Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την παιδική παχυσαρκία

Η παχυσαρκία αποτελεί ένα από τα συχνότερα προβλήματα υγείας της παιδικής ηλικίας, με επιπτώσεις που αυξάνονται συνεχώς σε όλες τις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες, προσλαμβάνοντας διαστάσεις επιδημίας.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας την έχει χαρακτηρίσει ως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα δημόσιας υγείας. Για να ελεγχθεί η εξελισσόμενη αυτή επιδημία, οι τάσεις στην παχυσαρκία πρέπει να παρακολουθούνται μέσα από πληθυσμιακές μελέτες και να διεξάγονται προγράμματα πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης.

Η παιδική παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντική νόσος και στην εμφάνισή της συμβάλλουν γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες έχουν ξεχωρίσει ο μητρικός θηλασμός, η διατροφή, η φυσική δραστηριότητα, η καθιστική ζωή, ο ύπνος.
Σε προηγούμενες μελέτες το ποσοστό των παιδιών που αθλείται συστηματικά εμφανίζεται ιδιαίτερα χαμηλό. Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει εγκαταλειφθεί η μεσογειακή διατροφή και έχουν επικρατήσει οι διατροφικές συνήθειες των λαών της δυτικής Ευρώπης.

Η παιδική παχυσαρκία συνδέεται με επιπλοκές τόσο κατά την παιδική ηλικία όσο και κατά την ενήλικη ζωή. Οι συχνότερες επιπλοκές κατά την παιδική ηλικία είναι οι μεταβολικές (ινσουλινοαντίσταση, υπερλιπιδαιμία, υπέρταση, μεταβολικό σύνδρομο ή και σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2), καθώς επίσης η λιπώδης διήθηση του ήπατος, οι επιπλοκές από το μυοσκελετικό σύστημα και οι ψυχολογικές επιπλοκές. Η παιδική παχυσαρκία συσχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων και κακοηθειών κατά την ενήλικο ζωή.

Το πρόγραμμα «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία: Αποτύπωση, Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Παιδικής Παχυσαρκίας – Δράσεις για την Άσκηση και την Υγιεινή Διατροφή», που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Υπουργείο Υγείας αφορά στην υλοποίηση δράσεων αγωγής και προαγωγής της υγείας του παιδικού πληθυσμού σε όλη την επικράτεια, μετά από μελέτη των παραγόντων του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος που σχετίζονται με το αυξημένο σωματικό βάρος των παιδιών.

Το πρόγραμμα εκπονείται από Επιστημονική Ομάδα με επιστημονικά υπεύθυνο τον κ. Στέφανο Μιχαλάκο Παιδίατρο –Παιδοενδοκρινολόγο, Συντονιστή Διευθυντή με συνεργασία του Ενδοκρινολογικού Τμ. –Τμ. Αύξησης και Ανάπτυξης του Νοσοκομείου Παίδων Π. Α. Κυριακού (Στ. Μιχαλάκος, Ε. Βλαχοπαπαδοπούλου, Διευθύντρια, Φ. Καραχάλιου, Διευθύντρια), της Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α ( Α. Χατζάκης Καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής, Θ. Ψαλτοπούλου Επικ. Καθηγήτρια, Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής), των ΤΕΦΑΑ, Ε.Κ.Π.Α (Δ. Κουτσούκη Καθηγήτρια, Διευθύντρια του Εργαστηρίου “Προσαρμοσμένης Κινητικής Δραστηριότητας /Αναπτυξιακών & Κινητικών Διαταραχών”, Γ. Μπογδάνης , Λέκτορας) , του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου (Ι. Μανιός Αν. Καθηγητής), της Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ (Γ. Κατζός, Ομότιμος Καθηγητής) και του Τ.Ε.Ι. Αθήνας (Β. Καραγιάννη, Επίκ. Καθηγήτρια, Τμήμα Δημόσιας Υγιεινής). Επιστημονικός συνεργάτης για θέματα παιδαγωγικής Α. Καψάλη, Παιδαγωγός.

Στόχοι του προγράμματος

Σύμφωνα με τα παραπάνω, η ανάγκη για αναλυτική αποτύπωση του επιπολασμού της παχυσαρκίας στη χώρα μας είναι προφανής και απαραίτητη, τόσο για την καταγραφή τάσεων όσο και για τον προγραμματισμό προληπτικών μέτρων παρεμβάσεων. Το παρόν πρόγραμμα χωρίζεται σε δύο φάσεις:

Α) Η Πρώτη Φάση του προγράμματος η οποία ολοκληρώθηκε αφορούσε την εκπόνηση σε πανελλαδικό επίπεδο, επιδημιολογικής μελέτης, με στόχο την καταγραφή του επιπολασμού της παιδικής παχυσαρκίας, καθώς επίσης τη διερεύνηση της διαφοροποίησης του επιπολασμού ανάλογα με το φύλο, την ηλικιακή ομάδα ανά περιφέρεια της ελληνικής επικράτειας. Περαιτέρω, τη διερεύνηση της αιτιολογικής συσχέτισης του αυξημένου σωματικού βάρους με πιθανούς οικογενειακούς, κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες και της επίδρασης της παχυσαρκίας στην ποιότητα ζωής των παιδιών.

