ορθή διαχείριση των συναισθημάτων που παράγονται. Μειώνει βαθμιαία την ισχύ των παρατεταμένων εξάρσεων άρνησης, απορροφώντας τους κραδασμούς των σπασμωδικών συμπεριφορικών παρεκκλίσεων.

Οδηγεί στην αναγκαία παραδοχή, ότι δηλ. υφίσταται η ασθένεια. Βοηθάει στο να αντιμετωπίσει με ρεαλιστικό τρόπο ο ασθενής και κατ’ επέκτασην το στενό οικογενειακό περιβάλλον του, την προοπτική της θεραπευτικής διαδικασίας που θα διεξαχθεί εντός της μονάδος, επεξηγώντας και αναλύοντας ταυτόχρονα τους επιμέρους στόχους.

Οι μέθοδοι ψυχοκοινωνικής υποστήριξης βοηθούν τον ασθενή να ανακαλύψει εσωτερικές δυνάμεις και να τις αντλήσει προκειμένου να επιτευχθεί η όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάστασης του.

 Σε ευδόκιμο χρονικό διάστημα κατασκευάζονται οι αναγκαίοι δίαυλοι επικοινωνίας αφ’ ενός με τον νεοεισελθόντα ηλικιωμένο ασθενή και με τους οικείους του, οι οποίοι θα αποτελέσουν το μέσο για την εμπέδωση ενός κλίματος εμπιστοσύνης, αλληλοσεβασμού και αμφίπλευρης συνεργασίας. 

Ακολούθως διενεργείται συλλογή στοιχείων που συνθέτουν το κοινωνικό ιστορικό του ασθενούς και σκιαγραφούν το κοινωνικό προφίλ εκείνου και της οικογένειας του. Συντάσσονται εκθέσεις κοινωνικής έρευνας, οι οποίες εκτιμούν πρωτογενώς την κατάσταση, δίνοντας παράλληλα κατευθυντήριες γραμμές για τον πρέποντα χειρισμό του ατόμου. Οι εκθέσεις αυτές αποτελούν σημαντικό εργαλείο συνδρομής στο διεπιστημονικό έργο και φυλάσσονται ως απόρρητες αποκλειστικά από τη διεύθυνση της μονάδος.

Εστιάζοντας στον ηλικιωμένο που χρειάζεται φροντίδα . . .

• Βοηθά τον ηλικιωμένο ασθενή να προσαρμοστεί στο νέο περιβάλλον διαβίωσης και θεραπείας.
• Ενημερώνει και προετοιμάζει το νεοεγκατασταθέν μέλος να συμπορευτεί με το πρόγραμμα και εν γένει τη λειτουργία της μονάδος.
• Εντοπισμός και ανίχνευση των ιδιαίτερων αναγκών του σε τομείς όπως η ικανοποίηση των γενικότερων βιολογικών αναγκών, του τρόπου σίτισης, του τρόπου λήψης φαρμακευτικών σκευασμάτων κ.α.
• Ενισχύει τους μηχανισμούς κοινωνικοποίησης, ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή σε συλλογικές διαδικασίες, π.χ. συζητήσεις, δημιουργική απασχόληση κ.α.
• Προετοιμάζει το ηλικιωμένο άτομο να ενταχθεί ομαλώς και να προσαρμοστεί στο πλαίσιο λειτουργίας του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού.
• Στοχεύει στο να καθησυχάσει τον ασθενή και να τον βοηθήσει να συμφιλιωθεί με το γεγονός ότι πρέπει να παρέλθει ένα χρονικό διάστημα, στο οποίο θα εξελιχθεί η θεραπεία του, ενθαρρύνοντάς τον να εξαλείψει βαθμιαία τις τάσεις φυγής.
• «Ρυθμίζει» την ψυχολογική και συναισθηματική κατάστασή του. Μετριάζει το – ως είναι φυσιολογικό – μεγιστοποιημένο άγχος, την κυρίαρχη αμφιβολία και την επιφυλακτικότητα απέναντι στα άτομα που συνυπάρχουν στο χώρο, στις παρεχόμενες υπηρεσίες και στον τρόπο θεραπείας.
• Επιδεικνύει ιδιαίτερο ζήλο απέναντι στην προάσπιση των δικαιωμάτων του και τη θωράκισή τους με απόλυτο σεβασμό και υψηλό αίσθημα ευθύνης στη διαφύλαξη της «ιδιωτικότητάς» τους, της αξιοπρέπειάς τους και της ισότιμης μεταχείρισης.

Συνεργασία με στενό, οικογενειακό περιβάλλον . . .

• Διενεργεί διάλογο, με σκοπό την αγαστή συνεργασία με τα μέλη της οικογενείας ή τους άμεσα εμπλεκόμενους με τη φροντίδα και την ευρύτερη κάλυψη των αναγκών του ασθενούς, για την αποδοχή της ισχύουσας κατάστασης και την αντιμετώπιση των παράπλευρων προβλημάτων που απορρέουν από την ασθένεια.
• Μία ασθένεια ή ένα πρόβλημα υγείας, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αφήσει ανεπηρέαστη μία οικογένεια. Ως εκ τούτου, πολλές είναι οι φορές που είναι επιβεβλημένη μία σειρά συναντήσεων με τους εμπλεκόμενους συγγενείς για τη σταδιακή ψυχοσυναισθηματική αποφόρτισή τους.
• Τονώνει το ηθικό με συνεχείς «ενέσεις» ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και συμβουλευτικής, καθώς ακόμη και μετά την εισαγωγή του αγαπημένου προσώπου τους, οι συγγενείς διακατέχονται από τύψεις και σε πολλές περιπτώσεις «αυτοτιμωρούνται» για την επιλογή τους. Ενεργοποιεί την εσωτερική διεργασία αναστροφής της πτωτικής πορείας της ψυχολογικής κατάστασης τους και την σταδιακή απαγκίστρωση από τις προαναφερόμενες τύψεις.
• Προβαίνει σε διατύπωση προτροπών και παραινέσεων για ανασύνταξη των εσωτερικών δυνάμεων τους, καθώς είναι επιβεβλημένο οι ίδιοι να είναι εκείνοι που κατά την επίσκεψή τους στο χώρο του ασθενούς, να είναι σε θέση να τον στηρίζουν ψυχολογικά κι όχι, γνωστοποιώντας το πρόβλημά τους να εκμαιεύουν ανάλογη υποστήριξη από τον ηλικιωμένο ασθενή.
• Διευκολύνει την επικοινωνία της οικογένειας και του ασθενή με τα υπόλοιπα τμήματα της μονάδος π.χ. ιατρικό, νοσηλευτικό, διοικητικό ή την ίδια τη διεύθυνση, σε περίπτωση που δεν υπάρχει απευθείας επικοινωνία και συνεργασία.
• Σε συνεργασία με τη διεύθυνση της μονάδας, βοηθά για την παραπομπή και διασύνδεση των ιδίων με δημοσίου χαρακτήρα υπηρεσίες, για την εξυπηρέτησή τους, σχετικά με ζητήματα ενδεχόμενης λήψης επιδομάτων, ενημέρωσης επί ασφαλιστικών θεμάτων κ.α.

Η κοινωνική εργασία και η στελέχωση μίας Μονάδας Φροντίδας Ηλικιωμένων από λειτουργούς της, είναι σήμερα ένα από τα συστατικής σημασίας συγκριτικά πλεονεκτήματα για την ανάδειξή της και την περαιτέρω εξέλιξή της, μέσα σε ένα περιβάλλον που κυριαρχείται από ανηλεή ανταγωνισμό. Παράλληλα για τον ασθενή και τα αγαπημένα του πρόσωπα ένας ατόφιος “healthcaregiver” όπως ο Κοινωνικός Λειτουργός, είναι ο καλύτερος ακροατής των ανησυχιών που ανακύπτουν και ο πολυτιμότερος συμπαραστάτης στον μαραθώνιο αγώνα τους.

*Κοινωνικός Λειτουργός του Ε.Π.Ε.Κ.Α στις Κοινωνικές Δομές του Δήμου Ζωγράφου & Μονάδας Φροντίδας Ηλικιωμένων «ΜΑΡΕΠΗ»

Αν. Μέλος του Δ.Σ. των διασυνδεόμενων Νοσοκομείων Λαμίας – Άμφισσας –Καρπενησίου