• Κατά την πρώτη φάση, μετά από έγκριση από το Υπουργείο Παιδείας και την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, έγιναν μετρήσεις σε 278 σχολεία με 40.000 μαθητές. Η φάση αυτή υλοποιήθηκε το σχολικό έτος 2011-2012 και το πρώτο τρίμηνο του σχολικού έτους 2012-2013.
• Αυτό έγινε από πέντε εξειδικευμένα επιστημονικά κλιμάκια που το καθένα απαρτίζονταν από πέντε ειδικούς επιστήμονες (παιδιάτρους, γυμναστές, διαιτολόγους, διοικητικούς, επισκέπτες υγείας, νοσηλευτές και ειδικούς στην ιατρική πληροφορική). Μετρήθηκαν συνολικά 25.890 μαθητές, για τους οποίους έδωσαν έγγραφη συγκατάθεση οι γονείς, και καταγράφηκαν λεπτομερώς τα πιθανά αίτια της παχυσαρκίας και της υποκινητικότητας.

Β) Η Δεύτερη Φάση η οποία λαμβάνει χώρα την παρούσα σχολική χρονιά αφορά εξάμηνη παρέμβαση σε 85 σχολεία στα οποία θα πραγματοποιηθούν δράσεις με κύριο στόχο την αλλαγή των στάσεων και των πεποιθήσεων που έχουν τα παιδιά, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί για τη σωστή διατροφή και την άσκηση με γνώμονα το σεβασμό στην προσωπικότητα του παιδιού και την παροχή κινήτρων και υποστήριξης, έτσι ώστε όλα τα παιδιά να αποκτήσουν θετικές εμπειρίες και συνήθειες σχετικά με τη φυσική δραστηριότητα και τη σωστή διατροφή. Οι τέσσερις συμπεριφορές στις οποίες θα εστιάσει η παρέμβαση είναι η κατανάλωση πρωινού, τα ενδιάμεσα γεύματα, η καθιστική συμπεριφορά και η φυσική δραστηριότητα.

• Ένας από τους κύριους στόχους είναι να αυξηθεί η φυσική δραστηριότητα των παιδιών, στο σχολείο αλλά και εκτός σχολείου όχι μόνο κατά τη διάρκεια του προγράμματος αλλά να γίνει μια μόνιμη συνήθεια σε όλη τους τη ζωή.
• Οι τρεις λέξεις-μηνύματα που μπορούν να κάνουν τη διαφορά είναι: «Όλοι, Μπορώ, μου Αρέσει». Με τη λέξη «Όλοι» εννοούμε την ενεργή συμμετοχή όλων των παιδιών, χωρίς αποκλεισμούς, όπου δεν κρίνουμε την επίδοση, αλλά επιβραβεύουμε την ατομική προσπάθεια και βελτίωση. «Μπορώ» σημαίνει ότι το παιδί αποκτά επίγνωση των δυνατοτήτων του, πιστεύει στον εαυτό του και ενισχύεται η αυτοεκτίμησή του. Η χαρά και η ευχαρίστηση μέσα από τη φυσική δραστηριότητα είναι μέρος της φύσης των παιδιών και αποτελεί στόχο του προγράμματος ώστε η φυσική δραστηριότητα να τους αρέσει.

Το παρόν πρόγραμμα θα εστιάσει στα εξής:

• Εμπιστοσύνη στις ικανότητες του παιδιού, συνεργασία, επίτευξη στόχων που μπορούν να μεταφερθούν σε όλους τους τομείς της ζωής του παιδιού.
• Αλλαγή στάσεων και πεποιθήσεων των μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών σε σχέση με την άσκηση και την υγιεινή διατροφή.
• Εγκαθίδρυση με βιωματικό τρόπο υγιεινών επιλογών σε σχέση με το πρωινό και το δεκατιανό.
• Ανάδειξη και ενίσχυση του ρόλου του σχολείου και των εκπαιδευτικών σε σχέση με την υποστήριξη των επιλογών αυτών.
• Συμμετοχή όλης της τάξης χωρίς αποκλεισμούς και ανταγωνισμό μεταξύ των μαθητών, με έμφαση στις ικανότητες και όχι στις αδυναμίες.
• Προϋπόθεση για την επιτυχή υλοποίηση και έκβαση του προγράμματος παρέμβασης είναι η άρρηκτη συνεργασία μεταξύ της επιστημονικής ομάδας και των εκπαιδευτικών καθώς και η απρόσκοπτη επικοινωνία και συνεργασία με τους γονείς.